Κατανάλωση μόνο εμφιαλωμένου νερού, διακοπές υδροδότησης στις ώρες αιχμές, απαγόρευση ποτίσματος. Πρόκειται για μέτρα γνώριμα στα ελληνικά νησιά το καλοκαίρι, όταν ο εποχιακός πληθυσμός αυξάνεται – και μαζί του και η πίεση στο σύστημα νερού. Θα μπορούσαν, όμως, τα μέτρα αυτά να επεκταθούν ακόμα και στα μεγάλα αστικά κέντρα;
Ο περσινός ιδιαίτερα θερμός χειμώνας επανέφερε στην καθημερινότητα μια λέξη που σχεδόν είχαμε ξεχάσει: τη λειψυδρία. Aν και φέτος είχαμε περισσότερες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις, η Πολιτεία και η επιστημονική κοινότητα παραμένουν σε επιφυλακή, καθώς το πρόβλημα της έλλειψης νερού λόγω της κλιματικής κρίσης χτυπάει την πόρτα και της χώρας μας.
Η Ευρώπη «διψάει»
Η λειψυδρία δεν είναι μόνο ελληνικό πρόβλημα. Στο νου έρχονται φωτογραφίες των τελευταίων ετών, με τη στάθμη μεγάλων ευρωπαϊκών ποταμών να έχει πέσει σε δραματικά επίπεδα.
Για την ακρίβεια, σύμφωνα με φετινά στοιχεία από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), το 41% του πληθυσμού της Ευρώπης και το 34% των εκτάσεων γης επηρεάζονται από συνθήκες έλλειψης νερού.
Πιο «διψασμένη» είναι η νότια Ευρώπη, με περίπου το 30% του πληθυσμού να ζει σε περιοχές με μόνιμη λειψυδρία και έως και το 70% σε περιοχές με εποχιακή καλοκαιρινή λειψυδρία. Ως κύριες αιτίες πίεσης στους πόρους γλυκού νερού αναφέρονται η γεωργία, η ζήτηση από τα δημόσια δίκτυα ύδρευσης και ο τουρισμός.
Η Ελλάδα συγκεντρώνει 33,6% στον δείκτη εκμετάλλευσης νερού (WEI+) του ΕΟΠ, ο οποίος υπολογίζει το ποσοστό κατανάλωσης νερού με βάση τα διαθέσιμα ανανεώσιμα αποθέματα. Στην κορυφή της λίστας βρίσκονται η Κύπρος, η Μάλτα και η Πορτογαλία.
Ανησυχητικά δεδομένα για την Ελλάδα
«Καμπανάκι» για τη χώρα μας δεν χτυπάει μόνο η Ευρωπαϊκή Ένωση: η Ελλάδα βρίσκεται στο «βαθύ κόκκινο» και σε έκθεση του World Resources Institute με τις χώρες που αντιμετωπίζουν «πολύ υψηλό» κίνδυνο έλλειψης νερού σε ετήσια βάση.
Αντίστοιχα, πρόσφατη έρευνα της Deloitte κατατάσσει την Ελλάδα στην 19η θέση παγκοσμίως ως προς τον κίνδυνο εμφάνισης λειψυδρίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ανάγκες σε ύδρευση υπερδιπλασιάστηκαν την περίοδο 2001-2022.
Η αύξηση αυτή αποδίδεται κυρίως στην έντονη τουριστική δραστηριότητα, την άνοδο της κατά κεφαλήν κατανάλωσης και τις μεγάλες απώλειες στα δίκτυα διανομής, οι οποίες αγγίζουν το 50%. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο σε περιοχές με αυξημένες τουριστικές ροές, όπως οι Κυκλάδες, όπου η κατανάλωση αυξάνεται κατακόρυφα το καλοκαίρι, ενώ οι διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι είναι περιορισμένοι.
Παράλληλα, η διαθεσιμότητα επιφανειακών υδάτων έχει μειωθεί σημαντικά. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η άντληση υπόγειων υδάτων αυξήθηκε κατά 80% μεταξύ 2000 και 2022, φτάνοντας τα 6.221 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως, ενώ η χρήση επιφανειακών υδάτων μειώθηκε κατά 40% την ίδια περίοδο.
Ενδεικτικό είναι, επίσης, ότι παρά τις αυξημένες βροχοπτώσεις φέτος, τα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες των υδροηλεκτρικών της ΔΕΗ βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Τα φράγματα της ΔΕΗ χρησιμοποιούνται τόσο για την παραγωγή ενέργειας όσο και για άρδευση/ύδρευση. Έτσι, η μείωση των αποθεμάτων εγκυμονεί κινδύνους όχι μόνο για την επάρκεια νερού αλλά και για το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας.
Κύριος «ένοχος» η γεωργία
Βασικές αιτίες πίσω από τη λειψυδρία στη χώρα μας και γενικά στην Ευρώπη είναι η κλιματική κρίση, η ρύπανση, αλλά και η υπερεκμετάλλευση.
Σύμφωνα με άλλη (περσινή) έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, η γεωργία είναι ο τομέας με την μεγαλύτερη κατανάλωση νερού και παράλληλα ο κύριος ρυπαντής υδάτων. Ο κλάδος απορροφά το 60% της καθαρής κατανάλωσης γλυκού νερού στην ΕΕ, με την κατανάλωση να αναμένεται να αυξηθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Μάλιστα, με βάση την έρευνα της Deloitte, η Ελλάδα δαπανά τον μεγαλύτερο όγκο νερού ανά εκτάριο αρδευόμενης γης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ξεπερνώντας κατά πολύ άλλες μεσογειακές χώρες με παρόμοια κλιματικά χαρακτηριστικά. Παρά τη μείωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων τα τελευταία χρόνια, οι απολήψεις νερού για άρδευση παραμένουν υψηλές λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας, των μεγαλύτερων αναγκών σε νερό ανά καλλιέργεια και των παλαιών δικτύων άρδευσης, που συχνά ξεπερνούν τα 20 χρόνια ζωής.
Οι συνέπειες της λειψυδρίας
Οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας θα επηρεάσουν την ποιότητα του νερού και θα απειλήσουν την υδροδότηση εκατομμυρίων ανθρώπων.
Σύμφωνα με το Κοινό Κέντρο Ερευνών της ΕΕ, μέχρι το 2050, έως και 65 εκατομμύρια πολίτες στην ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν έλλειψη νερού για ένα μέρος του έτους, εάν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίσουν να αυξάνονται.
Όπως ήδη αναφέραμε, η Νότια Ευρώπη θα επηρεαστεί περισσότερο. Ωστόσο, περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης θα δεχθούν επίσης σοβαρές πιέσεις, λόγω παραγόντων όπως η κακή διαχείριση, οι υποδομές, και η ανεξέλεγκτη ζήτηση από τη βιομηχανία, τη γεωργία και τα δημόσια δίκτυα ύδρευσης.
The #Rhine water levels have dropped so low you can literally walk across it in some parts. It’s now becoming an inland beach. Transport ships can now only carry 30% of the load, tripling transport costs. The EU response -they are trying for “Carbon Neutral” by 2030. Bit late…. pic.twitter.com/klSS8FH3u0
— Peter Dynes (@PGDynes) August 9, 2022
Το Κοινό Κέντρο Ερευνών εκτιμά ότι οι οικονομικές ζημιές μόνο από τις ξηρασίες μπορεί να ανέλθουν σε 12-15 δισ. ευρώ έως το 2050 και έως 45 δισ. ευρώ μέχρι το 2100. Οι ζημιές από τις πλημμύρες θα μπορούσαν να φτάσουν έως και τα 287 δισ. ευρώ ετησίως έως το τέλος του αιώνα. Η γεωργία θα υποστεί μειωμένες αποδόσεις και αυξημένο κόστος για άρδευση και ζωοτροφές.
Η παραγωγή ενέργειας επίσης θα επηρεαστεί. Πυρηνικά και θερμικά εργοστάσια θα έχουν λιγότερο νερό για ψύξη, ενώ τα υδροηλεκτρικά θα παράγουν λιγότερη ηλεκτρική ενέργεια. Κτίρια και υποδομές θα υποστούν ζημιές λόγω συρρίκνωσης του εδάφους από την ξηρασία.
Τέλος, σημειώνονται ότι οι ραγδαίες βροχοπτώσεις δεν βοηθούν, αλλά επιτείνουν το πρόβλημα. Και αυτό γιατί προκαλούν περισσότερες πλημμύρες, οι οποίες διαβρώνουν το έδαφος και το νερό τους δεν απορροφάται από το έδαφος.
