Τα θαλάσσια κανάλια, οι διώρυγες, ως πλωτοί οδοί εάν δεν τεθούν υπό τον έλεγχο Διεθνών Οργανισμών απειλούν να προκαλέσουν αναστάτωση στη γεωστρατηγική σκακιέρα και τρικυμία στην παγκόσμια οικονομία.
Η ανάγκη αυτή αναδείχτηκε πρόσφατα με την προσάραξη του γιγαντιαίου εμπορικού πλοίου καταμεσής της διώρυγας του Σουέζ προκαλώντας την διακοπή λειτουργίας του καναλιού με τεράστιες οικονομικές συνέπειες.
Οι θαλάσσιες μεταφορές στην εποχή μας καθορίζουν το διεθνές εμπόριο. Η εύρυθμη λειτουργία των μεγαλύτερων καναλιών στον κόσμο είναι καθοριστική για την παγκόσμια οικονομία. Κάθε φορά που κλείνει μια από τις διώρυγες αυτόματα διαταράσσεται η παγκόσμια ισορροπία ( global balance ).
Το πρόσφατο ατύχημα στο κανάλι του Σουέζ και η διακοπή λειτουργίας του για κάμποσες ώρες προκάλεσε βραχυκύκλωμα στην διεθνή χρηματαγορά, αύξησε την τιμή του πετρελαίου και ανέτρεψε προκαθορισμένες κινήσεις επί της γεωπολιτικής σκακιέρας.
Ο κίνδυνος αυτός μεγιστοποιείται όταν η λειτουργία της πλωτής οδού επηρεάζεται και εξαρτάται απόλυτα από τις γεωπολιτικές συνθήκες που επικρατούν κάθε φορά στην ευρύτερη περιοχή.
Για παράδειγμα στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο υπάρχουν τα 2 από τα 5 κυριότερα κανάλια στον πλανήτη , του Σουέζ και των Δαρδανελίων που ενώνουν την Μεσογειακή λεκάνη με την Ερυθρά και την Μαύρη Θάλασσα. Δύο κλειστές θάλασσες αλλά με μεγάλους “κυματισμούς” καθώς χαρακτηρίζονται “ασταθείς” και συγκεντρώνουν ισχυρή στρατιωτική δύναμη.
H απρόσκοπτη διέλευση από την διώρυγα του Σουέζ και τα Στενά των Δαρδανελίων κυρίαρχο ζητούμενο για το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ & την Ρωσία.
1) Τα στενά των Δαρδανελίων διέπονται από την Συνθήκη του Μοντρέ ή Συνθήκη για το καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Η συμφωνία, η οποία υπογράφηκε το 1936, παραχωρεί τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στην Τουρκία και ρυθμίζει την στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή. Η σύμβαση παραχωρεί στη Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Οι όροι της σύμβασης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης για χρόνια, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών σκαφών της Σοβιετικής Ένωσης από τα Στενά στη Μεσόγειο Θάλασσα.
Μια διαμάχη που συνεχίζεται τώρα με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ που επιθυμούν απρόσκοπτα να αναπτύσσουν στρατιωτική δραστηριότητα στην Μαύρη Θάλασσα κυρίως λόγω Ουκρανίας και Γεωργίας...
Πώς η Τουρκία κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχο των Στενών εξ αιτίας ενός «τρελού έργου»
Την τελευταία τριετία έχει ξεκινήσει στην Τουρκία μια συζήτηση από τον Ερντογάν σχετικά με την αναθεώρηση της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936, παράλληλα το παλάτι στην Άγκυρα ενέκρινε αναπτυξιακό σχέδιο για την κατασκευή 2ου καναλιού στην Κωνσταντινούπολη ( Kanal Istanbul) 45 χιλιομέτρων.
Το συγκεκριμένο έργο συγκεντρώνει κριτικές εντός της Τουρκίας όχι μόνο για το οικονομικό κόστος και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά και για τις πιθανές επιπτώσεις στις θαλάσσιες μεταφορές.
Η έργο θα κοστίσει περίπου 9,2 δισεκατομμύρια δολάρια και θα συνδέσει τη Μαύρη Θάλασσα με το Αιγαίο αποσυμφορίζοντας την κυκλοφορία στα στενά του Βοσπόρου. Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης το έχει χαρακτηρίσει «τρελό έργο»...
Ωστόσο μόλις προχτές και ενώ με αφορμή το ναυτικό ατύχημα στο Σουέζ έχει ξεκινήσει η συζήτηση ώστε η λειτουργία των θαλάσσιων καναλιών θα ελέγχονται από Διεθνή μηχανισμό, στην Τουρκία εκδηλώθηκε παρέμβαση από συνταξιούχους διπλωμάτες που καλούν τον Ταγίπ Ερντογάν να μην πειράξει την Συνθήκη του Μοντρέ και να παραμείνει σε ισχύ.
Το ναυτικό ατύχημα στο Σουέζ και η διακοπή λειτουργία της διώρυγας επαναφέρει επιτακτικά τα θέματα λειτουργίας και Διαχείρισης των θαλάσσιων καναλιών καθώς δεν είναι εθνική αλλά διεθνή υπόθεση διότι επηρεάζεται άμεσα η παγκόσμια οικονομία και το γεωστρατηγικό εκκρεμές.
Συγκεκριμένα 126 Τούρκοι επίτιμοι πρεσβευτές σε δήλωσή τους την περασμένη Παρασκευή προειδοποιούν ότι το έργο Kanal Istanbul θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη Σύμβαση του Μοντρέ και να έχει αρνητικές επιπτώσεις στα τουρκικά συμφέροντα.
Προειδοποιούν ότι : «Το Kanal Istanbul θα ανοίξει τη συζήτηση για τη Σύμβαση του Montreux και θα οδηγήσει στην απώλεια της απόλυτης κυριαρχίας της Τουρκίας στη θάλασσα του Μαρμαρά».
Πριν από τρία χρόνια , το 2018 με προεδρικό διάταγμα ο Ταγίπ Ερντογάν ανέθεσε στον εαυτό του την εξουσία να αποσύρει την Τουρκία από οποιαδήποτε διεθνή συνθήκη ή σύμφωνο - όπως η Σύμβαση του Μοντρέ- χωρίς κοινοβουλευτική έγκριση.
126 επίτιμοι πρέσβεις και 103 απόστρατοι ναύαρχοι της Τουρκίας προειδοποιούν τον Ερντογάν να μην τολμήσει να ακυρώσει μονομερώς την Συνθήκη του Μοντρέ που διέπει το καθεστώς των Στενών διότι η Τουρκία θα είναι η μεγάλη χαμένη
Η εν λόγω Σύμβαση παρέχει την δωρεάν διέλευση σε όλα τα μη στρατιωτικά σκάφη και σε ότι αφορά τα πολεμικά πλοία των μη παραθαλάσσιων χωρών της Μαύρης Θάλασσας , καθορίζει τον τρόπο εισόδου και τη διάρκεια της διαμονής, καθώς και τη χωρητικότητα τους.
Σύμφωνα με το όραμα Ερντογάν για το παραευξείνιο κανάλι , μόλις αυτό ολοκληρωθεί,(Kanal Istanbul) θα παρέχει έναν πιο σύντομο τρόπο για τα ναυτικά σκάφη από μη παράκτιες χώρες να φτάσουν στη Μαύρη Θάλασσα, αρκεί να πληρώσουν τα απαραίτητα τέλη. Όμως, εάν δεν γίνει περαιτέρω απότομη αναθεώρηση της Σύμβασης του Μοντρέ, αυτά τα σκάφη που θα διέρχονται και από το δεύτερο κανάλι θα πρέπει να σέβονται τους κανόνες του Μοντρέ !
Η Ρωσία αναμένεται να αντισταθεί σε οποιεσδήποτε απόπειρα ακύρωσης της Σύμβασης του Μοντρέ. Η Μόσχα έχει ήδη διαμηνύσει στην Άγκυρα ότι εάν ο τούρκος Πρόεδρος επιμείνει στην κατασκευή του νέου Καναλιού , η λειτουργία αυτού θα πρέπει να διέπεται από την εφαρμογή των διατάξεων της Σύμβασης του Μοντρέ σε όλα τα περάσματα.
Το ακανθώδες θέμα της διέλευσης των πολεμικών πλοίων δεν αφορά μόνο την Ρωσία αλλά και το ΝΑΤΟ, το οποίο αναμένεται να αντιδράσει και αυτό.
Το μόνο που θα μπορούσε να εφαρμόσει η Τουρκία είναι διαφορετικούς κανόνες σε εμπορικά σκάφη προκειμένου να είναι σε θέση να αποφέρει έσοδα στο τουρκικό κράτος μήπως και στο βάθος του χρόνου (ίσως των αιώνων) επιτευχθεί απόσβεση του έργου και τούτο διότι η υπαγωγή του νέου καναλιού της Κωνσταντινούπολης στο καθεστώς του Μοντρέ, αυτόματα μειώνονται σημαντικά τα έσοδα, καθώς η Σύμβαση του Μοντρέ αποτρέπει τους φόρους και τις επιβαρύνσεις που μπορούν να επιβληθούν στα εμπορικά πλοία.
Στο μεταξύ τα έσοδα της Τουρκίας από την διέλευση των εμπορικών πλοίων μέσω των Στενών αναμένεται να μειωθεί σημαντικά τα προσεχή έτη καθώς βάσει αμερικανικού σχεδιασμού προωθείται με αλματώδεις ρυθμούς ο σιδηροδρομικός και οδικός άξονας Φιλιππούπολης - Αλεξανδρούπολης που στόχο έχει την παράκαμψη των στενών εξασφαλίζοντας ταχύτητα και μειωμένο κόστος στις εμπορικές μεταφορές από τις χώρες της πρώην σοβιετικής κοινοπολιτείας.
2) Η προσάραξη του Ever Given στην διώρυγα του Σουέζ υπογράμμισε τα τρωτά σημεία του καναλιού αλλά και την αστάθεια στην Ερυθρά Θάλασσα που δεν θα πρέπει να παραγνωρίσει η διεθνής κοινότητα.
Το συγκεκριμένο κανάλι είναι ζωτικής σημασίας αρτηρία για την παγκόσμια οικονομία. Επί μια σχεδόν εβδομάδα που το κανάλι παρέμεινε κλειστό η Αίγυπτος έχανε 15 εκατομμύρια δολάρια ημερησίως.
Την τελευταία φορά που η διώρυγα του Σουέζ είχε κλείσει ήταν το 1967 στο ξέσπασμα του αραβο-ισραηλινού πολέμου, όπου παρέμεινε κλειστή για οκτώ χρόνια...
Το πρόσφατο ατύχημα στο Σουέζ ανέδειξε δυο σημαντικές παραμέτρους :
1) Την τεράστια σημασία του Καναλιού στην παγκόσμια ενέργεια (αύξηση τιμής πετρελαίου) και την επισιτιστική ασφάλεια.
2) Εφιστά την προσοχή για μια ευρύτερη προσπάθεια για εδραίωση επιρροής γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής καθώς τίθεται σε κίνδυνο η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της συγκεκριμένης διώρυγας ως διεθνή πλωτή οδός.
Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που υπογράφηκε το 1888 από τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής, ορίζει ότι το κανάλι μπορεί να χρησιμοποιηθεί «σε καιρό πολέμου όπως σε καιρό ειρήνης, από κάθε εμπορικό ή πολεμικό σκάφος, χωρίς διάκριση Σημαίας».
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, το κανάλι έχει υποστεί μερικώς στρατιωτικό- ναυτικό αποκλεισμό, όπως φάνηκε από την ουρά αναμονής για διέλευση των πλοίων που ήταν σχεδόν όλα εμπορικά...
Ωστόσο το πρόσφατο ατύχημα του Ever Given κατέδειξε την ανάγκη ώστε ότι η τρέχουσα διαχείριση και λειτουργία της διώρυγας του Σουέζ από τις Αιγυπτιακές Αρχές, στο μέλλον να απαιτήσει την υποστήριξη Διεθνών Οργανισμών για την αποφυγή μελλοντικών συμβάντων και, κυρίως, να βελτιώσει την καλύτερη εξυπηρέτηση για τις σύγχρονες ναυτιλιακές δραστηριότητες.
Γιατί μπορεί να ξανακλείσει το Σουέζ
Το ενδεχόμενο να κλείσει και πάλι η διώρυγα του Σουέζ είναι πολύ πιθανόν καθώς έχει επιδεινωθεί γεωπολιτικά η κατάσταση στη νότια είσοδο της Ερυθράς Θάλασσας από τον Κόλπο του Άντεν στο Bab Al-Mandeb (Πύλη των Δακρυμάτων), πρόκειται για το στενό που χωρίζει την Υεμένη από το Τζιμπουτί. Μια ζωτική διαδρομή για τη μεταφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου, η σημασία της οποίας δεν μπορεί να υποτιμηθεί.
Αυτό αντικατοπτρίζεται στο προτεινόμενο έργο Bridge of the Horns για την κατασκευή γέφυρας 29 χιλιομέτρων που θα συνδέει τις ακτές του Τζιμπουτί και της Υεμένης. Ωστόσο, συγκεκριμένη περιοχή ( το βρίσκεται στην δίνη τοπικών συγκρούσεων που δεν επιτρέπει την υλοποίηση δημιουργικών έργων που επιφέρουν την ευημερία. Η κατασκευή της γέφυρας επρόκειτο να ξεκινήσει το 2010 αλλά η υλοποίηση του έργου καθυστερεί εξ αιτίας
του εμφυλίου πολέμου στην Υεμένη.
Η απρόσκοπτη λειτουργία της διώρυγας του Σουέζ είναι τόσο σημαντική που το Ισραήλ, έχει ζητήσει τη διεθνοποίησή του. Ωστόσο δεδομένης της αυξανόμενης παρουσίας ανταγωνιστικών ξένων συμφερόντων στην περιοχή, η προοπτική αποκλεισμού του Σουέζ είναι πολύ μεγάλη και δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Η διεθνή κοινότητα δεν μπορεί να παραβλέπει τα ιστορικά δεδομένα στην περιοχή, όπως :
- Την επιχείρηση εκκαθάρισης της διώρυγας του Σουέζ το 1974 υπό την ηγεσία των ΗΠΑ για την απομάκρυνση ναυτικών ναρκών και ναυαγίων πλοίων μετά τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο.
- Την Σοβιετική επιρροή την δεκαετία του 70- 80 κατά μήκος της Ερυθράς Θάλασσας μέσω της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας της Υεμένης και των μαρξιστικών συμμάχων της στην Αιθιοπία.
Ωστόσο οι σημερινές περιφερειακές αντιπαλότητες προσθέτουν μια άλλη δυναμική στην επισφάλεια της διεθνούς πλωτής οδού του Σουέζ.
* Η Τουρκία έχει αποκτήσει σταθερή βάση στη Σομαλία ως σημαντικός πάροχος βοήθειας, διαχειρίζοντας βασικές λιμενικές και αερολιμενικές υποδομές και υποστηρίζοντας τον στρατό ενώ εξερευνά πετρελαϊκές περιοχές.
* Η Κίνα δημιούργησε την πρώτη υπερπόντια ναυτική βάση της στο Τζιμπουτί το 2017 και έκτοτε έχει ενισχύσει τη θέση της εκεί. Έχει δημιουργήσει μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών στη χώρα που πρόκειται να γίνει η μεγαλύτερη στην Αφρική και έχει χρηματοδοτήσει την κατασκευή του νέου σιδηροδρόμου Αντίς Αμπέμπα-Τζιμπουτί.
* Το Ιράν προσπάθησε να δελεάσει τη Σομαλία για να εμπλακεί στον πόλεμο στην Υεμένη. Τα κράτη του Κόλπου προσπάθησαν να συγκρατήσουν αυτά τα σχέδια εμβαθύνοντας τους δικούς τους οικονομικούς και αμυντικούς δεσμούς σε ολόκληρη την περιοχή.
* Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μετέτρεψαν το λιμάνι βαθέων υδάτων της Ερυθραίας στην Assab ως τον κύριο κόμβο εφοδιασμού για τις επιχειρήσεις της Υεμένης, φιλοξενώντας ελικόπτερα, αεροσκάφη και ναυτικά σκάφη. Το 2017 ίδρυσε μια δεύτερη βάση στο Berbera, Somaliland.
* Το Κατάρ το 2018 υπέγραψε με το Σουδάν συμφωνία 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη διαχείριση λιμένα της Ερυθράς Θάλασσας.
Αυτή η στρατιωτική και ναυτική συσσώρευση στην Ερυθρά Θάλασσα δεν αποτελεί καλό σημάδι για την πλωτή οδό του Σουέζ που αποτελεί ένα φυσικό εμπόδιο.
Σημειωτέον ο ανεξερεύνητος και ανεκμετάλλευτος πλούτος της Ερυθράς Θάλασσας αποτελεί σημείο ανάφλεξης στην περιοχή. Τα βάθη της Ερυθράς Θάλασσας
περιέχουν μέταλλα όπως ψευδάργυρο, χαλκό, ασήμι και χρυσό, μαζί με άλλα στοιχεία όπως το κάδμιο, το κοβάλτιο και, φυσικά, οι υδρογονάνθρακες. Αυτά τα πλούτη, τα οποία δεν έχουν ακόμη εξερευνηθεί ή αξιοποιηθεί σοβαρά από τις παράκτιες χώρες, θα μπορούσαν να της αποτελέσουν σημείο ανάφλεξης για αντίπαλες δυνάμεις στην περιοχή, δεδομένης της φτώχειας των κρατών γύρω από το Κέρας της Αφρικής.
Η διώρυγα του Σουέζ έχει κλείσει πέντε φορές στην ιστορία του και αναμφίβολα υπάρχει κίνδυνος να ξανακλείσει.
Η έλλειψη λιμένων βαθέων υδάτων στην Ερυθρά Θάλασσα σε συνδυασμό με την ξηρασία και τις περιφερειακές συγκρούσεις δημιουργεί την ανάγκη ώστε η διεθνή κοινότητα να διασφαλίσει τη συνέχεια της ναυσιπλοΐας. Η διώρυγα του Σουέζ αποκτά ένα νέο γεωπολιτικό πλεονέκτημα, διαφορετικό από τότε που άνοιξε και μετά την εθνικοποίηση του έγινε πιόνι στην αραβο-ισραηλινή σύγκρουση.
Η τεράστια σημασία της διώρυγας του Σουέζ για την παγκόσμια ενέργεια και την επισιτιστική ασφάλεια τονίστηκε με τον πιο δραματικό τρόπο με την προσάραξη του Ever Given. Καθημερινά από το Σουέζ διακινείται το 12% των παγκόσμιων εμπορευμάτων αξίας 10 δις δολαρίων, περίπου 1 εκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου και το 8% του υγροποιημένου φυσικού αερίου.
Το αιφνίδιο κλείσιμο της διώρυγας, κόστισε σχεδόν 15 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα στην διαχειρίστρια εταιρεία. Την ίδια στιγμή ανέκυψαν σοβαρά ερωτήματα για τις θαλάσσιες μεταφορές, οι οποίες έχουν κομβική σημασία για το εμπόριο. Η μεταφορά εμπορευμάτων με αεροσκάφη κοστίζει τρεις φορές περισσότερο, κάτι που την καθιστά μη-ρεαλιστική μακροπρόθεσμα.
(Ο Δήμος Βερύκιος είναι δημοσιογράφος)