Δεκάδες χιλιάδες σεισμικές δονήσεις συγκλόνισαν τη Σαντορίνη και τις γύρω περιοχές τον Ιανουάριο του 2025 σε έναν σεισμικό φαινόμενο που προκάλεσε τεράστια ανησυχία σε επιστήμονες, αρχές και πολίτες.
Οι εκτιμήσεις για τη σεισμική δραστηριότητα ήταν αντικρουόμενες, καθώς ήταν ασαφές εάν επρόκειτο για τεκτονική ή ηφαιστειακή αίτια, με αποτέλεσμα με αποτέλεσμα να επιτείνουν τη σύγχυση και την αγωνία για την εξέλιξη του φαινομένου.
Οκτώ μήνες μετά, μια νέα μελέτη από το Γερμανικό Κέντρο Γεωεπιστημών GFZ και το Κέντρο Θαλάσσιας Έρευνας GEOMAR, σε συνεργασία με διεθνείς επιστημονικούς φορείς, αποκαλύπτει την αιτία του φαινομένου αλλά και ένα σημαντικό εύρημα που δημιουργεί νέα δεδομένα.
Σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, το «σεισμικό σμήνος» πυροδοτήθηκε από την άνοδο μάγματος στο υπέδαφος. Παράλληλα εντοπίστηκε μια άγνωστη μέχρι πρότινος σύνδεση μεταξύ του ηφαιστειακού συστήματος της Σαντορίνης και του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο.
Πάνω από 28.000 σεισμικές δονήσεις
Από τα τέλη Ιανουαρίου καταγράφηκαν περισσότερες από 28.000 σεισμικές δονήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης, με τις ισχυρότερες εξ αυτών να ξεπερνούν τα 5 Ρίχτερ.
Η νέα μελέτη δείχνει ότι η αιτία ήταν η άνοδος περίπου 300 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων μάγματος από τα μεγάλα βάθη προς το ανώτερο μέρος του φλοιού, σε βάθος περίπου 4 χιλιομέτρων κάτω από τον βυθό. Το ανερχόμενο μάγμα προκάλεσε σεισμούς και μικροδονήσεις καθώς ρωγμές άνοιγαν στο υπέδαφος.
Η Σαντορίνη βρίσκεται στο ανατολικό Αιγαίο, πάνω στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου – μια από τις πιο ενεργές γεωλογικές περιοχές στον κόσμο. Το ίδιο το νησί αποτελεί τμήμα της καλδέρας που δημιουργήθηκε από τη μεγάλη έκρηξη πριν περίπου 3.600 χρόνια.
Σε μικρή απόσταση, το ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο αποτελεί μια επιπλέον πηγή γεωδυναμικής δραστηριότητας. Η σύγκρουση της αφρικανικής με την ελληνική πλάκα δημιουργεί πλήθος σεισμικών ρηγμάτων και γεωδυναμικών φαινομένων, που εξηγούν τη συχνή σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή.
Το φαινόμενο ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2024
Η ανάλυση δείχνει πως η κρίση ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2024, όταν μάγμα άρχισε να συγκεντρώνεται σε ρηχό θάλαμο κάτω από τη Σαντορίνη, προκαλώντας μικρή αλλά μετρήσιμη ανύψωση του εδάφους.
Η έντονη σεισμική δραστηριότητα ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2025, όταν νέο κύμα μάγματος άρχισε να ανεβαίνει από βάθος 18 χλμ., με την εστία των σεισμών να μετακινείται σταδιακά πάνω από 10 χλμ. βορειοανατολικά προς τον Κολούμπο.
Η έρευνα, σύμφωνα με τη σχετική ενημέρωση των επιστημόνων, αξιοποίησε τεχνικές αιχμής, όπως τεχνητή νοημοσύνη για εντοπισμό σεισμών, επίγεια δίκτυα GPS, δεδομένα από δορυφόρους (InSAR) και υποθαλάσσιους αισθητήρες, οι οποίοι κατέγραψαν ακόμα και καθίζηση του βυθού κατά 30 εκατοστά λόγω της πίεσης του μάγματος.
Η άγνωστη σύνδεση ανάμεσα σε Σαντορίνη και Κολούμπο
Ο Dr. Marius Isken από το Γερμανικό Κέντρο Γεωεπιστημών (GFZ) επισημαίνει πως «η μετακίνηση του μάγματος έσπαγε τα πετρώματα και δημιουργούσε διαδρομές, προκαλώντας έτσι τη σεισμική δραστηριότητα».
«Καταφέραμε να χαρτογραφήσουμε με ακρίβεια τη διαδρομή του μάγματος μέσα στον φλοιό», σημείωσε. Και από αυτή την χαρτογράφηση διαπιστώθηκε πως η Σαντορίνη είχε υποστεί σταδιακή διόγκωση το εξάμηνο πριν από την κρίση, γεγονός που φαίνεται να συνδέεται με την τροφοδοσία από τον μαγματικό θάλαμο κάτω από τον Κολούμπο.
Όπως τονίζει ο Dr. Jens Karstens από το Κέντρο Θαλάσσιας Έρευνας (GEOMAR), στην ουσία διαπιστώθηκε για πρώτη φορά μια «υδραυλική σύνδεση ανάμεσα στα δύο ηφαίστεια και αυτό μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που παρακολουθούμε την περιοχή».
Η παρακολούθηση της περιοχής συνεχίζεται, με το GFZ να διενεργεί μετρήσεις αερίων και θερμοκρασίας στη Σαντορίνη, και το GEOMAR να λειτουργεί οκτώ υποθαλάσσιες πλατφόρμες παρακολούθησης.
Κλειδί το MULTI-MAREX
Η καθηγήτρια Heidrun Kopp (GEOMAR) και υπεύθυνη του έργου MULTI-MAREX ανέφερε πως «τα δεδομένα κοινοποιούνταν συνεχώς στις ελληνικές αρχές, για την καλύτερη αξιολόγηση της κατάστασης σε περίπτωση νέων σεισμών».
Το MULTI-MAREX αποτελεί μία από τις τέσσερις δράσεις του ερευνητικού προγράμματος mareXtreme για τη διαχείριση γεω-θαλάσσιων κινδύνων. Σε αυτό συμμετέχουν δέκα επιστημονικά ιδρύματα από έξι γερμανικά πανεπιστήμια και τα δύο Κέντρα Helmholtz (GFZ και GEOMAR). Στόχος είναι η δημιουργία ενός εργαστηρίου για την παρακολούθηση – σε ζωντανό χρόνο – σεισμών, ηφαιστείων και τσουνάμι στην κεντρική Μεσόγειο.
Από την πλευρά της, η καθηγήτρια Πηνελόπη Νομικού (Πανεπιστήμιο Αθηνών), συν-συγγραφέας της μελέτης, υπογράμμισε ότι «η μακρόχρονη συνεργασία μάς επέτρεψε να διαχειριστούμε άμεσα τα γεγονότα και να τα αναλύσουμε με υψηλή ακρίβεια». «Η κατανόηση της δυναμικής αυτής της περιοχής είναι κρίσιμη για την προστασία του πληθυσμού».
