Περίπου την ίδια εποχή, που ένας σπουδαίος αθλητής κινδυνεύει να αφήσει την τελευταία του πνοή, στο πλαίσιο μίας κορυφαίας ποδοσφαιρικής διοργάνωσης, κάποιοι μεγάλοι σύλλογοι προσπάθησαν να το τραυματίσουν, δημιουργώντας μία δική τους.
Θα μπορούσε η UEFA, αν ήθελε να τιμωρήσει την ασέβεια και την αλαζονεία τους; Η απάντηση έχει πολλές διαστάσεις νομικές, οικονομικές και ηθικές πτυχές, που συνδέονται μεταξύ τους.
Τον Απρίλιο του 2021, δικαστήριο της Μαδρίτης αποφάσισε με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, ότι η FIFA, η UEFA και οι εθνικές ομοσπονδίες ποδοσφαίρου, δεν μπορούν να τιμωρήσουν ή να λάβουν οποιοδήποτε μέτρο, που με οποιονδήποτε τρόπο θα απέτρεπε τη δημιουργία της ευρωπαϊκής Superleague. Το Δικαστήριο επικαλέστηκε τα άρθρα 101 και 102 της Συνθήκης ΕΕ.
Οι άξονες της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας
Τα άρθρα 101 και 102 της Συνθήκης ΕΕ αποτελούν τους άξονες της ευρωπαϊκής αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας, η οποία αφορά και τον αθλητισμό. Ιδιαιτέρως το ποδόσφαιρο που αφορά πολλά οικονομικά συμφέροντα.
Το άρθρο 101 προβλέπει ότι είναι ασυμβίβαστες με την αγορά και απαγορεύονται όλες οι συμφωνίες μεταξύ επιχειρήσεων, όλες οι αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων και κάθε εναρμονισμένη πρακτική, που δύνανται να επηρεάσουν το εμπόριο μεταξύ κρατών μελών και που έχουν ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού. Το άρθρο 102 απαγορεύει την καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης μίας ή περισσότερων επιχειρήσεων.
Ο ρόλος των εθνικών ομοσπονδιών ποδοσφαίρου, αλλά και της διεθνούς ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας UEFA, αναγνωρίζεται θεσμικά ως κεντρικός για την καλλιέργεια και την ανάπτυξη του αθλήματος. Δικαιούται, όμως, να έχει και την αποκλειστικότητα των ποδοσφαιρικών διοργανώσεων;
Και περαιτέρω: Μπορεί, η UEFA να συνάπτει μακροχρόνιες οικονομικές συμφωνίες αποκλειστικά με συγκεκριμένες εταιρείες, αναφορικά με την εκμετάλλευση των εμπορικών και τηλεοπτικών δικαιωμάτων που περιστρέφονται γύρω από τις διοργανώσεις της;
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει απασχοληθεί, με παρόμοιες υποθέσεις. Σε μία από αυτές, το 2008 δικαίωσε τη Μοτοσυκλετιστική Ομοσπονδία Ελλάδας (ΜΟΤΟΕ), η οποία επιθυμούσε να «σπάσει» το μονοπώλιο της ΕΛΠΑ στις διοργανώσεις μηχανοκίνητου αθλητισμού. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο όρισε ότι οι αθλητικοί οργανισμοί, που είναι υπεύθυνοι για τη διακυβέρνηση των αθλημάτων (εν προκειμένω, η ΕΛΠΑ), οφείλουν να ασκούν τη δύναμη και τα δικαιώματά τους με σεβασμό στην αντιμονοπωλιακή νομοθεσία και με τρόπο διαφανή, ορθολογικό και αμερόληπτο.
Σε άλλη απόφασή του, το ίδιο Δικαστήριο, το 2006 είχε αποφασίσει ότι η παράβαση του άρθρου 101 της Ευρωπαϊκής Συνθήκης από τις αθλητικές ομοσπονδίες είναι επιτρεπτή, μόνο όταν είναι αναγκαία για το καλό του αθλήματος και μόνο στο βαθμό που αυτό είναι αναγκαίο.
Η εμπορική σχέση της UEFA με την ΤΕΑΜ, την εταιρεία στην οποία έχει εκχωρήσει κατ’ αποκλειστικότητα, την εκμετάλλευση των εμπορικών και τηλεοπτικών δικαιωμάτων του Champions League, συνιστά δίχως άλλο μία μονοπωλιακή πρακτική. Και αυτή η σχέση έχει κριθεί σε δικαστικό επίπεδο και έχει αναγνωριστεί ότι είναι νόμιμη, λόγω της τεχνογνωσίας που έχει αναπτύξει η ΤΕΑΜ στο συγκεκριμένο τομέα και του ρόλου της UEFAστην ανάπτυξη του ποδοσφαίρου.
Συμπερασματικά, στο ποδόσφαιρο, αλλά και γενικότερα στον αθλητισμό, η δεσπόζουσα θέση και οι μονοπωλιακές πρακτικές, επιτρέπονται μόνο στο βαθμό που είναι αναγκαίες για την προστασία του αθλήματος.
Πολεμικές αποζημιώσεις
Στην περίπτωση της Superleague, το καλύτερο για την UEFAθα ήταν να κατοχυρώσει την αποκλειστικότητά της, έναντι των ομάδων που επιχείρησαν να αποσχιστούν, επιβάλλοντας μία ρήτρα αποκλειστικότητας.
Δηλαδή, έναν όρο, ο οποίος θα τις δεσμεύει να μη λάβουν μέρος σε άλλες διοργανώσεις, έξω από τους κόλπους της ή έξω από τις επίσημα αναγνωρισμένες ομοσπονδίες ή συνομοσπονδίες του αθλήματος (εθνικές ομοσπονδίες, UEFAκαι FIFA). Ένας τέτοιος όρος, κοινά αποδεκτός, δε θα δημιουργούσε θέμα μονοπωλιακής πρακτικής, ιδιαίτερα αν η δέσμευση είχε συγκεκριμένη χρονική διάρκεια (πχ. δύο έτη). Όποιος δεν αποδέχεται τον όρο, μένει εκτός του παιχνιδιού.
Το νόμιμο…
Γίνεται φανερό, ότι η αναζήτηση του νόμιμου δεν είναι απλή… Γίνεται επίσης φανερό, ότι τα θέματα αυτά είναι καλό να τα λύνει η αθλητική κοινότητα από μόνη της, χωρίς να χρειαστεί να προσφεύγει σε δικαστές.
Και αυτό γιατί, καμιά φορά, το κόστος από τη δικαστική επίλυση, μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που κανείς μπορεί να φανταστεί. Το παράδειγμα της υπόθεσης Μπόσμαν είναι χαρακτηριστικό. Ένας αθλητής συνάντησε την αδιαλλαξία μίας ποδοσφαιρικής ομάδας, προσέφυγε στο Δικαστήριο και η απόφαση που βγήκε άνοιξε τον ασκό του Αιόλου, αναφορικά με την ελευθερία μεταγραφών των ποδοσφαιριστών στην Ευρώπη.
…Και το ηθικό
Η αποκλειστικότητα όμως, έχει μία ακόμα διάσταση. Η UEFA, όπως και όλες οι διεθνείς ομοσπονδίες διαμορφώνουν σχεδόν μονοπωλιακά το καλεντάρι των διοργανώσεων. Είναι υπεύθυνες για το αγωνιστικό φορτίο, που πέφτει στις πλάτες των αθλητών, που καλούνται να ανταποκριθούν σε έναν υπερβολικό αριθμό αγώνων, έχοντας πάνω τους τα μάτια εκατομμυρίων ανθρώπων. Και η ανταπόκριση αυτή, πρέπει να γίνεται υπό οποιαδήποτε συνθήκη: με κρύο, με ζέστη, με βροχή και χιόνι, μετά από πολύωρα κουραστικά ταξίδια, ακόμα και την εποχή πανδημίας.
Εκεί το τίμημα είναι ασύγκριτα μεγαλύτερο. Αφορά τη σωματική ακεραιότητα και την ψυχική υγεία των αθλητών, τους συνεχείς σοβαρούς τραυματισμούς ή ακόμα και με πιο σοβαρά επεισόδια, αθλητών που καταρρέουν την ώρα του αγώνα ή της προπόνησης. Άλλες φορές, οδηγούν τους αθλητές αναπόφευκτα στη χρήση αναβολικών, για να αντέξουν τις προπονήσεις και τους αγώνες ή ακόμα και στον αλκοολισμό και τα ψυχοφάρμακα, για να αντιμετωπίσουν την ψυχολογική πίεση.
Το πρόγραμμα των αγώνων δεν μπορεί να διαμορφώνεται μονομερώς, ερήμην των πραγματικών πρωταγωνιστών του αθλήματος, εκείνων, που, εν τέλει, φέρνουν τον κόσμο στα γήπεδα και επομένως και τα χρήματα στο ταμείο.
Τόσο σε ό,τι αφορά την οικονομία, όσο σε ό,τι αφορά το αμιγώς αγωνιστικό μέρος, η κοινωνία του ποδοσφαίρου να αναζητήσει συμβιβαστικές λύσεις, χωρίς να απαιτείται προσφυγή στα δικαστήρια και χωρίς να διαμορφώνονται μονομερώς το φορτίο των ευθυνών που αναλαμβάνει κάθε παράγοντας.
Ο αθλητισμός και ειδικά το ποδόσφαιρο είναι ένα παιδί, που χρειάζεται κηδεμόνες και όχι προστάτες. Γι’ αυτό, φαίνεται, σε όλα τα επίπεδα ότι ήρθε η ώρα να περάσουμε από τη νοοτροπία της μονομερούς προστασίας, στη λογική της συνεπιμέλειας.
(Ο Κώστας Καρβουναρίδης είναι Δικηγόρος – Διεθνές Μάστερ Αθλητικού Δικαίου και Μάνατζμεντ / Διεθνές Κέντρο Αθλητικών Σπουδών – CIES –FIFA)