Οι διαμάχες στην Ε.Ε. για το πώς θα επιβάλει κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο αποτελούν προειδοποίηση για το πόσο πιο δύσκολο θα είναι ένα εμπάργκο φυσικού αερίου.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με σχετική δημοσίευση του «Politico», Μόλις εγκριθεί το έκτο πακέτο κυρώσεων, η Ε.Ε. ξεμένει από τομείς τους οποίους μπορεί να τιμωρήσει τη Ρωσία χωρίς να έχει σημαντικές επιπτώσεις στις δικές της βασικές βιομηχανίες και οικονομικές ανάγκες. Με άλλα λόγια, μόλις η Ε.Ε. συμφωνήσει για την επιβολή κυρώσεων στο πετρέλαιο, η διακοπή της παροχής φυσικού αερίου από τη Ρωσία είναι η πιο σκληρή επιλογή που έχει απομείνει.
Το φυσικό αέριο ήταν πάντοτε ορατός στόχος των συζητήσεων για τις κυρώσεις. Ειδικότερα, χώρες όπως η Πολωνία και της Βαλτικής πιέζουν για τη διακοπή των ρωσικών παραδόσεων από την έναρξη του πολέμου, δηλαδή από τον Φεβρουάριο, και τώρα αυξάνουν την πίεση.
Όπως πάντα, το Βερολίνο θα αποδειχθεί ο καθοριστικός παράγοντας για το πόσο γρήγορα μπορούν να προχωρήσουν τα πράγματα. Η Γερμανία μειώνει ήδη την εξάρτησή της από τις ρωσικές προμήθειες φυσικού αερίου, αλλά ο στόχος της για πλήρη διακοπή μόνο μέχρι το τέλος του 2024 φαίνεται ότι θα προσφέρει κάλυψη σε χώρες όπως η Ουγγαρία, που αντιτίθενται στις ενεργειακές κυρώσεις.
Η επιβολή εμπάργκο στο φυσικό αέριο είναι «φυσικά το επόμενο βήμα», σύμφωνα με τον Άνταμ Γκιμπέρτζ-Τσετβερτίνσκι, αναπληρωτή υπουργό Κλίματος και Περιβάλλοντος της Πολωνίας, ο οποίος προσθέτει: «Αυτό είναι το απαραίτητο βήμα αν θέλουμε να τερματίσουμε αυτόν τον πόλεμο».
Αρκετοί διπλωμάτες της Ε.Ε. δήλωσαν ότι η απόφαση του Ρώσου Προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν, να αποκόψει δύο χώρες της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο λόγω της άρνησής τους να διακανονίσουν τις πληρωμές σε ρούβλια ήταν σημείο καμπής, ιδίως καθώς η Μόσχα προειδοποίησε ρητά ότι και άλλες χώρες της Ε.Ε. θα μπορούσαν να ακολουθήσουν.
Μάλιστα, ένας διπλωμάτης της Ε.Ε. αναφέρει: «Το ερώτημα δεν είναι αν θα το κάνουμε, το ερώτημα είναι πότε».
Εν τω μεταξύ, οι Βρυξέλλες έχουν ήδη ανακοινώσει σχέδια για τη μείωση της εξάρτησής τους από το ρωσικό φυσικό αέριο κατά δύο τρίτα έως το τέλος του έτους και τον πλήρη τερματισμό των παραδόσεων εντός πέντε ετών. Η επιβολή κυρώσεων στο ρωσικό φυσικό αέριο θα μπορούσε να καταστήσει το σχέδιο αυτό πιο εφαρμόσιμο και πιθανότατα θα ωθούσε σ' ένα ακόμα ταχύτερο χρονοδιάγραμμα.
Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν από πιθανές κυρώσεις της Ε.Ε. στο ρωσικό φυσικό αέριο
Όσο περισσότερο, όμως, η Ε.Ε. προσπαθεί να χτυπήσει τον Βλαντίμιρ Πούτιν, τόσο περισσότερο κινδυνεύει να βλάψει τον εαυτό της. Οι κυρώσεις πλήττουν πλέον βασικούς τομείς των εθνικών οικονομιών, γεγονός που οδηγεί σε εξαιρέσεις, απαλλαγές και στάσεις για να αμβλυνθούν οι προτάσεις κυρώσεων.
Η Ε.Ε. εξαρτάται πολύ περισσότερο από τη Ρωσία όσον αφορά στο φυσικό αέριο, σε ποσοστό που φτάνει το 40%, σε σύγκριση με τον άνθρακα ή το πετρέλαιο, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο για την Ε.Ε. να παραμείνει όντως ενωμένη. Ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων ισχυρών δυνάμεων όπως η Γερμανία και η Ιταλία, έχουν προειδοποιήσει για τους κινδύνους ύφεσης σε ολόκληρη την Ε.Ε. εάν οι Βρυξέλλες σταματήσουν ξαφνικά τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου.
Υπάρχει ο φόβος ότι η διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου θα έπληττε περισσότερο την Ευρώπη παρά τη Ρωσία, δεδομένου ότι η συντριπτική πλειονότητα των εσόδων της Μόσχας από τις ενεργειακές εξαγωγές προέρχεται από το πετρέλαιο και όχι από το φυσικό αέριο.
Ο Τζόναθαν Στερν, ιδρυτής του ερευνητικού προγράμματος για το φυσικό αέριο στο Ινστιτούτο Ενεργειακών Μελετών της Οξφόρδης, επισημαίνει για τις επιπτώσεις στην Ε.Ε. από τις κυρώσεις στον ενεργειακό τομέα της Ρωσίας: «Θα ήταν, μέσα σε λίγες εβδομάδες για την Ευρώπη, καταστροφικό, σε αντίθεση με το ένα ή με τα δύο χρόνια για τη Ρωσία, και το πλεονέκτημα που έχει ο Πούτιν είναι ότι μπορεί πάντα να το χρησιμοποιήσει ως αφήγημα για τη Ρωσία, Ποιο θα είναι το αντίστοιχο αφήγημα στην Ευρώπη για τους ανθρώπους που μπορεί να χάσουν τις δουλειές τους κατά εκατοντάδες και χιλιάδες».
Η εθελούσια σταδιακή κατάργηση των αγορών ρωσικού φυσικού αερίου είναι, επίσης, νομικά επικίνδυνη, καθώς όλες οι εταιρείες με έδρα την Ε.Ε. που εισάγουν από το κρατικά υποστηριζόμενο εξαγωγικό μονοπώλιο της Gazprom, το κάνουν βάσει μακροπρόθεσμων συμβάσεων που τους επιβάλλουν το «take-or-pay», δηλαδή «πάρτε το φυσικό αέριο ή πληρώστε ούτως ή άλλως».
Πάντως, οι Βρυξέλλες ελπίζουν να αντικαταστήσουν τα 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που έρχονται από τη Ρωσία ετησίως, αλλά σύμφωνα με τις υφιστάμενες συμβάσεις με τις εταιρείες που εδρεύουν στην ΕΕ, «ακόμα και το 2030 οι υποχρεώσεις take-or-pay δεν είναι πολύ κάτω από 90 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα» όπως σημειώνει και ο Τζόναθαν Στερν, ο οποίος συμπληρώνει: «Αυτές οι συμβάσεις βρίσκονται πάνω από το εθνικό δίκαιο, έτσι συντάχθηκαν, ώστε οι κυβερνήσεις να μην μπορούν ξαφνικά να πουν "αλλάξαμε γνώμη". [...] Πολλές εταιρείες έχουν πει: "Θα τιμήσουμε τις συμβάσεις μας μέχρι το 2030" επειδή φυσικά φοβούνται τρομερά τις δικαστικές διαμάχες όταν τελειώσει αυτή η σύγκρουση, οι οποίες θα τις ωθούσαν γρήγορα σε χρεοκοπία».
Η Γερμανία θα δείξει τον δρόμο
Όπως και στα προηγούμενα πακέτα, η Γερμανία είναι πιθανό να δώσει τον ρυθμό για το πότε και πώς θα πλήξει τις ρωσικές εισαγωγές φυσικού αερίου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στην προώθηση του άνθρακα και του πετρελαίου μόνο αφού το Βερολίνο ήταν στο πλευρό της και, στη συνέχεια, υιοθέτησε το χρονοδιάγραμμα που είχε θέσει η Γερμανία για τη δική της εθνική σταδιακή κατάργηση.
Η εξάρτηση της Γερμανίας από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι σημαντική και δεν μπορεί να διορθωθεί τόσο εύκολα όσο το πετρέλαιο και ο άνθρακας, εν μέρει λόγω μεγεθών καθώς, πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, περισσότερο από το ήμισυ του εφοδιασμού της Γερμανίας με φυσικό αέριο προερχόταν από τη Ρωσία.
Οι φόβοι της Γερμανίας (πολιτικοί, αναλυτές και η Κεντρική Τράπεζα έχουν προειδοποιήσει για ύφεση σε περίπτωση απαγόρευσης του φυσικού αερίου) δεν είναι αδικαιολόγητοι. Η βαριά βιομηχανία παραμένει η ραχοκοκαλιά της οικονομίας της χώρας και τομείς όπως ο χάλυβας εξαρτώνται από το φυσικό αέριο για σκοπούς παραγωγής. Περίπου τα μισά από όλα τα νοικοκυριά θερμαίνονται, επίσης, με φυσικό αέριο.
Εντούτοις, το Βερολίνο δεν έχει μείνει αδρανές. Από τα τέλη Απριλίου, μείωσε αυτή την εξάρτηση στο 35% εισάγοντας υγροποιημένο φυσικό αέριο και εφαρμόζοντας άλλα μέτρα και στοχεύει να είναι εντελώς ανεξάρτητο μέχρι το 2024. Ένας ταχύτερος ρυθμός δεν θα ήταν «ρεαλιστικός» για τη Γερμανία, έχει δηλώσει ο υπουργός Κλίματος και Οικονομίας, Ρόμπερτ Χάμπεκ, αλλά έχει προσθέσει: «Θα πρέπει να προσπαθήσουμε (σ.σ. να επιτύχουμε) το μη ρεαλιστικό με κάποια μορφή».
Ακόμα, το να πειστεί η Ιταλία, η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ε.Ε., είναι το κλειδί. Περίπου το 40% των εισαγωγών φυσικού αερίου της Ιταλίας προέρχεται από τη Ρωσία, ενώ η Ρώμη δεν διαθέτει πυρηνική ενέργεια ή άνθρακα και σχεδόν καθόλου πετρέλαιο. Παρ' όλα αυτά, μέχρι στιγμής, η Ιταλία φαίνεται να συμφωνεί. Αυτή την εβδομάδα, ο πρωθυπουργός της χώρας, Μάριο Ντράγκι, δήλωσε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: «Υποστηρίξαμε τις κυρώσεις που αποφάσισε να επιβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση στη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στον τομέα της ενέργειας. Θα συνεχίσουμε να το κάνουμε και στο μέλλον, με την ίδια πεποίθηση».
Όπως και με τη συζήτηση γύρω από τις κυρώσεις για τον άνθρακα και το πετρέλαιο, ορισμένες χώρες της Ε.Ε. κρύβονται πίσω από τη Γερμανία, μιας και είναι ικανοποιημένες που δεν βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος λόγω της άρνησή ςτους να προχωρήσουν περαιτέρω στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Η Αυστρία προμηθεύεται περίπου το 80% του φυσικού αερίου της από τη Ρωσία, ενώ και άλλες χώρες, όπως η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία, θα αντιμετώπιζαν γρήγορα προβλήματα.
Φυσικά, το να κλείσει η Μόσχα πρώτα την παροχή, όπως έκανε στην Πολωνία και στη Βουλγαρία, θα μπορούσε να καταστήσει άσκοπες τις κυρώσεις για το φυσικό αέρι. Περισσότερες πληρωμές θα πρέπει να γίνουν στα μέσα Μαΐου και οι χώρες αναζητούν απεγνωσμένα έναν τρόπο να πληρώσουν για το φυσικό αέριο τους χωρίς να προσκρούσουν στις κυρώσεις. Η Ε.Ε. έχει προτείνει μια λύση, η οποία όμως δεν έχει δοκιμαστεί και η Σόφια έχει προειδοποιήσει ότι μπορεί να μην λειτουργήσει.
Το πότε οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν να επιβάλουν κυρώσεις για το φυσικό αέριο είναι ακόμη ασαφές. Ένας διπλωμάτης της Ε.Ε. ήταν αισιόδοξος, λέγοντας ότι ελπίζει ότι αυτό θα συμβεί εντός εβδομάδων. Άλλοι πρότειναν ότι είναι, επίσης, δυνατή μια ανακοίνωση στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών της Ε.Ε. στο τέλος του μήνα.
Χαρακτηριστικά, ένας διπλωμάτης της Ε.Ε. έχει πει: «Πρέπει να γίνει, αλλά δεν θα είναι όμορφο».
Διευθύνων σύμβουλος Shell: «Η Ευρώπη δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ρωσικό αέριο»
Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν θα μπορέσουν να αντικαταστήσουν το ρωσικό φυσικό αέριο χωρίς ενεργειακή μετάβαση, σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Shell, Μπεν Φαν Μπέρντεν.
Η αύξηση των προμηθειών φυσικού αερίου από την Αφρική και τη Σκανδιναβία, καθώς και η ενίσχυση των αγορών υγροποιημένου φυσικού αερίου δεν είναι αρκετές, καθώς η Ρωσία παρέχει περίπου το 40% του φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην περιοχή.
Συγκεκριμένα, την Πέμπτη (05/05), ο διευθύνων σύμβουλος της Shell είπε: «Δεν υπάρχει τρόπος να αγοράσουμε απλώς περισσότερο αέριο από αγωγούς και LNG για να αντικαταστήσουμε πλήρως όλο το ρωσικό αέριο που λαμβάνουμε σήμερα».