Λιγότερο από έναν χρόνο μετά την έναρξη του πρώτου εμπορικού πολέμου του Ντόναλντ Τραμπ με την Κίνα, κατά την πρώτη του θητεία στην προεδρία των ΗΠΑ, ο Σι Τζινπίνγκ επισκέφθηκε με κάθε επισημότητα ένα ταπεινό εργοστάσιο στην Γκαντζού, μια βιομηχανική πόλη στα νοτιοανατολικά της χώρας. Περιδιαβαίνοντας την έκθεση της εταιρείας, παρατήρησε προσεκτικά σειρές από γκρι μεταλλικά μπλοκ και δήλωσε: «Οι σπάνιες γαίες είναι στρατηγικός πόρος ζωτικής σημασίας».
Έξι χρόνια μετά, παρατηρεί το CNN, η κυριαρχία της Κίνας στην αλυσίδα εφοδιασμού των σπάνιων γαιών έχει αναδειχθεί ως ένα από τα πιο ισχυρά όπλα της σε έναν νέο εμπορικό πόλεμο με τον Αμερικανό πρόεδρο. Οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για την κατασκευή τεχνολογιών αιχμής – από iPhone και ηλεκτρικά οχήματα μέχρι μαχητικά αεροσκάφη και υποβρύχια.
Σε αντίθεση με τους δασμούς, αυτό είναι ένα πεδίο όπου ο Τραμπ δεν έχει πολλά περιθώρια για αντίποινα.
«Η Κίνα μπορεί να χτυπήσει τη βαριά βιομηχανία των ΗΠΑ»
Οι σπάνιες γαίες – 17 στοιχεία πιο άφθονα από τον χρυσό αλλά δύσκολα στην επεξεργασία – βρίσκονται σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ. Όμως, η εξόρυξη και η επεξεργασία τους είναι δαπανηρή και ρυπογόνα. Για δεκαετίες, οι ΗΠΑ εξαρτώνται από την Κίνα, η οποία ελέγχει το 61% της παγκόσμιας παραγωγής και το 92% της παγκόσμιας επεξεργασίας των μετάλλων, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας.
Στις 4 Απριλίου, η Κίνα επέβαλε περιορισμούς στις εξαγωγές επτά ειδών σπάνιων γαιών, σε απάντηση στους δασμούς 34% του Τραμπ. Οι νέοι κανόνες απαιτούν κυβερνητική άδεια για εξαγωγές των μετάλλων αλλά και προϊόντων που τα περιέχουν, όπως οι μαγνήτες.
Οι μαγνήτες από σπάνιες γαίες είναι κρίσιμοι για μικρούς και αποδοτικούς κινητήρες και αξιοποιούνται σε μια σειρά τεχνολογικών προϊόντων από smartphones μέχρι κινητήρες αεροπλάνων και ιατρικές συσκευές MRI, καθώς και σε όπλα όπως τα F-35 και τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια.
Όπως σημειώνει στο CNN ο οικονομολόγος Τζάστιν Γούλφερς, «είναι η Κίνα που δείχνει ότι μπορεί να χτυπήσει καίρια τη βιομηχανία των ΗΠΑ».
Ο Τραμπ απάντησε με εντολή για έρευνα σχετικά με ενδεχόμενους δασμούς σε κρίσιμα ορυκτά, επικαλούμενος την εθνική ασφάλεια και τη σταθερότητα των εφοδιαστικών αλυσίδων. Παράλληλα, αμερικανικές εταιρείες προσπαθούν να αυξήσουν την εγχώρια παραγωγή, να κάνουν συμφωνίες με συμμάχους ή και να θέσουν υπό τον έλεγχό τους κοιτάσματα, όπως στην περίπτωση της Γροιλανδίας και της Ουκρανίας. Όμως απαιτούνται χρόνια για να καλυφθεί η ζήτηση.
Ήδη, η Κίνα έχει αναστείλει παραγγελίες. Ο Τζον Όρμεροντ, ειδικός στους μαγνήτες, δήλωσε ότι πέντε εταιρείες σε ΗΠΑ και Ευρώπη είδαν τις αποστολές τους να «παγώνουν» λόγω της σύγχυσης γύρω από τις νέες απαιτήσεις που έχουν τεθεί στο πλαίσιο του εμπορικού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.
Ο Τζόσουα Μπάλαρντ της USA Rare Earth ανέφερε στο CNN ότι το Πεκίνο στοχεύει στα «βαριά» στοιχεία – το 98% των οποίων ελέγχεται από την Κίνα – και πως πλέον οι εταιρείες χρειάζονται κινεζική έγκριση για την παράδοσή τους στις ΗΠΑ.
Η κυριαρχία ως καρπός ενός σχεδίου δεκαετιών
Η Κίνα επενδύει στον τομέα από τη δεκαετία του 1950, με ουσιαστική ανάπτυξη από τα τέλη του ’70, αξιοποιώντας ξένες τεχνολογίες, φτηνό εργατικό κόστος και χαλαρούς περιβαλλοντικούς κανόνες. Ο Σταν Τράουτ σημείωσε ότι μεγάλο μέρος της τεχνογνωσίας προήλθε από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Ευρώπη. Το 1992, ο Τενγκ Σιαοπίνγκ, πρώην ηγέτης της χώρας και αρχιτέκτονας της σύγχρονης Κίνας, είχε πει: «Όπως η Μέση Ανατολή έχει το πετρέλαιο, η Κίνα έχει τις σπάνιες γαίες». Και είχε δίκιο.
Παρά το υψηλότερο κόστος σήμερα, η κυριαρχία της Κίνας έχει παγιωθεί χάρη στις μακροχρόνιες επενδύσεις σε τεχνολογία, έρευνα και αυτοματοποίηση. Αντίθετα, οι ΗΠΑ έχασαν τη βιομηχανία τους και τη σχετική τεχνογνωσία. Μεταξύ 2020 και 2023, το 70% των εισαγωγών σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ προήλθε από την Κίνα.
Το Πεκίνο έχει χρησιμοποιήσει το πλεονέκτημα αυτό και στο παρελθόν – το 2010 σταμάτησε τις εξαγωγές προς την Ιαπωνία για δύο μήνες λόγω διπλωματικής κρίσης. Πιο πρόσφατα, απαγόρευσε την εξαγωγή τεχνολογιών επεξεργασίας σπάνιων γαιών και άλλων κρίσιμων μετάλλων.
Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, έχουν επενδύσει πάνω από 439 εκατ. δολάρια από το 2020 για την οικοδόμηση εγχώριας αλυσίδας παραγωγής σπάνιων γαιών και θέτουν στόχο πλήρους κάλυψης των αμυντικών αναγκών μέχρι το 2027. Ορισμένες εταιρείες, όπως η Phoenix Tailings και η USA Rare Earth, εργάζονται για παραγωγή και επεξεργασία μετάλλων χωρίς εξάρτηση από την Κίνα.
Η πρόκληση είναι μεγάλη, αλλά πλέον υπάρχει κίνητρο. Η Κίνα έχει ένα ισχυρό χαρτί και η Αμερική καλείται τώρα να απαντήσει. Το ερώτημα είναι εάν η απάντηση αυτή είναι ικανή για να αντιστρέψει την εις βάρος της κατάσταση.
