«Η πανδημία συμπληρώνει μαζί μας ένα έτος και η εμπειρία του προηγούμενου έτους θα πρέπει να μας γίνει δίδαγμα για το μέλλον. Καταρχήν ο κορονοϊός είναι μαζί μας για περισσότερο από ένα έτος αφού η άγνωστης νόσος είχε εμφανιστεί από τον Δεκέμβριο του 2019 στην Κίνα με εκτιμώμενη χρονική προέλευση της αρχής της πανδημίας τον Νοέμβριο του 2019.
Επίσης ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε το υψηλότερο επίπεδο συναγερμού στις 30 Ιανουαρίου 2020 που χαρακτηρίζεται ως «παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία» ή (public health emergency of international concern, PHEIC) που υποδηλώνει πιθανή πανδημία. Την προειδοποίηση του ΠΟΥ για εφαρμογή διαγνωστικών ελέγχων, κοινωνική αποστασιοποίηση και ιχνηλάτηση επαφών για τον περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού την έλαβαν υπόψη τους μικρός αριθμός χωρών. Ως συνέπεια, ο ιός μέχρι τα μέσα Μαρτίου είχε εξαπλωθεί σε όλη την υφήλιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή της Wuhan είχε έρθει αντιμέτωπη με ένα έντονο επιδημικό κύμα, ήδη από τα μέσα Ιανουαρίου 2020, που δοκίμασε τις αντοχές του συστήματος υγείας και προκάλεσε αυξημένο αριθμό θανάτων στην κοινότητα. Παράλληλα ο πλανήτης ήρθε αντιμέτωπος με πρωτόγνωρα περιοριστικά μέτρα τύπου «απαγορευτικού» (lockdown) για τον περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού.
Ποιο είναι το πρώτο δίδαγμα που προκύπτει; Η σοβαρότητα της κατάστασης υποεκτιμήθηκε σε αρκετές περιοχές της υφηλίου με αποτέλεσμα να οδηγηθούμε στην πανδημία του COVID-19. Πώς θα μπορούσαμε να έχουμε περιορίσει τη διασπορά του κορωνοϊού; H εμπειρία των Ασιατικών χωρών μας δίδαξε ότι η έγκαιρη και αποτελεσματική εφαρμογή μέτρων όπως ο έλεγχοι στις πύλες εισόδου, η εκτεταμένη ιχνηλάτηση, ο μεγάλος αριθμός διαγνωστικών εξετάσεων, και η χρήση μάσκας λειτούργησε καθοριστικά για την επιτυχή αντιμετώπιση της πανδημίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση έπαιξαν ρόλο καίριες παράμετροι όπως η ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου, το επίπεδο ετοιμότητας της πολιτείας, καθώς και η υποχρεωτική χρήση ηλεκτρονικών μέσων ιχνηλάτησης. Αυτά βέβαια λειτούργησαν και λόγω της πρωτύτερης εμπειρίας από την επιδημία του κορονοϊού SARS-CoV-1 το έτος 2003, αλλά και της γενικότερης εξοικείωσης του κοινού με τη γενικευμένη χρήση μάσκας.
Τι άλλα μηνύματα μας έχει διδάξει η πανδημία; Aν με την εμπειρία του 2021 αντιμετωπίζαμε την απειλή του 2020 θα ήμασταν αποτελεσματικότεροι; Μια πανδημία από έναν ιό όπως ο κορωνοϊός που μεταδίδεται εύκολα αποτελεί μια δύσκολα αντιμετωπίσιμη απειλή. Στη διάρκεια του ενός έτους γίναμε σοφότεροι αναφορικά με τα μέτρα που θα μπορούσαν να περιορίσουν τη διασπορά του ιού, το πόσο εφαρμόσιμα είναι, καθώς και τις σύνθετες συνέπειες των μέτρων. Υπάρχουν όπως παράμετροι που ακόμα και αν γνωρίζουμε ότι συμβάλλουν στη διασπορά του κορωνοϊού δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμες. Οι παράμετροι αυτές σχετίζονται με το σύνθετο τρόπο οργάνωσης της ζωής μας, τον αστικό ιστό των μεγαλουπόλεων, ή την ευκολία των διεθνών μετακινήσεων που καλύπτουν όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της υφηλίου.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν κατακτήσεις του σύνθετου ανθρώπου στην προ- και μετά-πανδημία εποχή, αλλά η παρουσία ενός παθογόνου που η διασπορά του εξαρτάται από το μέσο αριθμό κοινωνικών επαφών, ανέδειξε τις ιδιαιτερότητες και τα «μειονεκτήματα» του σύγχρονου τρόπου ζωής εν μέσω μιας πανδημίας. Επίσης η κλιματική αλλαγή, ή οι συνθήκες διαχείρισης και μεταφοράς μη οικόσιτων ζώων που μπορεί να αποτελέσουν πηγές διασποράς παθογόνων αυξάνουν τον κίνδυνο για τον σύγχρονο άνθρωπο. Συμπερασματικά λοιπόν, στο ερώτημα αν με τη σοφία του 2021 θα ήμασταν πιο αποτελεσματικοί στην αντιμετώπιση μιας απειλής του 2020, η απάντηση είναι εν μέρει ναι.
Τι άλλο μας καθιστά ευάλωτους ή όχι άμεσα αποτελεσματικούς σε ικανοποιητικό βαθμό; Η απάντηση δεν είναι εύκολη και αφορά τις μακροχρόνιες και σύνθετες συνέπειες της πανδημίας. Μετά από ένα έτος συνύπαρξης με τον ιό είναι σαφές ότι πολλά επαγγέλματα έχουν πληγεί, ή επίσης τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νεαροί ενήλικες που οι κοινωνικές επαφές, η εκπαίδευση, και η διασκέδαση δεν αποτελούν απλά αναγκαία μέσα για την ανάπτυξη, κοινωνικοποίηση και την ομαλή τους καθημερινότητα, αλλά είναι απαραίτητα στοιχεία για όλα τα παραπάνω.
Από τα μαθήματα φυσικής έχουμε διδαχθεί ότι αν επαναλάβουμε ένα πείραμα ακριβώς με τις ίδιες συνθήκες, αν δεν επιδράσουν επιπλέον παράγοντες, το αποτέλεσμα θα είναι ταυτόσημο με το αρχικό. Στην πράξη όμως και ειδικά για καταστάσεις που επηρεάζονται από πολύ μεγάλο αριθμό παραμέτρων (ανθρώπινη συμπεριφορά, συνθήκες διαβίωσης, ψυχολογικοί παράγοντες, διαθεσιμότητα μέσων, τρόπος σκέψης, αστικό περιβάλλον, κ.λ.π.) η εξέλιξη του σεναρίου μπορεί να παρουσιάσει και δραματικές διαφορές σε σχέση με το αρχικό. Η επανάληψη λοιπόν της εμπειρίας του 2020 με τη σοφία του 2021 μπορεί να μας οδηγούσε σε καλύτερα ή χειρότερα αποτελέσματα ακόμα και αν έχουμε γίνει περισσότερο σοφοί στο μεσοδιάστημα.
Παρόλα αυτά βλέποντας τον κόσμο υπό το πρίσμα του 2022, αναμένουμε ότι θα έχουμε αντιμετωπίσει τον πανδημία μέσω εμβολιασμών και πιθανόν θα μας απασχολούν ζητήματα όπως η επιστροφή μας στην κανονικότητα. Αυτό δεν αποτελεί ευχή ή ελπίδα αλλά επιστημονικό επίτευγμα που επιτεύχθηκε σε χρόνο ρεκόρ λόγω της σοφίας και της προόδου που έχει ρίζες πολλών χιλιετιών στον ανθρώπινο πολιτισμό. Ας εμπιστευτούμε τα επιτεύγματα του 2020 που είναι ορατά το 2021 και χειροπιαστά το 2022 και μετά.
Βρισκόμαστε στην αρχή του τέλους... ».