Η ρωσική Gazprom PJSC εγκατέλειψε αθόρυβα τα σχέδιά της για την ανάπτυξη νέου κόμβου διανομής φυσικού αερίου στην Τουρκία. Με αυτόν τον τρόπο έκλεισε – τουλάχιστον για την ώρα – την πόρτα σε μια πιθανή ευκαιρία να επανακτήσει μέρος της πρόσβασής της στις ευρωπαϊκές αγορές, την οποία έχασε μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Με τους αγωγούς Nord Stream προς τη Γερμανία εκτός λειτουργίας και τη διαμετακόμιση μέσω Ουκρανίας να λήγει το 2024, η Gazprom εξέταζε σοβαρά την Τουρκία – ήδη συνδεδεμένη με δύο βασικούς ρωσικούς αγωγούς – ως δίοδο για την ευρωπαϊκή αγορά, η οποία ήταν κάποτε η μεγαλύτερη για τις εξαγωγές της.
Ωστόσο, σύμφωνα με το Bloomberg, έπειτα από μήνες αξιολόγησης, η εταιρεία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το σχέδιο δεν είναι βιώσιμο και έχει ουσιαστικά σταματήσει τις σχετικές εργασίες, σύμφωνα με άτομα με γνώση του θέματος.
Η απόφαση αυτή έκλεισε ένα παραθυράκι που θα μπορούσε να αποκαταστήσει τουλάχιστον ένα μέρος από τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, που απέφεραν στη Gazprom περί τα 8 δισ. δολάρια μηνιαίως. Παρότι υπήρχε εσωτερική υποστήριξη για την ιδέα, αρκετά στελέχη της εταιρείας ήταν εξαρχής επιφυλακτικά σχετικά με τη βιωσιμότητά της.
Παρά την επίσημη υποστήριξη του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν έως και τον Οκτώβριο του 2023, το σχέδιο αντιμετώπιζε σοβαρές προκλήσεις. Η Τουρκία δεν διαθέτει επαρκή εξαγωγική δυναμικότητα αγωγών προς τη Νότια Ευρώπη και, επιπλέον, αρνήθηκε να παραχωρήσει στη Gazprom το δικαίωμα συνεκμετάλλευσης του φυσικού αερίου, περιορίζοντας έτσι τον ρωσικό έλεγχο στον σχεδιαζόμενο κόμβο.
Την ίδια ώρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά με σχέδιο για πλήρη απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου έως το τέλος του 2027.
Η πρόταση Πούτιν και η πραγματικότητα
Όπως υπενθυμίζει το Bloomberg, η ιδέα του τουρκικού κόμβου διατυπώθηκε πρώτη φορά από τον Πούτιν τον Οκτώβριο του 2022, λίγες εβδομάδες μετά τις εκρήξεις στους αγωγούς Nord Stream. Με τη ρωσική επιρροή στον ενεργειακό χάρτη να μειώνεται, ο Ρώσος πρόεδρος παρουσίασε ένα φιλόδοξο πλάνο για μεταφορά έως και 55 δισ. κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως στην Τουρκία, ισοδύναμη με τη δυναμικότητα του κατεστραμμένου Nord Stream.
Το σχέδιο προϋπέθετε νέους, πολυδάπανους αγωγούς μέσω της Μαύρης Θάλασσας αλλά, κατά τον Πούτιν, θα ήταν «οικονομικά βιώσιμο» και πιο ασφαλές από άλλα ευρωπαϊκά δίκτυα.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η ιδέα δεν προήλθε από τη Gazprom αλλά από πολιτικούς κύκλους κοντά στο Κρεμλίνο. Στελέχη της εταιρείας εξεπλάγησαν όταν ο Πούτιν πρόβαλε δημοσίως την πρόταση, ωστόσο το εξαγωγικό της τμήμα κινητοποιήθηκε για να τη μελετήσει.
Για αρκετά στελέχη της κρατικής Gazprom, ειδικά στο τμήμα εμπορίας, η προοπτική ενός τουρκικού κόμβου φάνταζε ως μια νέα αρχή μετά την απώλεια του μεγαλύτερου μέρους της διεθνούς αγοράς. Η ιδέα είχε επίσης υποστήριξη στην Τουρκία, που φιλοδοξεί να γίνει περιφερειακός κόμβος φυσικού αερίου με δικό της δείκτη τιμών.
Ωστόσο, παρά τις διαβεβαιώσεις από Άγκυρα και Μόσχα το 2022 και 2023 ότι οι διαπραγματεύσεις θα διαρκούσαν λίγους μήνες, το σχέδιο δεν προχώρησε.
Καθώς η Gazprom ανέλυε τις λεπτομέρειες, η αρχική αισιοδοξία άρχισε να εξανεμίζεται. Η Τουρκία σχεδίαζε να εμπορεύεται μόνη της το φυσικό αέριο που θα παραλάμβανε, με τη Gazprom να παραμένει απλώς προμηθευτής — μια ρύθμιση που η ρωσική πλευρά δεν ήταν διατεθειμένη να αποδεχτεί.
Επιπλέον, η υφιστάμενη δυναμικότητα των τουρκικών αγωγών προς τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία, ήταν ανεπαρκής για σημαντικές πρόσθετες ροές, κάτι που καθιστούσε ανέφικτο τον σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου κόμβου με δικό του δείκτη τιμής.
Η Gazprom, το γραφείο του αντιπροέδρου Αλεξάντερ Νόβακ και το Κρεμλίνο δεν απάντησαν σε αιτήματα για σχόλιο. Η τουρκική πλευρά — το Υπουργείο Ενέργειας και η κρατική εταιρεία αγωγών Botas — επίσης αρνήθηκαν να σχολιάσουν.
Η Τουρκία εξακολουθεί να θέλει τη συνεργασία
Παρότι πέρυσι, σε συνάντησή του με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο Πούτιν επανέλαβε την πρόθεσή του να προχωρήσει η ιδέα, υπήρχαν ήδη ενδείξεις υποχώρησης των αρχικών φιλοδοξιών, καθώς είχε αποκλείσει την αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων ρωσικού αερίου στην Τουρκία — βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός πραγματικού κόμβου.
Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η Gazprom έχει σταματήσει εδώ και καιρό κάθε ουσιαστική συζήτηση για το τουρκικό σχέδιο, είτε εσωτερικά είτε με τις ρωσικές κυβερνητικές αρχές.
Η στάση της Τουρκίας, ωστόσο, δεν έχει αλλάξει. Σύμφωνα με Τούρκο αξιωματούχο που γνωρίζει τις συνομιλίες, η Άγκυρα εξακολουθεί να είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με τη Ρωσία στο πλαίσιο κοινού εγχειρήματος. Παραδέχεται, πάντως, ότι η πρόοδος έχει καθυστερήσει σημαντικά.
Το πάγωμα του σχεδίου δεν επηρεάζει την τρέχουσα εμπορική σχέση της Gazprom με την Τουρκία, η οποία παραμένει από τους μεγαλύτερους πελάτες της. Ωστόσο, υπογραμμίζει τη δύσκολη θέση της Ρωσίας, που κάποτε κυριαρχούσε ως προμηθευτής αγωγών στην Ευρώπη, και τις περιορισμένες επιλογές της για ανασύσταση της χαμένης επιρροής της, υπό τις παρούσες γεωπολιτικές συνθήκες.
