To ιδιωτικό χρέος εκτοξεύθηκε λόγω της πανδημικής κρίσης και η οικονομική ανασφάλεια αυξάνεται. Οι αναστολές φορολογικών υποχρεώσεων και η στήριξη των επιχειρήσεων έχει ελαττωθεί και μετά το καλοκαίρι θα έχει ολοκληρωτικά εξαφανιστεί. Οι προβλέψεις για την ύφεση αναθεωρούνται συνεχώς επί τα χείρω. Η ώρα του απολογισμού για τις συνέπειες της ασύμμετρης οικονομικής κρίσης που μαστίζει την Ελλάδα φτάνει.
Το ιδιωτικό χρέος αυξάνεται συνεχώς με απρόβλεπτες συνέπειες για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και την οικονομία. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων απώλεσε τις ρυθμίσεις που είχε κάνει πριν την πανδημία και έχει κόκκινα δάνεια προς τις τράπεζες. Το μεγαλύτερο μέρος των δανείων έχει μεταβιβασθεί σε χρηματοδοτικούς φορείς (funds) έναντι ελαχίστου τιμήματος. Η επιθετικότητα των πιστωτικών ιδρυμάτων προς το ς οφειλέτες αυξάνεται.
Στο δυστοπικό αυτό κλίμα που επικρατεί η κυβέρνηση αποφάσισε να ενεργοποιήσει τις διατάξεις του νόμου 4738/2020 , του γνωστού πλέον ως νέου Πτωχευτικού Νόμου. Από 1 Ιουνίου ξεκίνησε η εφαρμογή του χωρίς να έχουν εκδοθεί οι απαραίτητες υπουργικές αποφάσεις . Την ίδια μέρα σταμάτησε η αναστολή πλειστηριασμών που ίσχυε έως τότε λόγω των εκτάκτων συνθηκών του Covid 19.
O νέος νόμος για την διευθέτηση οφειλών προβλεπόταν να εφαρμοσθεί από 1-1-2021, όμως ανεστάλη η έναρξη ισχύος του με το πρόσχημα της εκκρεμότητας έκδοσης των υπουργικών αποφάσεων που θα τον ενεργοποιήσουν. Όποιος έχει διαβάσει το νέο πτωχευτικό νόμο που επεκτείνει για πρώτη φορά την έννοια του «πτωχού»-«πτωχευμένου» και στα φυσικά πρόωπα, αντιλαμβάνεται ότι η θέση του σε ισχύ συνεπάγεται άμεσα «τσουνάμι» πλειστηριασμών και απώλεια περιουσίας για τους Έλληνες πολίτες που έχουν κόκκινα δάνεια. Παρόλα ταύτα ενώ η οικονομία ύφεση βρίσκεται σε παρατεταμένη επιλέγεται συνειδητά μια πολιτική που δυσχεραίνει περαιτέρω τη θέση των δανειοληπτών. Η εικόνα που παρουσιάζεται είναι πως και οι δανειστές πιέζουν για την εφαρμογή της επέκτασης της πτώχευσης στα φυσικά πρόσωπα και την ταχεία εκκαθάριση των κόκκινων δανείων.
Ο νέος Πτωχευτικός Κώδικας προβλέπει πλήρη άρση της προστασίας της κύριας κατοικίας, δέσμευση εισοδήματος, ρευστοποίηση του συνόλου της περιουσίας.
Ως δεύτερη ευκαιρία «πλασάρεται» η δυνατότητα των δανειοληπτών να πτωχεύσουν, να απολέσουν το σύνολο και των περιουσιακών τους στοιχείων και να κάνουν νέα αρχή. Μια δεύτερη ευκαιρία χωρίς σπίτι, χωρίς αυτοκίνητο, χωρίς επιχείρηση. Μια δεύτερη ευκαιρία ναρκοθετημένη για παιδιά ενός κατώτερου θεού , την ώρα που το τραπεζικό σύστημα έχει χαρίσει εκατομμύρια στο εφοπλιστικό κεφάλαιο αλλά και σε άλλους γνωστούς επιχειρηματίες.
Τα άρθρα 217 έως 222, που αναφέρονται στα ευάλωτα νοικοκυριά, έχουν αυστηρότατα εισοδηματικά κριτήρια (7.000 ευρώ για τον άγαμο και 120.000 ευρώ αντικειμενική αξία κατοικίας, 10.500 ευρώ για τον έγγαμο και 135.000 ευρώ αντικειμενική αξία, 14.000 ευρώ για τριμελή οικογένεια και 150.000 ευρώ αντικειμενική αξία, και 17.500 ευρώ και 165.000 ευρώ αντικειμενική αξία για τετραμελή οικογένεια). Σε όσους δεν πληρούν τα κριτήρια αυτά , όπως αναφέραμε πριν, ρευστοποιείται το σύνολο της περιουσίας χωρίς δικαίωμα να παραμείνουν στο ακίνητο ούτε ως μισθωτές. Όσοι πληρούν τα κριτήρια και χαρακτηρίζονται ευάλωτα νοικοκυριά, έχουν το δικαίωμα, αφού ρευστοποιηθούν τα λοιπά περιουσιακά τους στοιχεία, να μεταβιβάσουν την πρώτη κατοικία τους στο Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης, να παραμείνουν στο ακίνητο ως μισθωτές καταβάλλοντας μίσθωμα για 12 έτη.
Αν οι δανειολήπτες που έχουν υπαχθεί στη ρύθμιση αυτή, καθυστερήσουν να καταβάλλουν έως και τρία μηνιαία μισθώματα θα απειλούνται με έξωση. Μετά την δωδεκαετία θα μπορούν, εφόσον δύνανται, να αποκτήσουν ξανά την κυριότητα του ακινήτου καταβάλλοντας ως τίμημα επαναγοράς το ποσό που θα αντιστοιχεί τότε στην εμπορική αξία του ακινήτου τους. Δηλαδή θα αγοράζουν ξανά το ακίνητο στην πραγματική του αξία, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ποσά που έχουν καταβάλλει από την λήψη του αρχικού δανείου μέχρι την ημέρα που σταμάτησαν να καταβάλλουν. Επιπλέον, ούτε τα μισθώματα, που θα έχουν καταβάλλει στην δωδεκαετία, θα συμψηφίζονται με το τίμημα επαναγοράς. Επομένως, για να διατηρήσουν την κυριότητα του ακινήτου, θα έχουν συνολικά καταβάλλει τις μηνιαίες δόσεις που πλήρωναν μέχρι να «κοκκινίσουν», τα μισθώματα 12 ετών και την εμπορική αξία του ακινήτου στο τέλος της δωδεκαετίας. Προφανώς πολύ περισσότερα χρήματα, μπορεί και διπλάσια, από αυτά που δανείστηκαν.
Η κυβέρνηση παρουσιάζει μια εικόνα «πίεσης» των δανειστών να εφαρμοσθεί άμεσα ο νέος Πτωχευτικός Νόμος και μηδενικές δυνατότητες διαπραγμάτευσης . Την εικόνα αυτή την παρουσίαζε και κατά την ψήφιση του νόμου αναφέροντας πως οι θεσμοί δε «επιτρέπουν» προστασία της πρώτης κατοικίας.
Συνειδητά αποκρύπτεται ότι η 1023/2019 οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου , ρητά προβλέπει τη δυνατότητα θέσπισης από τα κράτη μέλη διατάξεων για προστασία της πρώτης κατοικίας των πολιτών μέσα στην εκάστοτε νομοθεσία περί πτωχεύσεων και ρύθμισης οφειλών.
Για τον σκοπό αυτό ορίζει και το άρθρο 23 παρ. 3 της οδηγίας ότι κατά παρέκκλιση από το άρθρο 21, τα κράτη μέλη δύνανται να προβλέπουν μεγαλύτερες περιόδους απαλλαγής στις περιπτώσεις κατά τις οποίες: α) εγκρίνονται ή διατάσσονται μέτρα προστασίας από δικαστική ή διοικητική αρχή, προκειμένου να διασφαλιστεί η κύρια κατοικία του αφερέγγυου επιχειρηματία και, κατά περίπτωση, της οικογένειάς του, ή τα βασικά περιουσιακά στοιχεία για τη συνέχιση της εμπορικής, επιχειρηματικής, βιοτεχνικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας του επιχειρηματία· ή β) η κύρια κατοικία του αφερέγγυου επιχειρηματία και, αναλόγως, της οικογενείας του, δεν έχει ρευστοποιηθεί.
Υπάρχει δηλαδή ρητή πρόβλεψη στην Οδηγία περί της δυνατότητας εξαίρεσης από την ρευστοποίηση της κύριας κατοικίας του οφειλέτη (και της οικογένειας του). Η πρόβλεψη αυτή αντισταθμίζεται προφανώς από την αυξημένη περίοδο απαλλαγής που μπορούν να ορίζουν τα κράτη μέλη, ή και από κάποιο τίμημα που θα καταβάλει ο οφειλέτης για την διάσωση της κατοικίας του. Μια τέτοια πρόβλεψη πρέπει να θεωρηθεί επιτακτική υποχρέωση και να ερμηνευτεί όχι ως απλή δυνατότητα αλλά ως επιταγή προς τα κράτη μέλη και δη για λόγους κοινωνικούς και ανθρωπιστικούς.
Η συγκεκριμένη οδηγία υπερψηφίστηκε στη συνεδρίαση της 20ης Ιουνίου του 2019 , πολύ πριν ξεσπάσει η πανδημία του κορωνοϊού που οδήγησε την Ευρωζώνη να αναστείλει το Σύμφωνο Σταθερότητας γενικά για τα κράτη μέλη και τους στόχους των πλεονασμάτων ειδικά για τη χώρα μας.
Συνεπώς υπάρχει ευρύς χώρος διαπραγμάτευσης για την δημιουργία ενός νέου μηχανισμού ρύθμισης οφειλών που να έχει στο επίκεντρο την προστασία της πρώτης κατοικίας και την ομαλή επανένταξη του δανειολήπτη στην κοινωνική και οικονομική ζωή.
Παράλληλα με την εφαρμογή των διατάξεων Πτώχευσης , από 1 Ιουνίου ενεργοποιήθηκε η πλατφόρμα εξωδικαστικού συμβιβασμού , στην οποία μπορούν δυνητικά να ρυθμιστούν συλλογικά οι συνολικές οφειλές φυσικών προσώπων και επιχειρήσεων σε πιστωτικά ιδρύματα , funds, εφορία και ασφαλιστικά ταμεία. Η διάταξη αναφέρεται στη ρύθμιση οφειλών σε εφορία και ταμεία σε ‘έως και 240 δόσεις χωρίς κούρεμα βασικής οφειλής με διαγραφή έως 95% τόκων από πρόστιμα και έως 85% τόκων από προσαυξήσεις λόγω μη εμπρόθεσμης καταβολής. Εδώ και λίγες μέρες παρακολουθούμε να ξετυλίγεται μια επιθετική επικοινωνιακή στρατηγική μέσα από μια καμπάνια που διαφημίζει ρύθμιση οφειλών σε 420 δόσεις . Βέβαια πουθενά στις διατάξεις του νόμου δεν θα βρει κάποιος τις 420 δόσεις.
Είναι μόνο προς το παρόν στα non paper του Υπουργείου Οικονομικών. Πιθανολογείται πως θα καταγραφεί στην αναμενόμενη υπουργική απόφαση. Η ρύθμιση των οφειλών σε ταμεία και εφορία , προϋποθέτει και τη συναίνεση της πλειοψηφία των ιδιωτών πιστωτών εφόσον υπάρχουν αυτοί. Η πλατφόρμα θα παράγει μια ρύθμιση βάσει αλγορίθμου, η οποία όμως δεν θα έχει κάποια δεσμευτικότητα για τους χρηματοδοτικούς φορείς οι οποίοι έχουν το δικαίωμα να μην απαντήσουν καν επί της αιτήσεως. Αν επιθυμούν, τότε θα υποβάλλουν μια πρόταση , η οποία εφόσον συγκεντρώσει πλειοψηφία, τότε θα στέλνεται για έγκριση σε εφορία και ασφαλιστικά ταμεία. Ποιος θα αποφασίζει λοιπόν για τη ρύθμιση των οφειλών και τους όρους αυτής; Οι τράπεζες και τα funds αποκλειστικά.
Για το άρθρο 22 που προβλέπει διμερείς συμβάσεις αναδιάρθρωσης και αποτελεί την ελπίδα των οφειλετών σε ταμεία και εφορία, δεν έχουν εκδοθεί οι υπουργικές αποφάσεις με τα κριτήρια επιλεξιμότητας, με αποτέλεσμα να είναι στον αέρα. Συνεπώς η περιβόητη δεύτερη ευκαιρία μέσω της πλατφόρμας του εξωδικαστικού συμβιβασμού κινδυνεύει να μείνει ένα ευχολόγιο , όπως συνέβη, για να είμαστε δίκαιοι , και με τις προηγούμενες νομοθετικές παρεμβάσεις που προέβλεπαν ρύθμιση μέσω μη δεσμευτικού συστήματος.
Οι εύλογες δαπάνες διαβίωσης , ενώ αναφέρονται ως κρίσιμες για την διαμόρφωση της μηνιαίας δόσης από την πλατφόρμα, στην πράξη δεν αποτελούν κριτήριο, αφού η ρύθμιση που παράγει η πλατφόρμα δεν δεσμεύει τους πιστωτές. Αντιθέτως τα πιστωτικά ιδρύματα έχουν την μοναδική και αποκλειστική αποφασιστική αρμοδιότητα , αφού σε περίπτωση που δεν θα συναινέσει ο δανειολήπτης στην πρόταση τους, οι εναλλακτικές που τους μένουν είναι είτε ο πλειστηριασμός με πρωτοβουλία των δανειστών τους είτε η πτώχευση με δική τους πρωτοβουλία. Και στις δύο περιπτώσεις θα υπάρξει ολική απώλεια περιουσίας. Το δίλημμα που θα πρέπει στην περίπτωση αυτή να απαντήσει ο οφειλέτης είναι αν προτιμά τον γρήγορο ή τον αργό «οικονομικό θάνατο».
Η ανάγκη για κατάργηση του υφιστάμενου Πτωχευτικού Κώδικα και την αντικατάσταση από ένα ευρύ πλέγμα που θα συνδυάζει έκτακτα μέτρα στήριξης των πληττόμενων οικονομικά από τον Covid δανειοληπτών και μόνιμα μέτρα αναδιάρθρωσης των κόκκινων δανείων με προστασία πρώτης κατοικίας και καταβολή δόσεων από τους δανειολήπτες ανάλογα με τις δυνατότητες τους, έχει χαρακτήρα «υπαρκτικό» για την ανόρθωση της κοινωνίας.
Ο Κώστας Δ. Τσουκαλάς είναι δικηγόρος