Σε μια εποχή συμβολικής κατεδάφισης της Αριστεράς, αναζητά κανείς, αν πονάει γι αυτό, τις εμβληματικές μορφές της ωραίας Αριστεράς που αφήνουν αμήχανους ακόμη και τους αντιπάλους τους. Ετσι, θα θυμηθεί τον Λεωνίδα Κύρκο, θα σταθεί στον Μιχάλη Παπαγιαννάκη και θα ξαναδιαβάσει τον Μανώλη Αναγνωστάκη.
Ναι, ο Μανώλης Αναγνωστάκης έχει μείνει στο συλλογικό ασυνείδητο σαν «ποιητής της ήττας» γιατί οι στίχοι του αποτύπωσαν τη διάψευση των οραμάτων της Αριστεράς. Ο ίδιος δεν το έβλεπε έτσι: «Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή”. Και το εξήγησε καλύτερα απ όσο θα μπορούσε οποιοσδήποτε άλλος: «Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα. Γι’ αυτό αρνούμαι όλα αυτά περί “ποίησης της ήττας' και τα σχετικά. Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή. Όταν τελείωσε η εποχή, τελειώνει κι η ποίηση. Δεν μπορείς να γράφεις συνεχώς ποίηση. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής. Αισθάνομαι την ποίηση σαν τρόπο έκφρασης επειδή δεν μπορούσα να εκφραστώ διαφορετικά. Δηλαδή ήταν η εποχή τόσο πιεσμένη, τόσο δύσκολη, που μόνο εκφράζοντας τον πόνο του μπορούσε κανείς να την αντέξει».
Εχοντας βιώσει προσωπικά τις αυταπάτες και τις ματαιώσεις της Αριστεράς, έχοντας πάρει μέρος στον Εμφύλιο, έχοντας διαγραφεί από το ΚΚΕ, έχοντας προσπαθήσει ξανά να βρει το δρόμου του στην ανανεωτική Αριστερά, δεν σταμάτησε ποτέ να παρεμβαίνει δημόσια, με άρθρα, δοκίμια, σχόλια, με την υποψηφιότητά του μετά τη μεταπολίτευση για τη Βουλή και την ευρωβουλή. Μια ατελείωτη νεότητα.
Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα από την ποίησή του ήταν η ποιητική σιωπή του. Εγραψε 88 ποιήματα σε τριάντα χρόνια, από το 1941 έως το 1971, και σταμάτησε. “Που και η σιωπή, ορισμένες φορές και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι μια έκφραση. Εγώ θα έλεγα πως είναι και μια πράξη.»
Ο γιατρός, ο ΕΠΟΝίτης, ο πολιτικός κρατούμενος, ο καταδικασμένος δυο φορές σε θάνατο, από το 1983 που κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό σχόλιο «YΓ» αποσύρθηκε σαν ποιητής. Οταν έφυγε από τη ζωή, το 2005, τραγουδούσαμε τους στίχους του σε μελωδίες Μίκη Θεοδωράκη, Θάνου Μικρούτσικου, Μιχάλη
Γρηγορίου, Γιάννη Μαρκόπουλου και Δημήτρη Παπαδημητρίου. Και θυμηθήκαμε λόγια του που ήταν επίκαιρα τότε, είναι και σήμερα.
«Αυτή η ανεξέλεγκτη και χειμαρρώδης αντιστασιολογία, πόσω μάλλον από ανθρώπους που όψιμα ανακάλυψαν αυτό το ορυχείο, ομολογώ ότι με εκνευρίζει λίγο, με μελαγχολεί. Δεν διέπομαι από κανένα πνεύμα ρεβανσισμού και δεν αισθάνομαι καλά σε ένα κλίμα φραστικού παλικαρισμού που γίνεται εκ του ασφαλούς βέβαια. Είμαι ξένος σε αυτό το κλίμα. Κυρίως με ενοχλεί ο στόμφος, τα μεγάλα λόγια, η καθυστερημένη επίδειξη τίτλων και ευσήμων που για μένα ελάχιστοι τα δικαιούνται και αυτοί είναι εκείνοι που δεν τα προβάλλουν. Η ιστορία πλαστογραφήθηκε, εξευτελίστηκε, παραποιήθηκε. Το θέμα είναι να μην ξαναγράψουμε μια ιστορία πάλι με αποσιωπήσεις, εν ονόματι σκοπιμοτήτων δικών μας αυτή τη φορά. Αυτό μας ρίχνει σε έναν φαύλο κύκλο λειψής ενημέρωσης και κακής πληροφόρησης των νεώτερων γενιών».
Κάποιοι στίχοι του Μανώλη Αναγνωστάκη κυκλοφορούν σαν να μην του ανήκουν πια, σαν να ναι τους καθενός από μας που έχει εσωτερικεύσει τις σκέψεις του.
“-Όρθιοι και μόνοι μες στη φοβερή ερημία του πλήθους.
-Καὶ προχωροῦσα μέσα στὴ νύχτα χωρὶς νὰ γνωρίζω κανένα.
-Ἡ ἀγάπη εἶναι ὁ φόβος ποὺ μᾶς ἑνώνει μὲ τοὺς ἄλλους
-Ἄ, ρὲ Λαυρέντη, ἐγὼ ποὺ μόνο τὄξερα τί κάθαρμα ἤσουν.
-Γηράσκω αεί αναθεωρών.”
-Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις.
Οι δικές του έτσι καρφώθηκαν. Και δεν τις πήρε ο άνεμος. Είναι πάντα εδώ και ο καθένας σκάβει και βρίσκει αυτές που γίνονται δικές του κάποιες στιγμές που τις έχει απόλυτη ανάγκη.
“Ο κόσμος ψάχνει σ' όλη του τη ζωή να βρει τουλάχιστο τον έρωτα, μα δε βρίσκει τίποτα. Σκέφτομαι συχνά πως η ζωή μας είναι τόσο μικρή που δεν αξίζει καν να την αρχίσει κανείς”.