Οι επιστήμονες το αποκαλούν παράδοξο του Peto: O καρκίνος προκαλείται από γονιδιακές μεταλλάξεις που συσσωρεύονται στα κύτταρα με την πάροδο του χρόνου, αλλά τα μακρόβια ζώα που έχουν πολλά κύτταρα, όπως ελέφαντες και φάλαινες, σχεδόν ποτέ δεν το παίρνουν. Γιατί;
Για τους ελέφαντες, τουλάχιστον, μέρος της απάντησης μπορεί να είναι το γονίδιο που είναι κοινώς γνωστό ως P53 , το οποίο βοηθά επίσης τους ανθρώπους και πολλά άλλα ζώα να επιδιορθώσουν το DNA που έχει υποστεί βλάβη κατά την αντιγραφή. Οι ελέφαντες έχουν 20 αντίγραφα αυτού του γονιδίου. Τα αντίγραφα αυτά, το καθένα με δύο παραλλαγές που ονομάζονται αλληλόμορφα, παράγουν συνολικά 40 πρωτεΐνες, σε σύγκριση με το μοναδικό αντίγραφο των ανθρώπων (και των περισσότερων ζώων) που παράγει δύο πρωτεΐνες.
Νέα έρευνα στο Molecular Biology and Evolution μελετά πώς τα πολλά αντίγραφα ενός βασικού γονιδίου των ελεφάντων προσφέρουν πλεονεκτήματα καταπολέμησης του καρκίνου. Η έρευνα «ανοίγει πολλές νέες δυνατότητες για να μελετηθεί πώς τα κύτταρα προστατεύονται από ένα κατεστραμμένο γονιδίωμα, τόσο στους ελέφαντες όσο και στους ανθρώπους», λέει ο συν-συγγραφέας της μελέτης Robin Fåhraeus, μοριακός ογκολόγος στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας της Γαλλίας.
Στα θηλαστικά, το P53 παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη της μετατροπής των μεταλλαγμένων κυττάρων σε όγκους. Λειτουργεί διακόπτοντας την αναπαραγωγή και στη συνέχεια είτε ξεκινώντας την επισκευή είτε προκαλώντας την αυτοκαταστροφή των κυττάρων εάν η ζημιά είναι πολύ εκτεταμένη. Χωρίς δράση από το P53, ο καρκίνος μπορεί εύκολα να επικρατήσει: σε περισσότερους από τους μισούς ανθρώπινους καρκίνους, η λειτουργία του γονιδίου έχει χαθεί μέσω τυχαίων μεταλλάξεων.
Πώς οι ελέφαντες «αποφεύγουν» τον καρκίνο
Οι επιστήμονες ουσιαστικά μοντελοποίησαν και εξέτασαν τις 40 πρωτεΐνες P53 των ελεφάντων, βρίσκοντας δύο τρόπους με τους οποίους το γονίδιο θα μπορούσε να βοηθήσει τους ελέφαντες να αποφύγουν τον καρκίνο. Πρώτον, το γεγονός ότι οι ελέφαντες διαθέτουν πολλαπλά αντίγραφα μειώνει την πιθανότητα το P53 να μην λειτουργεί πλέον λόγω μεταλλάξεων. Επιπλέον, τα αντίγραφας P53 των ελεφάντων ενεργοποιούνται ως απόκριση σε ποικίλες μοριακές ωθήσεις και έτσι ανταποκρίνονται διαφορετικά στα κατεστραμμένα κύτταρα, γεγονός που πιθανότατα δίνει ένα πλεονέκτημα κατά την ανίχνευση και την εξάλειψη μεταλλάξεων.
Αυτά τα «αξιοσημείωτα» αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι ελέφαντες έχουν ένα φάσμα μέσων μέσω των οποίων το P53 μπορεί να λειτουργήσει, λέει η Sue Haupt, βιολόγος κυττάρων στο Κέντρο Καρκίνου Peter MacCallum στην Αυστραλία, η οποία δεν συμμετείχε στην εργασία. Αυτό δείχνει «συναρπαστικές δυνατότητες για την εξερεύνηση ισχυρών νέων προσεγγίσεων για την προστασία από τον καρκίνο στους ανθρώπους», προσθέτει.
Ο Fåhraeus και οι συνάδελφοί του παρακολουθούν τώρα αυτά τα αποτελέσματα χρησιμοποιώντας δείγματα αίματος από έναν αφρικανικό ελέφαντα στον ζωολογικό κήπο της Βιέννης. Διερευνούν πώς οι πρωτεΐνες P53 αλληλεπιδρούν με κατεστραμμένα κύτταρα και άλλα βασικά μόρια και σχεδιάζουν να συγκρίνουν αυτά τα ευρήματα με αποτελέσματα από ανθρώπινα κύτταρα.
«Οι ελέφαντες, με τη χαμηλή συχνότητα εμφάνισης καρκίνου, έχουν αναδειχθεί ως ένας εκπληκτικός πόρος στην έρευνα για τον ανθρώπινο καρκίνο για την κατανόηση της εγγενούς κυτταρικής απόκρισης στη βλάβη του DNA», λέει η ιολόγος του Fox Chase Cancer Center, Virginia Pearson, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη.