Όλο και πιο σκληρά στραγγαλίζεται ο πλουραλισμός των μέσων ενημέρωσης σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ λόγω της υψηλής συγκέντρωσης ιδιοκτησίας, ακόμη και σε χώρες με παραδοσιακά ελεύθερες αγορές μέσων, σύμφωνα με σχετική έκθεση, η οποία μάλιστα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ελευθερία του Τύπου καταρρέει σε ολόκληρη την Ένωση.
Έκθεση «κόλαφος» για την ελευθερία του Τύπου στην Ευρώπη
Ειδικότερα, όπως μεταδίδει η βρετανική εφημερίδα «The Guardian», η έκθεση, η οποία συντάχθηκε από την Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών για την Ευρώπη (Liberties) με βάση το έργο 43 ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων από 21 χώρες, αναφέρει ότι αρκετές κυβερνήσεις της ΕΕ επιτίθενται στην ελευθερία του Τύπου ή αποδυναμώνουν την ανεξαρτησία και τη ρύθμιση των μέσων ενημέρωσης.
Μαζί με τους αδύναμους κανόνες διαφάνειας της ιδιοκτησίας, την αυξανόμενη κυβερνητική επιρροή στα δημόσια μέσα ενημέρωσης και τις απειλές κατά των δημοσιογράφων, η ελευθερία και ο πλουραλισμός των μέσων ενημέρωσης «δέχονται επίθεση σε ολόκληρη την ΕΕ, και σε ορισμένες περιπτώσεις σε μια υπαρξιακή μάχη», αναφέρεται στην έκθεση.
«Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη», δήλωσε ο Τζόναθαν Ντέι, επικεφαλής συντάκτης της έκθεσης. «Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων να αποδυναμώσουν το κράτος δικαίου και τους δημοκρατικούς θεσμούς ξεκινούν σχεδόν πάντα με την προσπάθεια να ελέγξουν το τοπίο των μέσων ενημέρωσης της χώρας τους».
Ο Ντέι υπογράμμισε ότι η προσπάθεια της ΕΕ να διασφαλίσει την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (Emfa), «αντιμετωπίζει ήδη αντίσταση, ακόμη και πριν τεθεί πλήρως σε ισχύ. Το πόσο επιτυχώς θα εφαρμοστεί μπορεί να είναι καθοριστικό για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης σε ορισμένα κράτη μέλη».
Οι χώρες όπου ο πλουραλισμός «πάει περίπατο»
Η έκθεση επισημαίνει την υπερβολική συγκέντρωση ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης ως ιδιαίτερο πρόβλημα στην Κροατία, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, την Ολλανδία, τη Σλοβενία, την Ισπανία και τη Σουηδία, με την ιδιοκτησία να συγκεντρώνεται συχνά στα χέρια λίγων υπερπλούσιων ατόμων.
Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται από την ανεπαρκή διαφάνεια της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης, αναφέρει η έκθεση, με πολλά κράτη μέλη να μην έχουν δημιουργήσει δημόσια προσβάσιμες βάσεις δεδομένων που απαιτούνται από την Emfa, η οποία σχεδόν στο σύνολό της πρόκειται να τεθεί πλήρως σε ισχύ τον Αύγουστο.
Η δεσμευτική νομοθεσία έχει ως στόχο να εγγυηθεί την προστασία των δημοσιογράφων και των πηγών, την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών φορέων και την πλήρη διαφάνεια της ιδιοκτησίας – αλλά πολλά κράτη μέλη «δεν φαίνονται έτοιμα, αν όχι απρόθυμα, να την εφαρμόσουν πλήρως», αναφέρει η έκθεση.
Η Γαλλία αντιμετώπιζε «σημαντικές προκλήσεις πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης», τονίζει η έκθεση, υπογραμμίζοντας την εξαγορά του ομίλου Hachette από τον Vincent Bolloré και την εγκατάσταση, σε αρκετούς από τους εκδοτικούς οίκους του, στελεχών που πρόσκεινται στις απόψεις του συντηρητικού δισεκατομμυριούχου.
Για την Ιταλία, η έκθεση επισημαίνει τη σχεδιαζόμενη εξαγορά της AGI, ενός κορυφαίου πρακτορείου ειδήσεων, από τον όμιλο Angelucci, με επικεφαλής τον Antonio Angelucci, βουλευτή του ακροδεξιού κόμματος Lega, στον οποίο ανήκουν ήδη ιταλικές εφημερίδες όπως οι Il Giornale, Libero και Il Tempo.
Η Bonnier κατέχει το 43% όλων των συνδρομητικών πολυήμερων εφημερίδων στη Σουηδία, ενώ η Schibsted κατέχει άλλες 13, συμπεριλαμβανομένων των Aftonbladet και Svenska Dagbladet.
Στην Ολλανδία, η RTL Nederland και η Talpa Network κατέχουν πάνω από το 75% της τηλεοπτικής αγοράς. Η ολλανδική αγορά διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης, εν τω μεταξύ, κυριαρχείται από ιστοσελίδες που ανήκουν στην DPG Media, την Mediahuis και την RTL Nederland – με την πρώτη να ανακοινώνει σχέδια στα τέλη του 2023 για την εξαγορά της δεύτερης, μια κίνηση που διερευνάται από την αρμόδια αρχή καταναλωτών και αγορών.
Οι ανησυχίες για τον πλουραλισμό αυξάνονται επίσης στη Γερμανία, όπου πολλές τοπικές εφημερίδες, που πλήττονται από την ψηφιοποίηση και τη μείωση του αναγνωστικού κοινού, κλείνουν γραφεία. Σχεδόν οι μισοί από όλους τους εκδότες γερμανικών εφημερίδων έχουν μειώσει το συντακτικό προσωπικό τους και το 62% αναμένει περαιτέρω περικοπές.
Η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης -και η κρατική παρέμβαση στα μέσα ενημέρωσης- βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους στην Ουγγαρία, όπου το Ίδρυμα Τύπου και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Κεντρικής Ευρώπης (Kesma), το οποίο διοικείται από πιστούς του πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν, κατέχει αρκετές εκατοντάδες εταιρείες μέσων ενημέρωσης.
Ολιγάρχες που πρόσκεινται στον Όρμπαν άρχισαν να αγοράζουν μεγάλα μέσα ενημέρωσης το 2010 και στη συνέχεια τα «δώρισαν» στην Kesma, η οποία από το 2018 λειτουργεί ως «ένας συγκεντρωτικός, φιλοκυβερνητικός όμιλος μέσων ενημέρωσης» που βασίζεται σε κρατικές διαφημίσεις για χρηματοδότηση, αναφέρει η έκθεση.
Στο «κάδρο» και η Ελλάδα για την ελευθερία του Τύπου
Πέρα από την Ουγγαρία, οι κυβερνήσεις ασκούν επίσης επιρροή στα εθνικά μέσα ενημέρωσης μέσω της αδιαφανούς κατανομής κρατικών διαφημιστικών κονδυλίων, ή ευνοώντας φιλικά προς την κυβέρνηση μέσα ενημέρωσης, στη Βουλγαρία, την Κροατία, την Ελλάδα, τη Μάλτα, τη Σλοβενία και την Ισπανία, σύμφωνα με την έκθεση.
Η έκθεση ανέφερε ότι τα δημόσια μέσα ενημέρωσης είναι «πλήρως αιχμαλωτισμένα κυβερνητικά φερέφωνα» στην Ουγγαρία και προς τα εκεί οδεύει η Σλοβακία, όπου νέοι νόμοι έχουν καταργήσει τις εγγυήσεις για την ανεξαρτησία της σύνταξης. Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης είναι επίσης ευάλωτα στην Κροατία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Ιταλία, τονίζει η έκθεση.
Η έκθεση διαπίστωσε επίσης ότι οι δημοσιογράφοι παραμένουν ευάλωτοι στη ρητορική μίσους και τις σωματικές επιθέσεις, με αποτέλεσμα να πέσουν θύματα αστυνομικής βίας το 2024 στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία και την Ισπανία. Σε ορισμένες χώρες, οι γυναίκες δημοσιογράφοι στοχοποιήθηκαν δυσανάλογα.
Επίσης, η έκθεση σημειώνει ότι οι καταχρηστικές αγωγές Slapp (στρατηγικές αγωγές κατά της συμμετοχής του κοινού) αποτελούν «δυνητικά υπαρξιακή απειλή» σε τουλάχιστον 12 χώρες της ΕΕ, με τον πρωθυπουργό της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίκο, να υποκινεί μία υπόθεση Slapp κατά δημοσιογράφου.
Κρατικοί αξιωματούχοι έχουν επίσης παρεμποδίσει το έργο των δημοσιογράφων αντιστεκόμενοι ή απορρίπτοντας ευθέως τα αιτήματα για την ελευθερία της πληροφόρησης σε αρκετές χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Μάλτα, η Ολλανδία και η Ισπανία, αναφέρει η έκθεση.
