Αν και με το ένα πόδι στην ευρωπαϊκή ήπειρο, η Τουρκία παραμένει ο μεγάλος άγνωστος για τους πολίτες της Δύσης, οι οποίοι αγνοούν βασικά ιστορικά στοιχεία ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στις εξελίξεις στην περιοχή τα τελευταία εκατό χρόνια. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η κατάσταση όπως έχει σήμερα στην Τουρκία και στη Μέση Ανατολή διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό με υπαιτιότητα των Ευρωπαίων. Τα βιβλία που επιλέξαμε για εσάς, εξετάζουν την ιστορία της περιοχής μέσα από διαφορετικά πρίσματα και θα σας βοηθήσουν να αποκωδικοποιήσετε τις πρόσφατες εξελίξεις.
Η πτώση των Οθωμανών - Ο Μεγάλος Πόλεμος στη Μέση Ανατολή, 1914-1920, Γιοτζίν Ρόγκαν, εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Το εντυπωσιακό αυτό βιβλίο του Γιουτζίν Ρόγκαν ανασυνθέτει ένα από τα πιο σημαντικά αλλά ελάχιστα κατανοητά μέτωπα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου κι ένα από τα πιο αμείλικτα θέατρα πολέμου στην ιστορία.
Για τέσσερις περίπου αιώνες, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε αποτελέσει ένα από τα ισχυρότερα κράτη στην Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα εξουσίαζε τη Μέση Ανατολή. Το 1914 όμως βρισκόταν πλέον σοβαρά εξασθενημένη και περικυκλωμένη από άρπαγες που έλπιζαν να την αποτελειώσουν. Καθώς το Δυτικό μέτωπο περιήλθε σε αδιέξοδο και οι Οθωμανοί συμπαρατάχθηκαν με τις Κεντρικές δυνάμεις, Βρετανοί, Γάλλοι και Ρώσοι κατέστρωσαν ένα τολμηρό σχέδιο για να καταστρέψουν τον πιο αδύναμο αντίπαλο και να χαράξουν τεράστιες νέες αυτοκρατορίες για λογαριασμό τους: μια φιλόδοξη εισβολή στην Καλλίπολη που δεν είχε προηγούμενο.
Παρότι αντέδρασαν με επιδεξιότητα και αποφασιστικότητα στην επέλαση των Συμμάχων και ταπείνωσαν τους Βρετανούς τόσο στην Καλλίπολη όσο και στη Μεσοποταμία (στο σημερινό Ιράκ), οι Οθωμανοί ηττήθηκαν τελικά, ανοίγοντας το δρόμο για τη διαμόρφωση μιας νέας Μέσης Ανατολής που έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα – με συνέπειες που δεσπόζουν ακόμα στη ζωή μας.
Σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, Έρικ Τσούρχερ, εκδόσεις Αλεξάνδρεια
Αυτή η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη της Τουρκίας που εμφανίζεται εδώ και πολύ καιρό στη διεθνή βιβλιογραφία, συνθέτει τα δύο κεντρικά ζητήματα της ενσωμάτωσης της Τουρκίας στον καπιταλιστικό κόσμο και του εκσυγχρονισμού του κράτους και της κοινωνίας. Ξεκινώντας από τις στενές επαφές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την Ευρώπη τον 19ο αιώνα, παρακολουθεί τη σταδιακή παρακμή της μπροστά στους αναδυόμενους εθνικισμούς και τον ιμπεριαλισμό της Δύσης. Υποστηρίζει πως η ιστορία της Τουρκίας από το 1908 ώς το 1950 θα πρέπει να ειδωθεί ως μια ενότητα και προτείνει μια ριζική αναθεώρηση της εικόνας του «ιδρυτή» της Κεμάλ Ατατούρκ. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, παρουσιάζει όλο το φάσμα των κρίσιμων θεμάτων, όπως είναι η διαμόρφωση μιας πολιτικής των μαζών, τα τρία στρατιωτικά πραξικοπήματα, το ακανθώδες πρόβλημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η θέση της χώρας στην παγκόσμια οικονομία και η πρωτόγνωρη κρίση του 1994. Επίσης οι περίπλοκες σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση και ο αμφιλεγόμενος ρόλος της στη Μέση Ανατολή, η στάση της απέναντι στο κλιμακούμενο Κουρδικό ζήτημα και η εμπλοκή της στο Κυπριακό. Τέλος, η διαρκής ανάπτυξη και εδραίωση του ισλαμισμού, που θέτει υπό αμφισβήτηση τα θέμελια του κεμαλικού κράτους.
Η Ανάδυση της Σύγχρονης Τουρκίας, Μπέρναρντ Λιούις, εκδόσεις Παπαζήση
Σε ένα δίτομο έργο που συγκαταλέγεται ανάμεσα στα απαραίτητα αναγνώσματα για κάθε ενδιαφερόμενο για τη τουρκική πραγματικότητα, ο επιφανής Άγγλος ισλαμολόγος περιγράφει την ανάδυση της νέας Τουρκίας μέσα από την παρακμή και την κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αν και προηγήθηκαν πολλές μελέτες σχετικά με την τουρκική επανάσταση, η έκδοση αυτή είναι η πρώτη, η οποία εξετάζει λεπτομερειακά στο διάστημα δυο αιώνων, την εξέλιξη της σύγχρονης Τουρκίας, με την υποστήριξη εκτεταμένων τουρκικών και δυτικών πηγών. Η έκδοση έχει συμπληρωθεί από τον ίδιο τον συγγραφέα ο οποίος, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα τεκμήρια και τα αποτελέσματα των νέων ερευνών, προβαίνει στην αναθεώρηση αρκετών θεματικών του βιβλίου.
Το αβέβαιο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Τουρκία - Ιστορική ταυτότητα, θεσμοί και υπερεπέκταση στην Ευρώπη, Πάνος Καζάκος, εκδόσεις Παπαζήση
Στο βιβλίο αυτό ο Πάνος Καζάκος υποστηρίζει ότι η Ευρώπη θα ολοκληρώνεται ακολουθώντας σε γενικές γραμμές την ιστορική της διαδρομή και επιφέροντας τις αναγκαίες εσωτερικές αλλαγές χωρίς την Τουρκία, το Μαγκρέμπ ή την Ουκρανία και παρά τους αμερικανικούς σχεδιασμούς. «Όσοι επιμένουν», υποστηρίζει «ότι η Ε.Ε. πρέπει να διευρύνεται αδιαλείπτως, δεν παίρνουν στα σοβαρά ούτε τις ανάγκες των λαών τους, ούτε (σε άλλη διατύπωση) την ιδέα της ευρωπαϊκής ταυτότητας ή του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Δε δέχονται ότι η Ευρώπη είναι μια ομάδα λαών που μέσα από αιώνες προσανατολίσθηκε σε κοινές αξίες». Ο συγγραφέας θεωρεί ότι τυχόν ένταξη της Τουρκίας, θα λειτουργούσε ως καταλύτης για τον μετασχηματισμό της Ε.Ε. σε ένα χαλαρό διεθνή οργανισμό διηπειρωτικών διαστάσεων. Αυτή η «υπερεπέκταση» θα είχε κάποια πλεονεκτήματα, αλλά θα διάβρωνε οριστικά το ευρωπαϊκό «εμείς», ενώ θα ήταν ασύμβατη με την προοπτική της «στενότερης ένωσης» και οπωσδήποτε με τις τρέχουσες διαπραγματεύσεις για μια «συνταγματική Συνθήκη».
Τουρκική εξωτερική πολιτική την εποχή του ΑΚΡ - Προς μια Pax Ottomana;, Δημήτρης Τριανταφύλλου και Ελένη Φωτίου, εκδόσεις Παπαζήση
Η τοποθέτηση του Αχμέτ Νταβούτογλου στη θέση του υπουργού Εξωτερικών το 2009 ξεσήκωσε μεγάλες συζητήσεις για το ρόλο και τη θέση της Τουρκίας στη γειτονιά της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αλλά και στον κόσμο. Σε αυτή τη συζήτηση το βιβλίο των Δ. Τριαντάφυλλου και Ε. Φωτίου προσδοκά να συμβάλει, δίνοντας κυρίως έμφαση σε διαστάσεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής του ΑΚΡ που δεν έχουν αναλυθεί εκτενώς. Οι δύο συγγραφείς δίνουν έμφαση στις πρωτοβουλίες της Τουρκίας που αναπτύσσονται εκτός του πλαισίου των δυτικών οργανισμών και σχημάτων συνεργασίας, προκειμένου να εξεταστεί αν το επιχείρημα της Τουρκίας περί «γέφυρας» ή «κόμβου» Ανατολής και Δύσης είναι βάσιμο. Ότι, δηλαδή, η Τουρκία με την πρόσφατη δραστηριότητα της στα ανατολικά φιλοδοξεί να αποκτήσει επιρροή και αναγνωρισιμότητα στην Ανατολή, εξίσου με αυτή της οποίας χαίρει στη Δύση.
Κατανοώντας το ισλάμ ή μάλλον γιατί δεν το καταλαβαίνουμε καθόλου, Αντριέν Καντιάρ, εκδόσεις Πόλις
«Εδώ και χρόνια, κατακλυζόμαστε από πληροφορίες και απόψεις για το Ισλάμ. Η τραγική παγκόσμια επικαιρότητα, όπως και οι βαθύτατοι μετασχηματισμοί της γαλλικής κοινωνίας, στρέφουν ασταμάτητα την προσοχή μας προς αυτήν τη θρησκεία στην οποία εφημερίδες, ραδιόφωνο, διαδικτυακοί τόποι και τηλεοπτικές εκπομπές αφιερώνουν χρόνο προσπαθώντας να την αποκωδικοποιήσουν. Κι ωστόσο, το παράδοξο παραμένει: όσο περισσότερο εξηγούμε το Ισλάμ, τόσο λιγότερο το καταλαβαίνουμε».
O Αντριέν Καντιάρ, δομινικανός μοναχός, εξηγεί γιατί με το Ισλάμ τίποτα δεν είναι απλό.
Ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας - Από την επανάσταση των Νεότουρκων μέχρι σήμερα, Hamit Bozarslan, εκδόσεις Σαββάλας
Η Τουρκία στέλνει αντιφατικά μηνύματα στην Ευρώπη. Με «μετριοπαθή ισλαμική» κυβέρνηση παραμένει εδώ και πολλές δεκαετίες υποψήφια για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναμφίβολα διαθέτει δημοκρατικές δομές, όμως η εσωτερική και η εξωτερική της πολιτική υπαγορεύεται από ένα Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, το οποίο απαρτίζεται κυρίως από στρατιωτικούς. Ανοιχτή στον κόσμο, διακατέχεται συγχρόνως από ένα σύνδρομο «πολιορκημένου κράτους» του οποίου η «εθνική ασφάλεια» απειλείται διαρκώς από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Το βιβλίο αυτό, παρακολουθώντας την εξέλιξη της χώρας καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, δίνει εξηγήσεις για να κατανοήσουμε αυτή την κατάσταση. Με αξιόπιστες πληροφορίες και μια συνθετική ανάγνωση της πρόσφατης ιστορίας της Τουρκίας, επιτρέπει στους αναγνώστες να γνωρίσουν και να κατανοήσουν καλύτερα ποιά είναι τα διακυβεύματα και ποια η σημασία της θέλησης της Τουρκίας να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το στρατηγικό βάθος - Η διεθνής θέση της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, εκδόσεις Ποιότητα
Προϋπόθεση για μια ορθολογιστική εθνική στρατηγική είναι η ακριβής γνώση της πολιτικής σκέψης των πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών ελίτ των άλλων κρατών, της κοινωνίας τους, του πολιτισμού τους και των στρατηγικών τους προσανατολισμών.
Η ανάλυση του Νταβούτογλου, Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών και καθηγητή διεθνών σχέσεων, μεταξύ πολλών άλλων, φωτίζει το σημαντικότερο ζήτημα της σύγχρονης ελληνικής εξωτερικής πολιτικής· θέτει τέρμα σε εικασίες και αμφιλεγόμενες υποθέσεις για την πολιτική της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας· προσφέρει μία πλήρη και ακριβή περιγραφή της κοσμοθεωρίας, των στρατηγικών προσανατολισμών και των τακτικών χειρισμών της σημερινής Τουρκίας.
Το στρατηγικό βάθος όχι μόνο βοηθά να κατανοήσουμε τις νυν στρατηγικές και τακτικές της τουρκικής διπλωματίας στο πλαίσιο της νεοοθωμανικής αντίληψης του Αχμέτ Νταβούτογλου, αλλά επιπλέον επιτρέπει να κατανοήσουμε το βαθύτερο φιλοσοφικό και κοσμοθεωρητικό υπόβαθρο της πολιτικής ηγεσίας της Τουρκίας των δέκα τελευταίων ετών.
Η «Νέα Τουρκία» εκ των έσω, συλλογικό έργο, εκδόσεις Ι. Σιδέρης
Στον τόμο αυτό, μία ομάδα από σημαίνοντες αναλυτές και διανοούμενους, Τούρκοι πολίτες γνωστοί στη χώρα τους για την κριτική τους σκέψη, παρουσιάζουν και αναλύουν εκ των έσω και σε βάθος αυτή τη «Νέα Τουρκία». Σκοπός του τόμου είναι να αναδειχθούν οι λόγοι για την τροπή που πήραν τα πολιτικά πράγματα στην Τουρκία την τελευταία δεκαετία. Τα κείμενα συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση πτυχών της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της γείτονος, που συνήθως παραμένουν απρόσιτες για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό τα κείμενα υπογράφουν οι: Ουγούρ Ακέρ, Αϋχάν Ακτάρ, Τζενγκίζ Ακτάρ, Χουσεΐν Σουκρού Ιλιτζάκ, Αχμέτ Ινσέλ, Μπουλέντ Κενές, Νιγιαζί Κιζίλγιουρεκ, Γιαβούζ Μπαϊντάρ, Ογιά Μπαϊντάρ, Ραγκίπ Ντουράν, Αλίν Οζινιάν, Μπασκίν Οράν, Ιλάι Ρομαίν Ορς, Τζενγκίζ Τσανντάρ.
Τουρκία, ισλάμ, Ερντογάν, Κωνσταντίνος Φίλης, εκδόσεις Παπαδόπουλος
Ποιοι είναι οι κίνδυνοι για την Ελλάδα από τον µετασχηµατισµό της Τουρκίας; Και, εντέλει, πώς θα είναι η Τουρκία σε πέντε χρόνια από τώρα; Ο διεθνολόγος Κωνσταντίνος φίλης αναλύει με συνοπτικό τρόπο τις αλλαγές στη φυσιογνωμία της γείτονος χώρας που συντελούνται τα τελευταία χρόνια σε ένα εύχρηστο εγχειρίδιο εκατό περίπου σελίδων που κυκλοφορεί στη σειρά Μικρές Εισαγωγές, για επίκαιρα θέματα, των εκδόσεων Παπαδόπουλος.