Ο Σίγκμουντ Φρόυντ γεννήθηκε σαν σήμερα, 6 Μαΐου, το 1856 και 166 χρόνια μετά, παραμένει γνωστός ως ο άνθρωπος που άνοιξε νέους δρόμους για την επιστήμη της ψυχολογίας, ακόμα και αν οι περισσότερες θεωρίες του πλέον δεν είναι αποδεκτές από την επιστημονική κοινότητα.
Έχει μείνει γνωστός ως ο «Πατέρας της Ψυχανάλυσης», ωστόσο με το πέρασμα των χρόνων οι κριτικές -τόσο αναφορικά με την εγκυρότητα των θεωριών του, όσο και με τις αμφιλεγόμενες απόψεις του για τη γυναίκα και τη σεξουαλικότητα- πληθαίνουν, καθιστώντας τον ως μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες φιγούρες του 20ου αιώνα.
Σίγκμουντ Φρόυντ - Βιογραφία
Ο Φρόυντ γεννήθηκε το Μάιο του 1856 στο Φρίμπεργκ, μια μικρή πόλη της σημερινής Τσεχίας, που πλέον ονομάζεται Πρίμπορ. Προερχόταν από μια οικογένεια Εβραίων, αν και ο ίδιος ποτέ δεν άσκησε την πίστη, ενώ ο πατέρας του ήταν πωλητής.
Σε ηλικία μόλις 17 ετών, ο νεαρός τότε Φρόυντ άρχισε να σπουδάζει Ιατρική, στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, και σύντομα ξεκίνησε να εργάζεται μαζί με τον νευροφυσιολόγο, Τζόζεφ Μπρύερ, προκειμένου να θεραπεύουν γυναίκες με «υστερία», μια πάθηση που πιστευόταν τότε πως πρόσβαλε τις γυναίκες, καθώς επικρατούσε η (λανθασμένη) αντίληψη ότι ήταν πιο επιρρεπείς σε ψυχικές ασθένειες και νευρώσεις.
Στη συνέχεια, ο Φρόυντ ειδικεύτηκε στη νευρολογία, στο πλευρό του Ζαν Σαρκό και ένα χρόνο μετά επέστρεψε στη Βιέννη, όπου και άνοιξε το δικό του ιατρείο, όπου δεχόταν ασθενείς με νευρικές και εγκεφαλικές διαταραχές. Την περίοδο εκείνη, παντρεύτηκε την Μάρθα Μπέρναϊς, με την οποία και έκανε έξι παιδιά.
Η οικογένεια Φρόυντ:
Σύντομα, ο Φρόυντ έγινε ένα γνωστό όνομα, όχι μόνο εντός της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και στο ευρύ κοινό, ιδίως μετά τη δημοσίευση του γνωστού έργου του «Η ερμηνεία των ονείρων», το 1900.
Αν και οι θεωρίες του ήταν από τότε αμφιλεγόμενες, το πανεπιστήμιο της Βιέννης τον όρισε ως καθηγητή Νευροπαθολογίας γύρω στο 1902, με τον ίδιο να ακολουθείται πιστά από μια ομάδα αφοσιωμένων φοιτητών.
Το 1933, οι Ναζί έκαψαν δημόσια πολλά από τα βιβλία του Φρόυντ, ενώ έκαναν και έφοδο στο σπίτι του, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας στη Γερμανία, το 1938. Την ίδια χρονιά, η Γκεστάπο συνέλαβε και ανέκρινε την κόρη του Άννα.
Τελικά, ο Φρόυντ, η γυναίκα του και τα παιδιά του κατάφεραν να γλιτώσουν από τους Ναζί, ταξιδεύοντας από τη Βιέννη στο Λονδίνο, στο οποίο εγκαταστάθηκαν. Δεν κατόρθωσαν όμως να πάρουν μαζί τους και τις 4 αδελφές του, οι οποίες κατέληξαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ο Φρούντ είχε ήδη ξεκινήσει να καπνίζει από την ηλικία των 24 ετών, θεωρώντας ότι το κάπνισμα ενίσχυε την απόδοση στη δουλεία του και ότι τον βοηθούσε να εξασκεί τον αυτοέλεγχό του, στην προσπάθεια να μετριάζει τη χρήση του. Μάλιστα, φέρεται να είχε την άποψη ότι οι εθισμοί, συμπεριλαμβανομένου και του καπνίσματος, αποτελούσαν υποκατάστατα για τον αυνανισμό.
Παρά τις προειδοποιήσεις των γιατρών και φίλων του, ο Φρόυντ παρέμεινε μανιώδης καπνιστής, μια συνήθεια που τελικά έπαιξε ρόλο στην εμφάνιση καρκίνου της στοματικής κοιλότητας, από τον οποίο και τελικά πέθανε στις 23 Σεπτεμβρίου, του 1939, στην Αγγλία. Δύο χρόνια αργότερα, οι αδερφές του δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης από τους Ναζί.
Σίγκμουντ Φρόυντ – Ψυχανάλυση: Μέθοδος κατανόησης του Υποσυνείδητου ή μια ξεπερασμένη θεωρία;
Ο Φρόυντ θεωρείται ως ο «πατέρας» της ψυχανάλυσης, μιας μεθόδου εξήγησης και θεραπείας των ανθρώπινων ψυχικών διαταραχών και συμπεριφορών, η οποία είχε ως βασικό πυλώνα θεωρία πως το ανθρώπινο υποσεινήδητο χωρίζεται σε τρία -τουλάχιστον- επίπεδα:
- Εκείνο: Είναι το τμήμα του υποσυνείδητου που αναζητά την ευχαρίστηση και χαρακτηρίζεται από σεξουαλικές και επιθετικές τάσεις
- Υπερεγώ: Ενσωματώνει όλες τις κοινωνικές προσταγές περί ηθικής, τις οποίες η κοινωνία μας έχει επιβάλει πως πρέπει να ακολουθούμε
- Εγώ: Λειτουργεί ως ο «μεσάζοντας» μεταξύ των δύο άνωθεν επιπέδων και έχει ως σκοπό να ισορροπήσει ανάμεσα στις ενστικτώδεις επιθυμίες και την πραγματικότητα
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόυντ το «Εκείνο» και το «Υπερεγώ» βρίσκονται σε μια διαρκή διαμάχη, με το ένα να προσπαθεί να κυριαρχήσει του άλλου, ενώ το «Εγώ» προσπαθεί να κρατήσει την ισορροπία.
Επίσης, ο Φρόυντ πίστευε ότι οι εμπειρίες που είχαμε κατά τη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας επηρεάζουν σημαντικά την ενήλικη ζωή μας, διαμορφώνοντας την προσωπικότητά μας (π.χ: το άγχος που προέρχεται από τραυματικές εμπειρίες κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής μας μπορεί να προκαλέσει νευρώσεις μετέπειτα).
Διάγραμμα της ψυχαναλυτικής θεωρίας του Φρόυντ για την ανθρώπινη προσωπικότητα:
Ένα περιστατικό που φαίνεται να στιγμάτισε τον Φρόυντ και να καθόρισε τη μετέπειτα πορεία του, ήταν η περίπτωση της «Άννα Ο», μια γυναίκας, η οποία υπέφερε από μια σειρά συμπτωμάτων (ψευδαισθήσεις, σπασμοί κ.ά), χωρίς κάποια εμφανή σωματική αιτία.
Ο συνεργάτης του, Μπρύερ, κατάφερε να θεραπεύσει τη γυναίκα, βοηθώντας τη να επαναφέρει και να εκφράσει τραυματικές μνήμες ξεχασμένων γεγονότων. Μόλις άρχισε να μετατρέπει, λοιπόν, τις ασυνείδητες σκέψεις της σε συνειδητές, η παράλυση από την οποία υπέφερε, άρχισε να εξαφανίζεται.
Μέσα από τις συζητήσεις μεταξύ Μπρύερ και Φρόυντ, πήρε σάρκα και οστά η ιδέα ότι τα σωματικά συμπτώματα, είναι συχνά εκδηλώσεις συγκρούσεων, που η συνείδησή μας έχει καταπιέσει βαθιά και πως ο στόχος της ψυχανάλυσης θα ήταν να φέρει τις ασυνείδητες σκέψεις στην επιφάνεια.
Μολονότι η θεωρία αυτή του Φρόυντ σε πρώτη ανάγνωση μοιάζει κοινός τόπος, στην πραγματικότητα η σύγχρονοι επιστήμονες αμφισβητούν την εγκυρότητά της, υπογραμμίζοντας ότι πρόκειται για μια πολύ απλοϊκή ερμηνεία του ανθρώπινου νου.
Σύμφωνα με σχετική αναφορά από τον Αμερικανικό Ψυχαναλυτικό Σύνδεσμο «η ψυχανάλυση είναι πλέον νεκρή, ένα ιστορικό δημιούργημα», καθώς δεν αποτελεί αντικείμενο διδασκαλίας στη συντριπτική πλειοψηφία των σχολών Ψυχολογίας.
«Δεν της δίνουμε το ίδιο βάρος πια, δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις που να υποστηρίζουν αυτή την προσέγγιση», εξήγησε στους New York Times η Alice Eagly, επικεφαλής του τμήματος Ψυχολογίας στο «Northwestern University».
Σίγκμουντ Φρόυντ – Ερμηνεία ονείρων
«Η Ερμηνεία των ονείρων» του Φρόυντ, αποτελεί ένα από τα πλέον δημοφιλή του έργα και αναλύει τα όνειρα ως μια έκφραση των υποσυνείδητων επιθυμιών και εμπειριών.
Όπως ο ίδιος ισχυρίζεται, το «Υπερεγώ» (ηθική συνείδηση) καταπιέζει τις ζωώδεις επιθυμίες του «Εκείνου», το οποίο όμως καταφέρνει να τις εκφράζει μέσα από τα όνειρα. Με βάση, επομένως, την άποψη του Φρόυντ, όλοι μας χρειάζεται να έχουμε έναν τρόπο για να εκφράσουμε ή να πραγματοποιήσουμε όλες μας τις επιθυμίες -κυρίως τις σεξουαλικές- οι οποίες πάντα έχουν κάποιο κρυφό νόημα.
Ο Φρόυντ είχε επιστρατεύσει μια σειρά αξιωμάτων, προκειμένου να κατασκευάσει τη θεωρία περί ερμηνείας των ονείρων, τα βασικότερα εκ των οποίων είναι τα εξής:
- Τα όνειρα είναι σύντομα, όπως τα πυροτεχνήματα και συνήθως εξαφανίζονται λίγο πριν ξυπνήσουμε.
- Τα όνειρα σχετίζονται με γεγονότα που έλαβαν χώρα την προηγούμενη μέρα.
- Τα όνειρα αποτελούν την προσπάθεια για εκπλήρωση κάποιας επιθυμίας που δεν έχει ικανοποιηθεί όσο είμαστε ξύπνιοι. Αυτό ισχύει ακόμα και στην περίπτωση που βλέπουμε εφιάλτες.
Κατά τον Φρόυντ, επίσης, τα όνειρα είναι γεμάτα με σεξουαλικά μηνύματα, ενώ ο ίδιος είχε φτιάξει μια τεράστια λίστα, όπου εξηγούσε τη σημασία τους, η οποία συχνά ταυτιζόταν με τα γυναικεία ή τα ανδρικά γεννητικά όργανα.
Έτσι, το ανδρικό μόριο μπορεί να εμφανίζεται στα όνειρα με μια σειρά από μορφές, όπως:
- Ο αριθμός τρία
- Μακρόστενα αντικείμενα (ομπρέλες, δέντρα, ψηλά μνημεία)
- Επικίνδυνα αντικείμενα (όπλα, σπαθιά, μαχαίρια)
- Φίδια και άλλα ερπετά
Από την άλλη, η γυναικεία σεξουαλικότητα συμβολίζεται με μορφές όπως:
- Παπούτσια
- Λάκκοι
- Σπηλιές
- Φρούτα (π.χ: μήλα και αχλάδια συμβολίζουν το γυναικείο στήθος)
Φυσικά, όπως οι περισσότερες θεωρίες του Φρόυντ, έτσι και αυτή των ονείρων έχει καταρριφθεί σε μεγάλο βαθμό από τη σύγχρονη επιστήμη, καθώς τα νέα στοιχεία υποστηρίζουν ότι αρκετά από τα όνειρα που βλέπουμε δεν αποτελούν έκφραση των υποσυνείδητων επιθυμιών μας, αλλά είναι μια απλή σειρά τυχαίων σκέψεων.
Παράλληλα, πιο πρόσφατες έρευνες αποδεικνύουν ότι τα όνειρα στην πραγματικότητα δεν είναι σύντομα, ενώ τουλάχιστον τα μισά από αυτά δεν σχετίζονται με τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μέσα στην ημέρα.
Πέρα από τις κριτικές της επιστημονικής κοινότητας, ο Φρόυντ έχει κατηγορηθεί πολλάκις για μισογυνισμό, καθώς τόσο η θεωρία του περί «φθόνου του πέους» που υπέθετε πως βίωναν τα κορίτσια προς τον πατέρα τους , όσο και οι θέσεις του περί «σωστής ανάπτυξης της θηλυκότητας», μέσα από πολύ συγκεκριμένες εκφράσεις της σεξουαλικότητας, σήμερα θεωρούνται -ευτυχώς- σεξιστικές.
Εντούτοις, είναι σημαντικό να θυμόμαστε το ιστορικό πλαίσιο, καθώς ο Φρόυντ -και κατ’ επέκταση και η θεωρίες του- ήταν ένα προϊόν της εποχής του, με τις ιδέες του να έχουν επηρεαστεί σημαντικά από την ανδροκρατούμενη και σεξουαλικά καταπιεσμένη κουλτούρα της Βικτωριανής εποχής.
Σίγκμουντ Φρόυντ – Αποφθέγματα
Όπως πολλές από τις θεωρίες του, έτσι και τα αποφθέγματα του Σίγκμουντ Φρόυντ έχουν μείνει στην ιστορία, με μερικά από τα πιο δημοφιλή να είναι τα παρακάτω:
- Τα ανέκφραστα συναισθήματα δεν θα πεθάνουν ποτέ. Έχουν θαφτεί ζωντανά και θα κάνουν την εμφάνισή τους αργότερα, με το χειρότερο τρόπο.
- Ποτέ δεν είμαστε πιο ανυπεράσπιστοι στο βασανισμό, από όταν αγαπάμε.
- Από το ένα λάθος στο άλλο, μπορεί κάποιος να ανακαλύψει ολόκληρη την αλήθεια.
- Κοιτώντας πίσω, μια μέρα, όλα αυτά τα δύσκολα χρόνια θα φαίνονται ως τα πιο όμορφα.
- Οι ενάρετοι άνθρωποι ευχαριστούν τον εαυτό τους ονειρευόμενοι αυτά που οι διεστραμμένοι διαπράττουν στην πραγματική ζωή.
- Ο μόνος άνθρωπος με τον οποίο πρέπει να συγκρίνεσαι είναι ο παρελθοντικός εαυτός σου.