Η εξάπλωση του Covid-19 έχει αρνητικές επιπτώσεις στους θεσμούς και την χρηστή διακυβέρνηση.
Η συντριπτική πλειοψηφία των διοικητικών και πολιτικών επιστημόνων δέχεται ότι η πανδημία αποτελεί ένα βήμα ακόμη πιο μακριά από την δημοκρατική διακυβέρνηση και ένα ακόμη πιο κοντά στην αυταρχική διακυβέρνηση. Πολλοί ανακαλούν τις επισημάνσεις και τις παρατηρήσεις σπουδαίων διανοητών της βιο-πολιτικής, όπως ο Michel Foucault και οι σύγχρονοί μας Roberto Esposito και Giorgio Agamben.
Η αντιμετώπιση της πανδημίας από τις κυβερνήσεις, της ελληνικής συμπεριλαμβανόμενης, επιβεβαιώνει τις διαπιστώσεις τους ότι βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο στη βιο-πολιτκή είναι η δημιουργία νέων διακρίσεων μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και των πολιτών. Δημιουργούνται καινοφανείς κοινωνικές ομαδοποιήσεις στη βάση των νέων διακρίσεων που εισάγουν οι επιδημίες, όπως ο Covid-19: Οι μολυσμένοι και οι μη μολυσμένοι. Οι έχοντες πρόσβαση στο σύστημα υγείας και οι μη έχοντες. Οι δυνάμενοι να μείνουν ασφαλείς και οι μη δυνάμενοι.
Η ιατρικοποίηση της πολιτικής καθώς και πολιτικοποίηση της ιατρικής δημιουργούν νέες αξίες, νέους προσανατολισμούς. Η ανοσία μετατρέπεται σε αυτοτελή αξία, το ίδιο και οι μάσκες και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης.
Καταγράψαμε στο διάστημα του ενός έτους ρυθμιστικής παραγωγής της κυβέρνησης της ΝΔ ενενήντα (90) κατά παρέκκλιση διαδικασίες
Tα μέτρα που λαμβάνονται σε πολλές χώρες έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι οριακά σέβονται τη συνταγματική τάξη και την αρχή της νομιμότητας. Οι κυβερνήσεις λειτουργούν σαν να βρίσκονται σε μια διαρκή «κατάσταση εξαίρεσης», όπου οι αποφάσεις τους νομιμοποιούνται αφ’ εαυτές: Αποφασίζουν με έκτακτες διαδικασίες και εφαρμόζουν (με έκτακτες διαδικασίες) ό,τι αποφάσισαν. Η εξαίρεση που υπάρχει και στο δικό μας Σύνταγμα για την δυνατότητα της κυβέρνησης να νομοθετεί μόνο σε «όλως απρόβλεπτες καταστάσεις» παρακάμπτοντας το κοινοβούλιο μετατρέπεται, σταδιακά, σε κανόνα. Η παρέκκλιση γίνεται κανόνας.
Η διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνεται στην «καλή νομοθέτηση». Οι κανόνες και οι μέθοδοί της έχουν βιαίως καταπατηθεί. Το κράτος και ο κανόνας δικαίου καταλήγουν να είναι ένα κέλυφος, ώστε να τηρούνται τα προσχήματα και να μην επέλθει μια βίαιη απο-νομιμοποίηση των πολιτικών επιλογών τους.
Η κυβέρνηση με κάθε τρόπο τακτοποιεί δικά της παιδιά δημιουργώντας μια διαιρετική τομή μεταξύ των δικών της και των άλλων. Στο πεδίο των προσλήψεων όπως και στο πεδίο των δημοσίων προμηθειών το αποτύπωμά της πελατειακής λογικής της είναι ευκρινέστατο
Στην ελληνική περίπτωση που βιώνουμε μια προϊούσα κρίση των θεσμών έχουμε έκτακτη νομοθέτηση και πριν την πανδημία. Από τον Ιούλιο 2019, όταν σχηματίσθηκε η κυβέρνηση της ΝΔ, μέχρι την εκδήλωση της πανδημίας είχε ήδη παράξει 4 ΠΝΠ (σε σύνολο 41 νομοθετημάτων).
Από τον Φεβρουάριο 2020 μέχριτονΙούνιο2020 ψηφίστηκαν άλλες 4 Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ).
Τα θέματα που ρυθμίζονται στις ΠΝΠ που εκδίδονται στην περίοδο της πανδημίας δεν αποτελούν μεμονωμένες ρυθμίσεις αλλά ολόκληρα νομοσχέδια. Κάποια δε εξ αυτών περιλαμβάνουν πολλά και ετερόκλητα αντικείμενα («νόμοι-σκούπες»).
Η ΠΝΠ της 30/3, για παράδειγμα, περιλαμβάνει 72 άρθρα. Μόλις 14 ημέρες μετά την πρώτη, ακολουθεί μια δεύτερη ΠΝΠ, στις 13/4, στην οποία περιλαμβάνονται διατάξεις για «κατ’ εξαίρεση διαδικασία σύναψης δημοσίων συμβάσεων» και 15 μέρες μετά απ’ αυτήν, ακολουθεί ακόμη μία με 42 άρθρα.
Η νομοθετική πρακτική αυτή συνεχίζεται και μετά την παρέλευση του «πρώτου κύματος» της πανδημίας. Η τελευταία ΠΝΠ, που εκδόθηκε στις 22-8-2020, διαλαμβάνει 7 διαφορετικά ρυθμιστικά πεδία.
Κατά παρέκκλιση νομοθετεί, όμως, η κυβέρνηση και όταν ακολουθεί την κανονική νομοθετική οδό. Καταγράψαμε στο διάστημα του ενός έτους ρυθμιστικής παραγωγής της κυβέρνησης της ΝΔ ενενήντα (90) κατά παρέκκλιση διαδικασίες, εκ των οποίων:
- 14 αφορούν ρυθμίσεις προσλήψεων που παρακάμπτουν την κανονική και περιγεγραμμένη διαδικασία.
- 34 αφορούν κατ’ εξαίρεση μετακινήσεις στο δημόσιο τομέα (αποσπάσεις, μετατάξεις, μεταθέσεις).
- 8 αφορούν αντιμισθίες σε δημοσίους υπαλλήλους.
- 6 αφορούν την επιλογή διοικητικής ηγεσίας.
- 25 αφορούν το σύστημα δημοσίων προμηθειών και
- 3 άλλα ειδικότερα διοικητικά θέματα.
Εκ κατακλείδι, η κυβέρνηση χρησιμοποίησε την πανδημία προκειμένου να κάνει ακόμη πιο έντονα και συστηματικά εκείνο το οποίο κάνει από την πρώτη ημέρα που ανέλαβε την διακυβέρνηση. Με κάθε τρόπο τακτοποιεί δικά της παιδιά δημιουργώντας μια διαιρετική τομή μεταξύ των δικών της και των άλλων. Στο πεδίο των προσλήψεων όπως και στο πεδίο των δημοσίων προμηθειών το αποτύπωμά της πελατειακής λογικής της είναι ευκρινέστατο.
Η κατά παρέκκλιση νομοθέτηση συνδυαζόμενη με μια ρουσφετολογική και κομματική πολιτική αποικιοποίησης της δημόσιας διοίκησης και του κράτους συνιστά, όμως, ένα εκρηκτικό μείγμα για τους θεσμούς και την χρηστή διακυβέρνηση.