Η δραματική μείωση των γεννήσεων τα τελευταία χρόνια αποτυπώνεται πλέον ξεκάθαρα και στο εκπαιδευτικό τοπίο. Η σχολική χρονιά για φέτος ξεκινά με «λουκέτο» σε 766 σχολεία, καθώς λόγω της ραγδαίας μείωσης των γεννήσεων πολλά σχολεία δεν συγκεντρώνουν το όριο λειτουργίας των 15 μαθητών.
Ο αριθμός αντιστοιχεί στο 5% του συνόλου των σχολικών μονάδων της χώρας και μάλιστα το φαινόμενο δεν αφορά πλέον μόνο κάποιες απομακρυσμένες περιοχές στην επαρχία ή στα νησιά, αλλά και περιοχές στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη, υπογραμμίζοντας τη σοβαρότητα της δημογραφικής κρίσης που αντιμετωπίζει η χώρα.
Οι ειδικοί προειδοποιούν για τη «δημογραφική κατάρρευση», καθώς σύμφωνα με επίσημα στοιχεία ο σχολικός πληθυσμός έχει μειωθεί κατά σχεδόν 20% από το 2018, δηλαδή μόλις σε μια επταετία.
111.000 μαθητές λιγότεροι μέσα 7 χρόνια
Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, ο αριθμός των μαθητών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση έχει μειωθεί πάνω από 111.000 τα τελευταία επτά χρόνια — πτώση της τάξης του 19% από το 2018. Τη σχολική χρονιά 2018-2019 οι μαθητές στα δημοτικά σχολεία ήταν 599.046. ενώ με βάση τα στοιχεία για τη νέα σχολική χρονιά (2025-2026) έχουν εγγραφεί μόλις 488.018 μαθητές, δηλαδή 111.388 λιγότερα παιδιά. Τα παιδιά που θα περάσουν για πρώτη φορά την πόρτα του δημοτικού σχολείου τον Σεπτέμβριο θα είναι 71.181, ενώ το 2010 ήταν 115.000.
Η δημογραφική πτώση είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όμως «στην Ελλάδα η μείωση είναι ραγδαία και πιο απότομη», σημειώνει η καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αλεξάνδρα Τραγάκη, στην ανταποκρίτρια των Financial Times στην Αθήνα, Ελένη Βαρβιτσιώτη, εξηγώντας πως σήμερα υπάρχουν πολύ λιγότεροι άνθρωποι σε αναπαραγωγική ηλικία σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες. «Η εικόνα των σχολικών αιθουσών αντικατοπτρίζει την κατάσταση στα μαιευτήρια και τον αριθμό των γεννήσεων, ο οποίος, δυστυχώς, μειώνεται εδώ και δεκαετίες στη χώρα μας», δήλωσε από την πλευρά της η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, Σοφία Ζαχαράκη.
Τα τραγικά στοιχεία του δημογραφικού
Για τη φετινή χρονιά, 766 από τα 14.857 σχολεία της χώρας δεν πληρούν το ελάχιστο όριο των 15 μαθητών και αναστέλλουν τη λειτουργία τους. Η πλειοψηφία είναι δημοτικά, αλλά το φαινόμενο εξαπλώνεται – με αυξητική τάση – σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης. Κάποια από αυτά θα μπορούσαν να επαναλειτουργήσουν εάν ο αριθμός των μαθητών επανακάμψει, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις – όπως έχει δείξει η εμπειρία – το «λουκέτο» είναι σχεδόν οριστικό. Βάσει τη νομοθεσίας εάν ένα σχολείο παραμείνει σε αναστολή για μια τριετία – δηλαδή δεν συμπληρώνει τον απαιτούμενο αριθμό μαθητών, τότε διαγράφεται από τον σχολικό χάρτη.
Από το 2011, μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, οι θάνατοι ξεπερνούν σταθερά τις γεννήσεις. Το 2023 καταγράφηκαν μόλις 72,3 χιλιάδες γεννήσεις, σχεδόν οι μισές από τον ετήσιο μέσο όρο της περιόδου 1951-1970 και πολύ λιγότερες από τον αριθμό των 118.302 γεννήσεων του 2018, δηλαδή μείωση κοντά στο 40%. Το ίδιο έτος (2023) οι θάνατοι ήταν σχεδόν διπλάσιοι από τις γεννήσεις.
Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως από το 2001 έως το 2021, βάσει των τελευταίων στοιχείων από την απογραφή πληθυσμού, ο αριθμός των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία (20 έως 40 ετών) έχει μειωθεί κατά 500.000, πτώση της τάξης του 31%. Σύμφωνα με ειδικούς σε αυτή τη μείωση έχει συμβάλλει και η φυγή πολλών νέων ανθρώπων στο εξωτερικό.
Η Ελλάδα έχει πλέον και έναν από τους χαμηλότερους δείκτες γονιμότητας στην Ε.Ε., με τη διαγενεακή γονιμότητα να κυμαίνεται στα 1,3-1,4 παιδιά ανά γυναίκα, πολύ κάτω από το όριο αναπαραγωγής (2,07), και τη μέση ηλικία απόκτησης πρώτου παιδιού για τις μητέρες να ξεπερνά πλέον τα 32 έτη. Παράλληλα, αυξάνονται τα ποσοστά ατεκνίας, καθώς για τις γενιές που γεννήθηκαν γύρω στο 1980, περίπου 1 στα 5 άτομα παραμένει χωρίς παιδιά.
Σύμφωνα με έρευνα από το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μεταξύ του 2011 και του 2024, η χώρα έχασε σχεδόν μισό εκατομμύριο κατοίκους, λόγω των αρνητικών φυσικών ισοζυγίων, αλλά και των αρνητικών μεταναστευτικών ροών. Η Ελλάδα είναι σήμερα μια από τις πιο «γερασμένες» χώρες της Ευρώπης, με το 23% των κατοίκων να είναι άνω των 65 ετών. Το 2023 οι ηλικιωμένοι ήταν κατά 1 εκατομμύριο περισσότεροι από τα παιδιά ηλικίας 0-14 ετών.
Μια βαθύτερη κοινωνική κρίση
Η αναστολή λειτουργίας εκατοντάδων σχολεία δεν είναι απλώς μια διοικητική απόφαση, αλλά αποτυπώνει μια πολύ βαθύτερη κοινωνική και δημογραφική κρίση. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στη μελέτη τους υπογραμμίζουν πως το δημογραφικό δεν συνδέεται μόνο με αριθμούς γεννήσεων και θανάτων, αλλά και με ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα.
«Το πλαίσιο ζωής στην Ελλάδα, σήμερα, φαίνεται πως είτε ωθεί τους νέους ανθρώπους στη φυγή είτε στην ατεκνία», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας ως βασικές αιτίες φυγής από τη χώρα τη δυσκολία εύρεσης εργασίας που αντιστοιχεί στο επίπεδο σπουδών, με προοπτικές ανέλιξης και αξιοπρεπείς απολαβές, την έλλειψη αξιοκρατίας και τις χρόνιες παθογένειες του συστήματος, αλλά και τους ευρύτερους όρους κοινωνικής ζωής, που κάνουν ελκυστικότερη τη μετανάστευση σε πιο ασφαλείς και ανεκτικές κοινωνίες.
Η ανάλυση του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στέκεται ιδιαίτερα και στο ζήτημα της στέγασης, που έχει αναδειχθεί σε κρίσιμο εμπόδιο για τα νέα ζευγάρια, τόσο για τη συμβίωση όσο και για την απόκτηση παιδιού. «Σωρευτικά, και σε συνδυασμό με άλλες αρνητικές παραμέτρους, έχει επιπτώσεις όχι μόνον στη δημιουργία οικογένειας και στην ηλικία τεκνοποίησης, αλλά και στον αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν οι νεότερες γενεές», τονίζει η Ιφιγένεια Κοκκάλη, επίκουρη καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστηρίου.
Η Ελλάδα γερνά και μικραίνει και μέχρι στιγμής κανένα κυβερνητικό μέτρο δεν δείχνει να μπορεί να αναστρέψει αυτή την πορεία.
