Στο λεξικό των ποδοσφαιρόφιλων, ο «κλιματισμός του γηπέδου» χρησιμοποιείται μεταφορικά. Λέμε για παράδειγμα ότι η κερκίδα των γηπεδούχων πάγωσε επειδή η αντίπαλη ομάδα, η φιλοξενούμενη, πέτυχε ένα κρίσιμο γκολ. Όμως στην περίπτωση του Μουντιάλ του 2022 πρόκειται για κάτι περισσότερο από μια απλή έκφραση: επτά από τα οκτώ γήπεδα της διοργάνωσης είναι εξοπλισμένα με κλιματισμό - αν και πιθανότατα δεν θα χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια του τουρνουά, το οποίο το 2015 αναβλήθηκε από το καλοκαίρι στο τέλος του φθινοπώρου φέτος.
Το Κατάρ είχε θέσει την πρόβλεψή του στο επίκεντρο της υποψηφιότητάς του: η τεχνολογία υποτίθεται ότι θα μείωνε τις καλοκαιρινές θερμοκρασίες, οι οποίες μπορεί να φτάσουν τους 45°C έως 50°C, σε ένα εύρος 18°C έως 24°C. Σύμφωνα με τον Michel D'Hooghe, Βέλγο πρώην μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της FIFA, οι ομόλογοί του την είδαν «ως τη θαυματουργή λύση». Η διοργανώτρια χώρα το είδε ως τεχνολογική πρόκληση. Σήμερα, συμβολίζει πρωτίστως το περιβαλλοντικό κόστος της διοργάνωσης.
Σύμφωνα με τη Le Monde ο Saud Abdul Ghani, ο μηχανικός που ανέπτυξε την τεχνολογία, την χαρακτηρίζει ως «ελεγχόμενη μικροκλιματική φούσκα». Περιβάλλει κάθε θεατή (τα ακροφύσια τοποθετούνται κάτω από τα καθίσματα) και καλύπτει τον αγωνιστικό χώρο (οι αεραγωγοί τοποθετούνται γύρω του), σε ύψος που δεν υπερβαίνει τα 2 μέτρα σε κανένα σημείο μέσα στο περίβλημα.
Σημασία της χρήσης
Εκτός από αυτή τη «στοχευμένη ψύξη» και τις προσπάθειες μόνωσης (ανακλαστικές προσόψεις και στέγες σχεδιασμένες ώστε να μην αφήνουν να εισέρχεται πολύς εξωτερικός αέρας), υπάρχει μια λειτουργία οιονεί κλειστού κυκλώματος: ο θερμός αέρας εισέρχεται στα μισά των κερκίδων και επιστρέφει στις υπόγειες εγκαταστάσεις ψύξης. Αυτό επιτρέπει τη «θερμική αποθήκευση», η οποία αποφεύγει τις αιχμές της ημερήσιας κατανάλωσης. Το σύστημα βελτιστοποιεί την έγχυση του ψυχρού αέρα, ο οποίος έχει αφυγρανθεί και καθαριστεί, ψύχει μόνο ορισμένες περιοχές εάν είναι απαραίτητο και ενεργοποιείται μόνο δύο ώρες πριν από τη σέντρα.
«Ο κλιματισμός ενός ανοιχτού χώρου συνεπάγεται μια αναπόφευκτη απώλεια. Είναι η σκοπιμότητα της χρήσης που πρέπει να αμφισβητηθεί. Με το σκεπτικό ότι αυτές οι τεχνολογίες υπάρχουν, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με βιώσιμο τρόπο, με πολύ υψηλό κόστος σε υλικά και ενέργεια;» δήλωσε η Morgane Colombert, διδάκτωρ αστικής μηχανικής στο Lab'Urba του Πανεπιστημίου Gustave-Eiffel.
Οι σχεδιαστές προσπάθησαν να εξορθολογήσουν τη διαδικασία. Οι μονάδες κλιματισμού μπορούν να συνδεθούν με γειτονικό εξοπλισμό ή κτίρια. Αυτή η «τηλεψύξη», που υιοθετήθηκε σε μεγάλη κλίμακα στις γειτονιές West Bay και The Pearl της Ντόχα, χρησιμοποιεί μεταξύ 40% και 80% λιγότερη ηλεκτρική ενέργεια από ό,τι οι μεμονωμένες μονάδες. «Ένα δίκτυο ψύξης είναι γενικά πιο αποδοτικό και αποφεύγει την επιδείνωση του προβλήματος με την απόρριψη της θερμότητας προς τα έξω», δήλωσε η κ. Colombert.
Ο φόβος της συστηματοποίησης
Αν και οι αρχές του Κατάρ δεν έχουν διευκρινίσει το κόστος αυτών των συστημάτων, ο κ. Ghani παραδέχθηκε στην εφημερίδα The Guardian το 2019 ότι διπλασίασαν ή τριπλασίασαν τον προϋπολογισμό κατασκευής. Ωστόσο, ο μηχανικός θέλει να πιστεύει ότι η τεχνολογία του, η οποία δεν είναι κατοχυρωμένη με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, θα επιτρέψει και σε άλλες θερμές χώρες να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.
«Το κλιματιζόμενο στάδιο είναι σίγουρα ένα όμορφο τεχνικό και τεχνολογικό αντικείμενο. Είναι ενδιαφέρον να πειραματιστούμε με αυτό, αλλά η ενέργεια που χρησιμοποιείται για τον κλιματισμό σε αυτές τις χώρες είναι ήδη πρωτοφανής και [πρέπει να] φοβόμαστε τη συστηματοποίηση αυτών των διαδικασιών», δήλωσε η κ. Colombert. Άλλοι υπαίθριοι χώροι ψύχονται ήδη στη Ντόχα, όπως το εμπορικό κέντρο Katara Plaza.
Στον Κόλπο, ο κλιματισμός είναι ταυτόχρονα μια αναγκαιότητα και ένας παράγοντας σημαντικής απορρόφησης ενέργειας: Το 60 έως 70% της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται στο Κατάρ αφιερώνεται σε αυτό, σύμφωνα με την εθνική εταιρεία ηλεκτρισμού Kahramaa το 2020.
Και, το 2019, προήλθε σχεδόν εξ ολοκλήρου από ορυκτά καύσιμα, με το φυσικό αέριο να αντιπροσωπεύει το 92,4% και το πετρέλαιο το 7,6%, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας.
Ο γιγαντιαίος ηλιακός σταθμός Al Kharsaah, ο οποίος εγκαινιάστηκε στις 18 Οκτωβρίου και τροφοδοτεί ορισμένα γήπεδα, θα πρέπει τελικά να παρέχει το 10% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.
Αν και ο κλιματισμός των γηπέδων αντιπροσωπεύει μόνο ένα μικρό κλάσμα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που συνδέονται με τον αγώνα, η κριτική έχει επικεντρωθεί σε αυτή την ανάπτυξη πόρων για επτά γήπεδα που προορίζονται κυρίως για τέσσερις εβδομάδες αγώνων.
Το Εθνικό Στάδιο της Σιγκαπούρης, το οποίο εγκαινιάστηκε το 2014, κλιματίζεται επίσης, αλλά δεν έχει προκαλέσει τόση διαμάχη. Πρόκειται για ένα ενιαίο στάδιο με χωρητικότητα διπλάσια από εκείνη του εμιράτου και δεν είχε το ίδιο επίπεδο προβολής από τα μέσα ενημέρωσης που έχει καταστήσει τα επτά θαύματα του Κατάρ εμβλήματα τόσο της τεχνολογικής νεωτερικότητας όσο και της κλιματικής κρίσης.
Σύμφωνα με τους διοργανωτές του Κατάρ, ο κλιματισμός θα αντιπροσωπεύει μόνο το 20% της ετήσιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας των γηπέδων. «Τα γήπεδα θα μπορούν να χρησιμοποιούνται 24 ώρες την ημέρα, επτά ημέρες την εβδομάδα, όλο το χρόνο», δήλωσε ο κ. Ghani. Αν και υποθετική, αυτή η εντατική χρήση δικαιολογεί την ύπαρξη των σταδίων, αλλά υπόσχεται επίσης σημαντικές ενεργειακές δαπάνες.