Το φετινό θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος ήταν «Ρύπανση από πλαστικό» – ένα θέμα που αγγίζει ιδιαίτερα και την Ελλάδα, ειδικά τώρα που το καλοκαίρι ξεκινάει, η τουριστική κίνηση κορυφώνεται και το ζήτημα της ρύπανσης των θαλασσών και των παραλιών γίνεται ξανά επίκαιρο.
Από το -κλασικό πλέον- σύνθημα «όχι σκουπίδια, όχι πλαστικά σε θάλασσες και ακτές» μέχρι τις καμπάνιες για τις γόπες τσιγάρου, το να μένουν καθαρές οι παραλίες μας δεν είναι απλά ένα σημαντικό περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά επηρεάζει και την εικόνα της χώρας μας.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Ένωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN), εκτιμάται ότι 229.000 τόνοι πλαστικού καταλήγουν στη Μεσόγειο κάθε χρόνο. Τα περισσότερα προέρχονται από την ξηρά – από ανεπαρκή διαχείριση αποβλήτων, τουριστικές δραστηριότητες, ή ακόμη και από την ίδια την καθημερινότητά μας: πλαστικά μπουκάλια, σακούλες, καλαμάκια, σύνεργα αλιείας.
Αντίστοιχα, οι ελληνικές παραλίες «πνίγονται» στο πλαστικό. Με βάση την τριετή έκθεση του προγράμματος «Υιοθέτησε μια παραλία» του WWF Eλλάς για την περίοδο 2021-2024, τα συνολικά απορρίμματα που καταγράφηκαν στο διάστημα των τριών αυτών ετών φτάνουν τα 298.000 ανά 100 μέτρα, σε σύνολο 192 παραλιών της χώρας.
Από αυτά, το 82,5% είναι πλαστικά ή τεχνητά πολυμερή υλικά. Συγκεκριμένα, τη πρωτιά και με διαφορά έχουν τα αποτσίγαρα, ακολουθούν τα μικρά κομμάτια πλαστικού, τα πλαστικά καπάκια, τα καλαμάκια και τα κομμάτια φελιζόλ.
Συνολικά, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, η μέση τιμή των απορριμμάτων ανά καταγραφή στις ελληνικές παραλίες είναι 464 απορρίμματα ανά 100μ., περίπου 20 φορές περισσότερα από την ανώτατη οριακή τιμή της ευρωπαϊκής οδηγίας πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική, και 3 φορές περισσότερα σε σχέση με την ανώτατη οριακή τιμή που προβλέπεται από τη Σύμβαση της Βαρκελώνης (COP 22).
Τι γίνεται με τη διαχείριση απορριμμάτων στα ελληνικά νησιά
Πέρα από το γεγονός ότι παράγουμε δυσανάλογα μεγάλο όγκο απορριμμάτων από όσο μπορούμε να αντέξουμε, αξίζει να δούμε τι γίνεται με τη διαχείρισή τους στα ελληνικά νησιά.
Εδώ, αντιμετωπίζουμε μερικά από τα διαχρονικά προβλήματα της διαχείρισης απορριμμάτων συνολικά στην Ελλάδα, με την παντελή έλλειψη στοιχείων να είναι μακράν το μεγαλύτερο πρόβλημα. Σε γενικές γραμμές, πάντως, η ανακύκλωση στα νησιά είναι ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο. Αντίθετα, τα περισσότερα σκουπίδια καταλήγουν σε χωματερές. Διαφορετικά, μεταφέρονται σε μεγαλύτερα νησιά ή την ενδοχώρα, μια διαδικασία που φυσικά κοστίζει αρκετά.
Tα περισσότερα στοιχεία που μπορούν να αντληθούν αφορούν την Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου (Κυκλάδες και Δωδεκάνησα). Και αυτό γιατί είναι από τις λίγες περιφέρειες που διαθέτουν μια σύγχρονη ιστοσελίδα για τη διαχείριση απορριμμάτων, με δημοσιευμένο το πιο πρόσφατο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) από τον Οκτώβριο του 2022.
Με βάση λοιπόν το ΠΕΣΔΑ, το 91% των παραγόμενων σκουπιδιών στο Νότιο Αιγαίο – περίπου 285 χιλιάδες τόνοι ετησίως – θάβεται ή δεματοποιείται και μόνο το 9% ανακυκλώνεται.
Αρκετά είναι τα νησιά που δεν διαθέτουν Χώρους Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ). Στη Λέρο, στην Άνδρο, στην Τήνο και στη Μήλο τα σκουπίδια δεματοποιούνται, δηλαδή στοιβάζονται σε πάκους και μεταφέρονται αλλού. Αρκετά μικρά νησάκια στέλνουν τα σκουπίδια τους σε μεγαλύτερα, όπως η Σίκινος, η Κάσος, οι Μικρές Κυκλάδες, η Χάλκη, η Αντίπαρος, η Θηρασία, οι Αρκιοί, η Ψέριμος και η Τέλενδος.
Έξι νησιά διαθέτουν χωματερές (ΧΑΔΑ = Χώρος Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων), για τις οποίες η Ελλάδα πληρώνει πρόστιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναμεσά τους μερικά από τα πλέον επισκέψιμα: η Ίος, η Σαντορίνη, η Μήλος, η Κάλυμνος, η Σύμη, η Μύκονος, η Τήνος και η Φολέγανδρος.
Τέλος, κέντρα διαλογής για ανακύκλωση διαθέτουν μόλις 6 νησιά (Σαντορίνη, Μύκονος, Νάξος, Πάρος, Κως και Ρόδος), οπότε τα υλικά για ανακύκλωση από τα υπόλοιπα νησιά, όταν δεν καταλήγουν στις χωματερές, αποστέλλονται εκεί ή στην Αττική.
Το καλό παράδειγμα της Τήλου
Υπάρχουν, βέβαια, και φωτεινές εξαιρέσεις. Μέχρι το 2023, στο μικρό νησί της Τήλου λειτουργούσε το πρόγραμμα «Just Go Zero Tilos» σε συνεργασία του τοπικού δήμου και της εταιρείας Polygreen.
Ουσιαστικά, κάτοικοι, επιχειρήσεις και επισκέπτες λάμβαναν διαφορετικών χρωμάτων και υλικών σακούλες έτσι ώστε να χωρίζουν τα απορρίμμάτα τους από το σπίτι σε οργανικά, ανακυκλώσιμα (με ειδική σήμανση και QR code) και λοιπά. Στη συνέχεια, οι σακούλες συλλέγονταν συγκεκριμένες ώρες και μέρες από τις πόρτες των σπιτιών και οδηγούνταν στο Κέντρο Κυκλικής Καινοτομίας για ζύγιση, περαιτέρω διαλογή και επεξεργασία τους.
Τα οργανικά απορρίμματα κομποστοποιούνταν, τα ανακυκλώσιμα δεματοποιούνταν και προωθούνταν στη Ρόδο για ανακύκλωση, ενώ τα μη ανακυκλώσιμα προωθούνταν για ενεργειακή αξιοποίηση.
