Με το βλέμμα στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές του 2023 ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εκτός από την εσωτερική πολιτική με παροχές αντίστοιχες εποχής ΠΑΣΟΚ το ’81 εν έτη 2022, εστίασε επίσης στην εξωτερική πολιτική και την αποκατάσταση των σχέσεων της Τουρκίας με περιφερειακούς παράγοντες της περιοχής.
Έχοντας αποκομίσει, λόγω της στάσης της στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, μια περίοπτη θέση στην παγκόσμια πολιτική σκηνή, η επαναπροσέγγιση και αναθέρμανση των σχέσεων με χώρες όπως η Αρμενία, το Ισραήλ, η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ και η Σουηδική Αραβία κυριάρχησε στην τουρκική διπλωματία το 2022.
Προκειμένου να ενισχυθεί η θέση της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης και να ενισχυθεί η συνεργασία τόσο σε διμερές όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, θεωρήθηκε επιβεβλημένη η αλλαγή πλεύσης και η επιστροφή στη realpolitik.
Αρμενία – Τουρκία
Έπειτα από χρόνια ψυχρών σχέσεων, οι γειτονικές χώρες Τουρκία και Αρμενία ανακοίνωσαν ότι επιδιώκουν την εξομάλυνση των σχέσεών τους εν μέσω των προσπαθειών για περιφερειακή ολοκλήρωση και συνεργασία στον Νότιο Καύκασο. Η πρώτη συνάντηση για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Άγκυρας και Ερεβάν πραγματοποιήθηκε στις 14 Ιανουαρίου στη Μόσχα, την πρωτεύουσα της Ρωσίας. Στη συνάντηση συμμετείχαν οι ειδικοί αντιπρόσωποι των δυο χωρών και
συμφώνησαν να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις με στόχο την εξομάλυνση σε πλήρη εξέλιξη χωρίς προϋποθέσεις. Οι απεσταλμένοι των δύο χωρών πραγματοποίησαν τη δεύτερη συνάντησή τους στη Βιέννη στις 24 Φεβρουαρίου και «επανέλαβαν τη συμφωνία τους να συνεχίσουν τη διαδικασία χωρίς προϋποθέσεις».
Στο Φόρουμ Διπλωματίας της Αττάλειας, το οποίο έχει καταστεί μια από τις σημαντικότερες συνόδους κορυφής στον κόσμο, πραγματοποιήθηκε άλλη μια σημαντική συνάντηση εκτός από τη συνάντηση κορυφαίων διπλωματών της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου συναντήθηκε με τον Αρμένιο ομόλογο του. Η συνάντηση αυτή καταγράφηκε ως η πρώτη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας μετά από σχεδόν εννέα χρόνια.
Ο Τσαβούσογλου χαρακτήρισε τη συνάντηση «εξαιρετικά γόνιμη και εποικοδομητική» προσθέτοντας ότι η Άγκυρα αγωνίζεται «για τη σταθερότητα και την ειρήνη στον Νότιο Καύκασο και λαμβάνουμε υποστήριξη από όλους προς τις προσπάθειές μας προς αυτή την κατεύθυνση».
Ο Τούρκος ΥΠΕΞ σημείωσε επίσης ότι το Αζερμπαϊτζάν υποστηρίζει τη διαδικασία εξομάλυνσης μεταξύ Άγκυρας και Ερεβάν. «Η σταθερότητα και η ειρήνη στην περιοχή είναι προς όφελος όλων μας και θα συνεχίσουμε να κάνουμε βήματα προς αυτή την κατεύθυνση», πρόσθεσε, σημειώνοντας ότι ο ίδιος και ο ομόλογος του Μιρζογιάν κατέληξαν σε σχετική συμφωνία.
Από την πλευρά του, ο Αρμένιος υπουργός δήλωσε ότι η χώρα του είναι αποφασισμένη να αφιερώσει προσπάθειες για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή και ότι εργάζεται για την εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία.
Στις αρχές Ιουλίου, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο πρωθυπουργός της Αρμενίας είχαν τηλεφωνική επικοινωνία και συζήτησαν τη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των χωρών τους.
Το τηλεφώνημα έγινε μετά την επίτευξη μιας τομής από την Άγκυρα και το Ερεβάν κατά τη διάρκεια συνομιλιών στη Βιέννη την 1η Ιουλίου, όπου οι διπλωμάτες τους συμφώνησαν να ανοίξουν τα κοινά χερσαία σύνορα των χωρών σε υπηκόους τρίτων χωρών και να ξεκινήσουν απευθείας πτήσεις μεταφοράς εμπορευμάτων.
Οι ηγέτες της Τουρκίας, της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν συναντήθηκαν επίσης ανεπίσημα στην ευρωπαϊκή σύνοδο κορυφής τον Οκτώβριο, σηματοδοτώντας τις πρώτες συνομιλίες σε ανώτατο επίπεδο μεταξύ της Τουρκίας και της Αρμενίας από τότε που ξεκίνησαν μια προσπάθεια να βελτιώσουν τις σχέσεις τους στα τέλη του περασμένου έτους μετά από δεκαετίες εχθρότητας.
Τον Δεκέμβριο ο Ταβούσογλου κάλεσε την Αρμενία να λάβει μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, καθώς σημείωσε ότι οι ειδικοί εκπρόσωποι της Τουρκίας και της Αρμενίας συνεχίζουν τις συνομιλίες εξομάλυνσης.
Οι δύο χώρες δεν έχουν διπλωματικές ή εμπορικές σχέσεις από τη δεκαετία του 1990. Οι συνομιλίες του περασμένου μήνα ήταν η πρώτη προσπάθεια αποκατάστασης των δεσμών μετά την ειρηνευτική συμφωνία του 2009 που δεν επικυρώθηκε ποτέ.
Τις δύο χώρες χωρίζουν εδώ και καιρό διάφορα ζητήματα, από την άρνηση της Αρμενίας να αναγνωρίσει τα κοινά τους σύνορα μέχρι την κατοχή του Καραμπάχ και τη Γενοκτονία του 1915 μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Αρμενίων.
Ισραήλ – Τουρκία
Ένα από τα εξέχοντα θέματα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας φέτος ήταν η εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ. Σε μια ιστορική επίσκεψη, ο πρόεδρος του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτζογκ έφτασε στην Τουρκική Δημοκρατία τον Μάρτιο για να συναντήσει τον ομόλογό του πρόεδρο Ερντογάν, στην πρώτη επίσκεψη αρχηγού ισραηλινού κράτους από το 2007.
«Η επίσκεψη του προέδρου Herzog θα αποτελέσει σημείο καμπής στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ», δήλωσε ο Ερντογάν σε συνέντευξη Τύπου μετά τη συνάντηση των δύο ηγετών.
Τον Μάιο, οι κορυφαίοι διπλωμάτες των χωρών υπογράμμισαν τη βούλησή τους να επιστρέψουν στον διάλογο και να συνεργαστούν σε διάφορους τομείς κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Τσαβούσογλου στο Ισραήλ.
Τον Αύγουστο, η Τουρκία και το Ισραήλ ανακοίνωσαν την απόφασή τους να διορίσουν αμοιβαία εκ νέου πρεσβευτές και να αποκαταστήσουν τις πλήρεις διπλωματικές σχέσεις, σηματοδοτώντας ένα ορόσημο στις προσπάθειες των δύο χωρών να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους.
Επίσης, ο πρόεδρος Ερντογάν και ο ισραηλινός πρωθυπουργός Λαπίντ συναντήθηκαν στα τέλη Σεπτεμβρίου στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στο Τουρκικό Σπίτι (Türkevi) στη Νέα Υόρκη, στις πρώτες προσωπικές συνομιλίες από το 2008.
Το Ισραήλ βλέπει την Τουρκική Δημοκρατία ως έναν παγκόσμιο παράγοντα με τον οποίο μπορεί να αναπτύξει σχέσεις όσον αφορά την οικονομία, την άμυνα και τη διασφάλιση της σταθερότητας ολόκληρης της περιοχής, δήλωσε ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας Μπένι Γκάντζ τον Οκτώβριο, όταν επισκέφθηκε την Τουρκική Δημοκρατία, την πρώτη επίσκεψη Ισραηλινού υπουργού Άμυνας για πάνω από μια δεκαετία.
Πρόσφατα, ο Ερντογάν είπε στον νέο πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου σε τηλεφωνική επικοινωνία ότι είναι σημαντικό να διατηρηθούν οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ στη βάση του σεβασμού της αμοιβαίας κατανόησης και των συμφερόντων.
Οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ πάγωσαν μετά τον θάνατο 10 αμάχων σε ισραηλινή επιδρομή εναντίον τουρκικού στολίσκου που μετέφερε βοήθεια για τη Λωρίδα της Γάζας το 2010. Οι δύο χώρες απέλασαν και πάλι τους πρεσβευτές τους το 2018 μετά από άλλη μια πικρή διαμάχη και έκτοτε οι σχέσεις παραμένουν τεταμένες. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι δύο χώρες εργάζονται για μια προσέγγιση.
Χώρες του Κόλπου
Ενώ οι προσπάθειες για εξομάλυνση των σχέσεων με Αρμενία και Ισραήλ παίρνουν χρόνο, οι διαδικασίες εξομάλυνσης της Τουρκίας με δύο περιφερειακές δυνάμεις από την περιοχή του Κόλπου πήγαν γρήγορα προς το καλύτερο.
Η διήμερη επίσκεψη του Ερντογάν στο Άμπου Ντάμπι στις 13 Φεβρουαρίου σηματοδότησε άλλη μια ουσιαστική καμπή στις προηγουμένως κακές σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΑΕ, καθώς και οι δύο χώρες προσπάθησαν να τερματίσουν μια διαμάχη που καθόριζε επί μακρόν τη γεωπολιτική αρένα της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.
«Κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης, στόχος μας είναι να αναπτύξουμε τη δυναμική που έχουμε κατακτήσει με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και να κάνουμε τα απαραίτητα βήματα ώστε οι δεσμοί να επιστρέψουν στο επίπεδο που τους αξίζει», δήλωσε ο Ερντογάν στους δημοσιογράφους στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης πριν αναχωρήσει για την πρώτη του επίσκεψη στο Άμπου Ντάμπι μετά από εννέα χρόνια.
Κατά τη διάρκεια της συνάντησης υπογράφηκαν 13 συμφωνίες, μεταξύ των οποίων συμφωνίες για το εμπόριο, τη βιομηχανία, την υγεία και τις ιατρικές επιστήμες, τις χερσαίες και θαλάσσιες μεταφορές και την κλιματική αλλαγή.
Στα τέλη Απριλίου, ο Ερντογάν πραγματοποίησε διήμερη επίσκεψη εργασίας στη Σαουδική Αραβία με στόχο την ενίσχυση των διμερών σχέσεων.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του, συναντήθηκε με τον Σαουδάραβα βασιλιά Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ Αλ Σαούντ καθώς και με τον πρίγκιπα διάδοχο και συζήτησε διάφορα διεθνή, περιφερειακά και διμερή θέματα.
Επιστρέφοντας στην Τουρκία μετά την επίσκεψή του, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Άγκυρα και το Ριάντ είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν τις προσπάθειες για τα κοινά συμφέροντα και τη σταθερότητα της περιοχής.
Τον Ιούνιο, ο Ερντογάν και ο Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν δήλωσαν την αποφασιστικότητά τους να εγκαινιάσουν μια νέα εποχή συνεργασίας στις διμερείς σχέσεις, μεταξύ άλλων στον πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό, ασφαλιστικό και πολιτιστικό τομέα.
Ο Ερντογάν καλωσόρισε τον μπιν Σαλμάν με επίσημη τελετή στην πρωτεύουσα Άγκυρα. Η Άγκυρα και το Ριάντ αποφάσισαν να εμβαθύνουν τις διαβουλεύσεις και τη συνεργασία σε περιφερειακά ζητήματα για την ενίσχυση της σταθερότητας και της ειρήνης. Οι δύο ηγέτες ορκίστηκαν να αναπτύξουν και να διατηρήσουν τη συνεργασία στη βάση της «ιστορικής αδελφοσύνης» των δύο εθνών για το μέλλον της περιοχής.
Ενώ διαπραγματεύεται με την Αίγυπτο, το Ισραήλ τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ για την εξομάλυνση των σχέσεων, ο Ερντογάν περιέγραψε αυτές τις προσπάθειες ως «νέα εποχή» για μια διαδικασία δημιουργίας φίλων και όχι εχθρών.
«Οι σχέσεις μας με τα ΗΑΕ, τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ αναπτύσσονται στη βάση των αμοιβαίων συμφερόντων και μια παρόμοια διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη με την Αίγυπτο», δήλωσε ο πρόεδρος τον Οκτώβριο.
Αίγυπτος – Τουρκία
Όσο γρήγορα γίνεται η εξομάλυνση των σχέσεων της Άγκυρας με το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι τόσο αργά και βασανιστικά προχωρούν οι διαδικασίες για την αποκατάσταση των φθαρμένων δεσμών με την Αίγυπτο.
Ο Ερντογάν είχε επαναλάβει νωρίτερα ότι η Τουρκία ελπίζει να μεγιστοποιήσει τη συνεργασία με την Αίγυπτο και τις χώρες του Κόλπου «σε μια βάση win-win» υπέρ των αμοιβαίων συμφερόντων.
Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και της Αιγύπτου διατηρούνται στο επίπεδο των επιτετραμμένων και στις δύο πλευρές μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα της Αιγύπτου το 2013, το οποίο ανέτρεψε τον εκλιπόντα πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι.
Την 1η Ιουνίου, ο Τούρκος υπουργός Οικονομικών Νουρεντίν Νεμπάτι επισκέφθηκε το Κάιρο για να συμμετάσχει σε συνεδρίαση της Ισλαμικής Τράπεζας Ανάπτυξης. Το ταξίδι αυτό σηματοδότησε την πρώτη επίσκεψη της Τουρκίας σε υπουργικό επίπεδο στην Αίγυπτο εδώ και εννέα χρόνια. Αν και δεν ήταν σε αποστολή για να συζητήσει τις διμερείς σχέσεις, η παρουσία του Νεμπάτι είχε συμβολική σημασία δεδομένης της τελευταίας προόδου στις τουρκοαιγυπτιακές σχέσεις.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας, οι διμερείς σχέσεις μεταξύ των δύο περιφερειακών παικτών ήταν περίπλοκες. Ωστόσο, οι πρόσφατες κρίσιμες περιφερειακές και διεθνείς εξελίξεις ανάγκασαν και τις δύο πλευρές να αναπροσαρμόσουν τις θέσεις τους σε αντιθετικά ζητήματα, σε μια προσπάθεια να προσαρμοστούν στις νέες δυναμικές του παιχνιδιού. Η προσέγγιση μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου ξεκίνησε στα τέλη του 2020 και στις αρχές του 2021. Εκείνη την περίοδο, η Αίγυπτος εισήγαγε σημαντικές αλλαγές στην πολιτική της για τη Λιβύη εν μέσω του ρόλου της Άγκυρας ως γείτονά της και κράτησε ανοιχτή την πόρτα με την Τουρκία για κάποιου είδους διευθέτηση στην Ανατολική Μεσόγειο, υπονοώντας ότι σέβεται τις συντεταγμένες της υφαλοκρηπίδας, όπως αυτές δηλώθηκαν από την Άγκυρα.
Η Άγκυρα ανταπέδωσε επιδοκιμάζοντας τη νέα θέση της Αιγύπτου και τονίζοντας τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, ιδιαίτερα σε θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Ανώτερος διπλωμάτης και αξιωματούχοι της Τουρκίας επανέλαβαν το μήνυμα αυτό αρκετές φορές. Παράλληλα με αυτές τις εξελίξεις, η επικοινωνία μεταξύ των καναλιών πληροφοριών των δύο χωρών άνοιξε το δρόμο για ανώτερους γραφειοκράτες να καθίσουν μαζί και να συζητήσουν θέματα διμερούς και περιφερειακού ενδιαφέροντος.
Η επίσημη προσέγγιση μεταξύ των δύο πρωτευουσών ξεκίνησε τον Μάιο του 2021. Αντιπροσωπείες με επικεφαλής τους αναπληρωτές υπουργούς Εξωτερικών των δύο χωρών διεξήγαγαν δύο γύρους διερευνητικών συνομιλιών πέρυσι: έναν στο Κάιρο τον Μάιο και έναν στην Άγκυρα τον Σεπτέμβριο. Στις συναντήσεις αυτές, οι αξιωματούχοι ασχολήθηκαν με διμερή και περιφερειακά ζητήματα και με την ανάγκη επίτευξης ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η διαδικασία εξομάλυνσης μεταξύ των δύο χωρών προχωρά αργά αλλά σταθερά.
Τον Ιούλιο, ο Ερντογάν έδωσε το πράσινο φως για συνομιλίες υψηλού επιπέδου με την Αίγυπτο. «Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται σε χαμηλότερο επίπεδο. Δεν αποκλείεται να γίνουν σε υψηλό επίπεδο. Αρκεί να κατανοούμε ο ένας τον άλλον», δήλωσε.
Στα τέλη Νοεμβρίου, ο Ερντογάν συναντήθηκε για λίγο με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ ελ Σίσι στο περιθώριο του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου στο Κατάρ, γεγονός που προσέλκυσε μεγάλη προσοχή, καθώς οι σχέσεις τους είναι τεταμένες από το 2013.
«Είπαμε ότι μπορεί να ξεκινήσει μια διαδικασία. Έγινε ένα βήμα εδώ για να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία και είχαμε τις συνομιλίες. Ελπίζω ότι θέλουμε να προχωρήσουμε τη διαδικασία – που ξεκίνησε με τους υπουργούς μας – σε ένα καλό σημείο αργότερα, ελπίζω στις συναντήσεις υψηλού επιπέδου», δήλωσε ο Ερντογάν, προσθέτοντας ότι η Τουρκική Δημοκρατία αναμένει από την Αίγυπτο να εγκαθιδρύσει από κοινού την ειρήνη απέναντι σε όσους παίρνουν θέση εναντίον της στη Μεσόγειο, αφήνοντας αιχμές για τις ελληνο-αιγυπτιακές σχέσεις.
Αναλύοντας λεπτομερώς τη συνάντηση των δύο ηγετών στο Κατάρ, ο Ερντογάν δήλωσε αργότερα: «Τώρα ας ξεκινήσουν οι κατώτεροι υπουργοί μας τις συνομιλίες και στη συνέχεια ας επεκτείνουμε και να αναπτύξουμε τις συνομιλίες μας, το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι να απομακρύνουμε αυτή τη δυσαρέσκεια μεταξύ εσάς (της Αιγύπτου) και της Τουρκίας. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει τέτοιο πρόβλημα μεταξύ της Τουρκίας και της Αιγύπτου στη Μεσόγειο».
Η Αίγυπτος, από την πλευρά της, δήλωσε ότι οι δύο ηγέτες συμφώνησαν ότι η συνάντησή τους στη Ντόχα θα αποτελέσει την αρχή για την ανάπτυξη των διμερών σχέσεων μεταξύ Καΐρου και Άγκυρας.
Πρόσφατα, ο Τσαβούσογλου ανακοίνωσε τον περασμένο μήνα ότι η χώρα του μπορεί να διορίσει πρεσβευτή στην Αίγυπτο τους επόμενους μήνες. Μιλώντας σε μια ομάδα δημοσιογράφων στην Άγκυρα, ο κορυφαίος διπλωμάτης δήλωσε ότι «οι πολιτικές διαβουλεύσεις μεταξύ των αναπληρωτών υπουργών θα μπορούσαν να επαναπρογραμματιστούν σύντομα. Ένας πρεσβευτής μπορεί να διοριστεί τους επόμενους μήνες».
Σχολιάζοντας την εξομάλυνση με ορισμένες αραβικές χώρες, ο Ταβούσογλου δήλωσε πρόσφατα ότι, σε αντίθεση με τη διαδικασία εξομάλυνσης που προχωράει γρήγορα με τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία, η πρόοδος με την Αίγυπτο δεν προχωράει «τόσο γρήγορα όσο θέλουμε».
