Ο πληθυσμός της Ρωσίας μειώνεται με ιλιγγιώδη ρυθμό τα τελευταία 30 χρόνια. Η δημογραφική τάση είναι σταθερή από το 1991, δηλαδή από τότε που κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση και η Ρωσία είχε 148,2 εκατομμύρια κατοίκους. Μέχρι το 2021, ο αριθμός αυτός είχε μειωθεί στα 146,1 εκατομμύρια, σύμφωνα με τη ρωσική Στατιστική Υπηρεσία. Το ακόμα πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι, βάσει δημογραφικών προβλέψεων, ο πληθυσμός της χώρας θα συνεχίσει να μειώνεται και θα φτάσει μεταξύ τα 130 και τα 140 εκατομμύρια κατοίκους έως το 2050.
«Η Ρωσία πληρώνει το κόστος της δεκαετίας του '90», εξήγησε ο Αλέν Μπλουμ, δημογράφος στο Εθνικό Ινστιτούτο Δημογραφικών Μελετών (INED) στη Γαλλία, και πρόσθεσε: «Όταν έπεσε η Σοβιετική Ένωση, η χώρα βυθίστηκε σε μια σοβαρή δημογραφική κρίση. Για πρώτη φορά, το ποσοστό θνησιμότητας της Ρωσίας ξεπέρασε σημαντικά το ποσοστό γεννήσεων, οδηγώντας σε μείωση του πληθυσμού της». Συγκεκριμένα, σύμφωνα με σχετική δημοσίευση του France 24, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η Ρωσία είχε πληθυσμό μόλις 143 εκατομμύρια. Μάλιστα, ο ειδικός σημείωσε: «Σήμερα, τα άτομα σε αναπαραγωγική ηλικία είναι αυτά που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και απλά δεν είναι αρκετά για να οδηγήσουν σε αύξηση του πληθυσμού».
Πολιτικές τοκετού και μετανάστευσης
Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος ανήλθε στην εξουσία το 2000, δεν έχει κάνει προσπάθειες για να περιορίσει την τάση. Εκτός από τον εκσυγχρονισμό των νοσοκομείων και τη βελτίωση των επιλογών υγειονομικής περίθαλψης, εφάρμοσε ένα σημαντικό σύνολο πολιτικών για τον τοκετό.
«Τα τελευταία χρόνια, η ρωσική κυβέρνηση έχει δημιουργήσει προγράμματα οικονομικής βοήθειας για γονείς, συστήματα οικογενειακών επιδομάτων, ειδικά για τις πολύτεκνες οικογένειες» εξήγησε ο Λορέν Σαλάρ, Γάλλος δημογράφος που ειδικεύεται στις μετακινήσεις πληθυσμών, και συμπλήρωσε: «Για να μην αναφέρουμε την πολύ ενεργή προπαγάνδα γύρω από το θέμα. Ο ίδιος ο Πούτιν υποστηρίζει τακτικά τις οικογενειακές αξίες και καλεί τον πληθυσμό να κάνει παιδιά στις δημόσιες ομιλίες του».
Ταυτόχρονα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν ακολούθησε μια τεράστια μεταναστευτική πολιτική ανοίγοντας τα ρωσικά σύνορα σε μετανάστες εργάτες που συχνά προέρχονται από την Κεντρική Ασία, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πολιτογράφησης για τους ρωσόφωνους και δίνοντας ρωσικά διαβατήρια σε κατοίκους γειτονικών χωρών, αλλά αυτές οι μεταναστευτικές μετακινήσεις σταμάτησαν λόγω της πανδημίας της νόσου COVID-19.
«Ο Πούτιν έχει εμμονή»
Σε άλλο σημείο των δηλώσεών του, ο Λορέν Σαλάρ είπε: «Ο Πούτιν έχει εμμονή με αυτό το δημογραφικό ζήτημα. Στο μυαλό του, η δύναμη μιας χώρας συνδέεται με το μέγεθος του πληθυσμού της. Όσο μεγαλύτερος είναι ο πληθυσμός, τόσο πιο ισχυρό το κράτος».
Ακολουθώντας αυτή τη νοοτροπία, ο Βλαντίμιρ Πούτιν χαρακτήρισε, τον Ιανουάριο του 2020, ως «ιστορική πρόκληση» τη δημογραφική κρίση και διαβεβαίωσε τους πολίτες της χώρας του ότι «το πεπρωμένο της Ρωσίας και οι ιστορικές της προοπτικές εξαρτώνται από το πόσο πολυάριθμοι θα είμαστε».
Η μείωση του πληθυσμού είναι ξεκάθαρα βασικό κίνητρο για τη Ρωσία στον πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας, όπως διαπίστωσαν οι προαναφερθέντες ειδικοί. Επισημαίνεται ότι η Ουκρανία έχει πληθυσμό 44 εκατομμυρίων κατοίκων που είναι κυρίως σλαβικής καταγωγής από το πρώην σοβιετικό μπλοκ. Για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, η εισβολή δεν αφορά μόνο στην κατάληψη εδαφών που πιστεύει ότι ανήκουν στη Ρωσία, αλλά και στον ελέγχο του πληθυσμού τον οποίο θέλει να «ενσωματώσει» στη χώρα.
Συγκεκριμένα, στην τελευταία της απογραφή πληθυσμού, η Ρωσία συμπεριέλαβε τους 2,4 εκατομμύρια κατοίκους του Ντονμπάς, τμήματα του οποίου διοικούνταν από φιλορώσους αυτονομιστές πριν από την τρέχουσα εισβολή. Εδώ και αρκετές εβδομάδες, το Κρεμλίνο αποφάσισε να επικεντρώσει εκ νέου τις προσπάθειές του στην ανατολική Ουκρανία, έχοντας κατά νου έναν στόχο: τη διοργάνωση τοπικών δημοψηφισμάτων για πιθανή ενσωμάτωση στη Ρωσία.
Ποιες οι συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία
Θα μπορούσε, όμως, η φιλοδοξία του Βλαντίμιρ Πούτιν περί αύξησης του πληθυσμού να αποτύχει και, αντίθετα, να επιδεινώσει τη δημογραφική κρίση;
«Αν λάβω υπόψη τις ουκρανικές πηγές, η Ρωσία έχει στείλει 165.000 στρατιώτες στην Ουκρανία. Αυτό δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με τον συνολικό πληθυσμό, που σημαίνει ότι οι θάνατοι από τον πόλεμο θα έχουν πολύ μικρό αντίκτυπο στη ρωσική δημογραφία, εκτός και αν η κατάσταση μετατραπεί σε παγκόσμια σύγκρουση και αναγκάσει τη Ρωσία να αυξήσει σημαντικά την ανάπτυξη των στρατευμάτων της» επεσήμανε ο Λορέν Σαλάρ.
Κατόπιν, ο ίδιος πρόσθεσε: «Από την άλλη πλευρά, αυτό το δημογραφικό άγχος θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί η Μόσχα είναι κάπως απρόθυμη να στείλει περισσότερους στρατιώτες στην πρώτη γραμμή. Η κυβέρνηση γνωρίζει καλά ότι ο περιορισμός των απωλειών των στρατευμάτων είναι σημαντικός, ειδικά των νέων».
Ο πόλεμος θα μπορούσε, επίσης, να καταλύσει ένα άλλο φαινόμενο: Το λεγόμενο «brain drain» από τη Ρωσία. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με σχετική δημοσίευση των «Financial Times», περίπου 150.000 άνθρωποι που εργάζονται στις νέες τεχνολογίες, έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Πολλοί από αυτούς έχουν εγκατασταθεί στο Ισραήλ ή στην Τουρκία, χώρες που εντείνουν τις προσπάθειές τους να προσελκύσουν αυτό το κύμα εργαζομένων, με τον Λορέν Σαλάρ να υπογραμμίζει: «Γι' άλλη μια φορά, ο αντίκτυπος στα δημογραφικά δεδομένα της χώρας θα είναι περιορισμένος, καθώς το φαινόμενο είναι αρκετά οριακό».
Χωρίς εμπιστοσύνη, δεν γεννιούνται μωρά
Ο Αλεξέι Ράκσα, ένας Ρώσος δημογράφος που ζει στη Μόσχα, προβλέπει ήδη μια απότομη πτώση των γεννήσεων κατά τους επόμενους μήνες εξαιτίας των επιπτώσεων του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης που συνδέεται με τις κυρώσεις, τις οποίες έχουν επιβάλει οι χώρες της Δύσης στη Ρωσία. Μάλιστα, ο ειδικός σημείωσε: «Κατά τη διάρκεια οικονομικών κρίσεων, οι άνθρωποι έχουν λιγότερη διάθεση να κάνουν παιδιά, πράγμα λογικό. Η εμπιστοσύνη στο μέλλον παίζει βασικό ρόλο στο ποσοστό γεννήσεων μιας χώρας. Ο πόλεμος θα επηρεάσει τις γεννήσεις από τον Δεκέμβριο. Θα δούμε τις επιπτώσεις ήδη από το 2023. Θα είναι μια κακή χρονιά για τις γεννήσεις στη Ρωσία. Το επόμενο έτος δεν θα είναι πολύ καλύτερο».
Πάντως, οι προβλέψεις του Ρώσου δημογράφου υποστηρίζονται από τα τελευταία στατιστικά στοιχεία της ρωσικής Στατιστικής Υπηρεσίας, σύμφωνα με τα οποία καταγράφεται μείωση των γεννήσεων κατά 5% στο πρώτο τρίμηνο του 2022 σε σύγκριση με το αντίστοιχο περσινό χρονικό διάστημα.
