Καταιγιστικές αναμένεται να είναι οι εξελίξεις αναφορικά με την πιθανή κακοδιαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων από τη χώρα μας για έργο ανακύκλωσης. Σύμφωνα με πρόσφατο ρεπορτάζ του Politico, η Ευρωπαϊκή Ένωση διερευνά πιθανή κακοδιαχείριση τουλάχιστον 11,9 εκατομμυρίων ευρώ κονδυλίων της ΕΕ σε έργο που αφορά την εγκατάσταση «μονάδων ανακύκλωσης» από την ελληνική εταιρεία ΤΕΧΑΝ.
Κι ενώ αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον η εξέλιξη της υπόθεσης, αξιοσημείωτα είναι τα ευρήματα πρόσφατης έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου σταχυολογούνται οι λόγοι που η Ελλάδα εξακολουθεί να αποτυγχάνει στην ανακύκλωση.
«Πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ»
Βάσει όσων αναγράφονται στην επισκόπηση της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής 2025 για την Ελλάδα, που δημοσιεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον περασμένο Ιούλιο, η χώρα μας βρίσκεται πολύ κάτω από τον πήχη σε ότι αφορά την κυκλική χρήση των υλικών. Κι αυτό επειδή όπως σημειώνεται, η κυκλική χρήση υλικών στη χώρα μας μπορεί να αυξήθηκε έως το 2022, όταν και κορυφώθηκε στο 6,3%, εντούτοις, στη συνέχεια μειώθηκε, φθάνοντας στο 5,2% το 2023, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ (11,8%).
Στα ιδιαιτέρως αρνητικά που εμπεριέχονται στην έκθεση για τη χώρα μας, συμπεριλαμβάνεται επίσης και ότι η Ελλάδα «δεν φαίνεται να διαθέτει συγκεκριμένη πολιτική για τις κρίσιμες πρώτες ύλες».
Αντιθέτως, «το ποσοστό ανακύκλωσης και προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση των ορυκτών αποβλήτων και κατεδαφίσεων στην Ελλάδα, το 2022, ήταν 99,6%, έναντι 79,8% κατά μέσο όρο στην ΕΕ».
«Κινδυνεύει να μην πετύχει τον στόχο»
Δεν είναι ίδια η εικόνα όμως σε ότι αφορά την διαχείριση των αστικών αποβλήτων, «για τα οποία η ενωσιακή νομοθεσία ορίζει υποχρεωτικούς στόχους ανακύκλωσης». Κι αυτό επειδή η Ελλάδα, «κινδυνεύει να μην επιτύχει τόσο τον στόχο για τα αστικά απόβλητα όσο και τον στόχο για τα απορρίμματα συσκευασίας». Μάλιστα, η Ελλάδα «κινδυνεύει επίσης να μην επιτύχει τον στόχο για την υγειονομική ταφή του 10% των αστικών αποβλήτων κατ’ ανώτατο όριο το 2035».
Τον Δεκέμβριο του 2023, η Ελλάδα κοινοποίησε στην Επιτροπή την πρόθεσή της να μεταθέσει χρονικά δύο στόχους: της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων, καθώς και της ανακύκλωσης για τα απορρίμματα πλαστικών και γυάλινων συσκευασιών. Στόχοι που καθορίστηκαν με την οδηγία για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας για το 2025.
Βάσει σχεδίου εφαρμογής που επίσης έχει υποβληθεί, τα κύρια μέτρα που δεσμεύθηκε να θέσει η Ελλάδα, «περιλαμβάνουν το κλείσιμο των υπόλοιπων παράνομων χώρων υγειονομικής ταφής, την ενίσχυση ενός δικτύου χωριστής συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών και βιολογικών αποβλήτων και την εφαρμογή συστήματος ανταποδοτικής ανακύκλωσης συσκευασιών».
«17% ποσοστό ανακύκλωσης»
Παράλληλα, το ποσοστό ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων στη χώρα παραμένει ιδιαιτέρως χαμηλό, καθώς το 2021, κυμαινόταν στο 17%, δηλαδή «σημαντικά χαμηλότερο από τον εκτιμώμενο μέσο όρο της ΕΕ-27 (49%) το ίδιο έτος».
Αντίστοιχα, η αποτέφρωση αστικών αποβλήτων που «διαδραματίζει ήσσονος σημασίας ρόλο στην Ελλάδα, με ποσοστό 2% το 2021, ενώ η υγειονομική ταφή εξακολουθεί να αποτελεί την κύρια μέθοδο επεξεργασίας αστικών αποβλήτων. Το ποσοστό υγειονομικής ταφής έχει παραμείνει στάσιμο στο πολύ υψηλό επίπεδο του 80%».
Απορρίμματα συσκευασίας
Σε ότι αφορά τις συσκευασίες, στην έκθεση υπογραμμίζεται ότι «το 2022 η χώρα παρήγαγε 105 κιλά κατά κεφαλήν απορριμμάτων συσκευασίας, ποσότητα σημαντικά μικρότερη από τον εκτιμώμενο ευρωπαϊκό μέσο όρο των 186 κιλών κατά κεφαλήν το ίδιο έτος».
Πάντως, όπως σημειώνεται «η εκτίμηση των παραγόμενων απορριμμάτων συσκευασίας στην Ελλάδα ενδέχεται να μην περιλαμβάνει κάποιες ποσότητες λόγω του κανόνα de minimis, των διαδικτυακών πωλήσεων και των μην συμμορφούμενων παραγωγών ή διανομέων. Ως εκ τούτου, οι παραγόμενες ποσότητες ενδέχεται στην πραγματικότητα να είναι υψηλότερες από τις αναφερόμενες, γεγονός που θα μπορούσε επίσης να επηρεάζει το ποσοστό ανακύκλωσης».
«Το ποσοστό μειώθηκε σημαντικά»
Στην έκθεση σημειώνεται επίσης πως το συνολικό ποσοστό ανακύκλωσης απορριμμάτων συσκευασίας στην Ελλάδα ήταν αρκετά σταθερό περίπου στο 60% έως το 2019. Ωστόσο, «το 2022 μειώθηκε σημαντικά στο 43%, ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από τον (κατ’ εκτίμηση) μέσο όρο της ΕΕ-27 (65%) το ίδιος έτος».
Αυτή η μείωση, οφείλεται σύμφωνα με την έκθεση «στην έλλειψη επαληθευμένων στοιχείων σχετικά με τις βιομηχανικές και τις εμπορικές συσκευασίες από δύο οργανώσεις ευθύνης του παραγωγού. Ως εκ τούτου, οι ποσότητες αυτές δεν περιλαμβάνονται στις ποσότητες ανακύκλωσης, γεγονός που έχει επηρεάσει τα ποσοστά ανακύκλωσης όλων των υλικών».
Το 2021 και το 2022 η Ελλάδα ανακύκλωσε το 54% και το 43% αντίστοιχα, των συνολικών απορριμμάτων συσκευασίας της. Τα ποσοστά ανακύκλωσης συσκευασιών από πλαστικό, αλουμίνιο, γυαλί και ξύλο ήταν σαφώς χαμηλότερα από τους στόχους για το 2025 και τα δύο έτη, ενώ τα ποσοστά για τις χαλύβδινες συσκευασίες υπερέβησαν τον στόχο του 2025. Το συνολικό ποσοστό ανακύκλωσης απορριμμάτων συσκευασίας διαμορφώνεται κυρίως μέσω των απορριμμάτων χαρτιού και χαρτονιού και των απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών, καθώς αυτά αποτελούν τα μεγαλύτερα πεδία ανακυκλώσιμων αποβλήτων».
«Αποφέρει μέτρια ποσοστά δέσμευσης»
Αναφορικά με τα ανακυκλώσιμα είδη, στην έκθεση αναγράφεται πως η Ελλάδα «εφαρμόζει ανάμεικτη συλλογή από πόρτα σε πόρτα, σε συνδυασμό με σημεία παράδοσης χαμηλής πυκνότητας, ή σημεία αποκομιδής στο επίπεδο κάθε οικοδομικού συγκροτήματος. Ωστόσο, το σύστημα χωριστής συλλογής αφορά μόνο τα υλικά συσκευασίας. Το μεγαλύτερο μέρος των οικιακών απορριμμάτων συσκευασίας και των άλλων αποβλήτων εκτός των συσκευασιών αποκομίζονται ανάμεικτα».
Δεδομένου λοιπόν ότι «η χωριστή συλλογή στην Ελλάδα αποφέρει, επί του παρόντος, μόνο μέτρια ποσοστά δέσμευσης», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κρίνει πως «είναι αναγκαία η παροχή κινήτρων για την ενίσχυση του διαχωρισμού στην πηγή και της χωριστής συλλογής».
Δράσεις που δεν υλοποιήθηκαν
Πάντως, αρκετές σχετικές δράσεις που είχαν σχεδιαστεί να υλοποιηθούν το 2022 και το 2023, τελικώς δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί. Αυτές οι βελτιωτικές δράσεις αφορούσαν μεταξύ άλλων την επέκταση της χωριστής συλλογής σε ότι αφορά τις τέσσερις ροές ανακυκλώσιμων αποβλήτων (χαρτί, πλαστικό, γυαλί και μέταλλο). Ωστόσο, όπως σημειώνεται, «οι βελτιώσεις αυτές δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί πλήρως και δεν υπάρχουν λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση εφαρμογής».
Σε αρχικό στάδιο βρίσκεται επίσης η εφαρμογή συστημάτων πληρωμής κατά την απόρριψη, όμως η Ελλάδα «σχεδιάζει ακλόνητα να το πράξει σύμφωνα με το εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων για την περίοδο 2020-2030».
Φόρος υγειονομικής ταφής
Στην έκθεση σημειώνεται επίσης πως η Ελλάδα εφαρμόζει φόρο υγειονομικής ταφής της τάξεως των 20 ευρώ ανά τόνο από το 2022. Αυτό το τέλος όμως, «είναι πολύ χαμηλό και υπολείπεται σημαντικά των φόρων υγειονομικής ταφής που επιβάλλονται σε άλλα κράτη μέλη. Ωστόσο το τέλος υγειονομικής ταφής αυξάνεται ετησίως κατά 5 ευρώ ανά τόνο, έως ότου να φτάσει τα 55 ευρώ ανά τόνο από το 2027 και μετά».
Αυτά τα έσοδα, βάσει νόμου του 2021, θα χρησιμοποιηθούν μεταξύ άλλων για «τη χρηματοδότηση μέτρων πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων, χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης από δήμους και φορείς διαχείρισης αποβλήτων, καθώς και έρευνας και τεχνολογιών για την ανακύκλωση και τα απόβλητα».
Πρόστιμα δεκάδων εκατομμυρίων
Τα προβλήματα δεν σταματούν εκεί για την Ελλάδα. Το 2014 το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) επέβαλε οικονομικές κυρώσεις στην Ελλάδα. Αιτία ήταν ότι η χώρα δεν είχε προβεί στην οριστική παύση λειτουργίας και αποκατάσταση όλων των παράνομων χώρων υγειονομικής ταφής. Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα «εξακολουθεί να καταβάλλει πρόστιμα σε εξαμηνιαία βάση (72 εκατομμύρια ευρώ μέχρι σήμερα)».
Οικονομικές κυρώσεις επιβλήθηκαν και το 2016 στην Ελλάδα από το ΔΕΕ επειδή η Ελλάδα δεν είχε διασφαλίσει την κατάλληλη επεξεργασία των επικίνδυνων αποβλήτων της, όπως της ζητήθηκε από την Επιτροπή το 2003. Και σε αυτή την περίπτωση, η Ελλάδα «καταβάλλει πρόστιμα σε εξαμηνιαία βάση (72 εκατομμύρια ευρώ μέχρι σήμερα)».
Αυτή η συνεχιζόμενη μη συμμόρφωση με τις αποφάσεις του ΔΕΕ, αποτελεί σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «ένδειξη συστημικών αδυναμιών στο διοικητικό σύστημα του κράτους μέλους».
«Δεν σημείωσε καμία πρόοδο»
Κι αυτό ενώ όπως σημειώνεται, η Ελλάδα «δεν σημείωσε καμία πρόοδο στην αντιμετώπιση, κατά απόλυτη προτεραιότητα, των ζητημάτων οριστικής παύσης λειτουργίας και αποκατάστασης των παράνομων χώρων υγειονομικής ταφής και των ζητημάτων επεξεργασίας επικίνδυνων αποβλήτων».
Επίσης, η Ελλάδα «δεν σημείωσε καμία πρόοδο όσον αφορά την αποφυγή της δημιουργίας υπερβολικών υποδομών για την επεξεργασία των υπολειμματικών αποβλήτων».
Μερικής πρόοδος σημειώθηκε μεταξύ άλλων, στη βελτίωση και επέκταση της χωριστής συλλογής αποβλήτων, την αύξηση και επιβολή φόρων υγειονομικής ταφής και τη διοχέτευση αυτών των εσόδων στην εφαρμογή μέτρων που βελτιώνουν τη διαχείριση των αποβλήτων σύμφωνα με την ιεράρχηση των αποβλήτων.
