Στο κονκλάβιο των καρδιναλίων, το οποίο ξεκινά την ερχόμενη Τετάρτη 7 Μαΐου, είναι στραμμένη η προσοχή των απανταχού καθολικών – και όχι μόνο, οι οποίοι αναμένουν την εκλογή του νέου Πάπα που θα διαδεχτεί τον Πάπα Φραγκίσκο και την κληρονομιά που αφήνει πίσω του.
Στην αυστηρά κλειστή σύναξη των καρδιναλίων οι κανόνες και τα μέτρα ασφαλείας είναι τέτοια, ώστε να μην υπάρξει καμία διαρροή και η μυστικότητα της ψηφοφορίας να είναι θωρακισμένη.
Κονκλάβιο: «Δούρειος ίππος» το φαγητό για κρυφά μηνύματα
Στο πλαίσιο αυτό, ακόμα και το φαγητό των καρδιναλίων που συμμετέχουν στο κονκλάβιο δεν αποτελεί μία απλή υπόθεση, καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει «δούρειο ίππο» για την παραβίαση των αιωνόβιων κανόνων.
Μάλιστα, σύμφωνα με το BBC, εδώ και πάνω από 750 χρόνια, αυστηροί κανόνες προβλέπουν τι μπορούν και τι δεν μπορούν να φάνε οι καρδινάλιοι, ώστε να αποτραπεί η τοποθέτηση κρυφών μηνυμάτων μέσα κοτόπουλα, ραβιόλια και χαρτοπετσέτες.
Λίγο πριν από το προηγούμενο κονκλάβιο το 2013, τα ιταλικά ΜΜΕ μετέδωσαν ότι πολλοί καρδινάλιοι επισκέφθηκαν ένα συγκεκριμένο αγαπημένο τους εστιατόριο, το Al Passetto di Borgo, το οποίο βρίσκεται μόλις 200 μέτρα από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, προκειμένου να απολαύσουν το τελευταίο τους γεύμα, πριν απομονωθούν για αόριστο χρονικό διάστημα ώστε να εκλέξουν νέο Πάπα.
Το κονκλάβιο, άλλωστε, έχει αποκτήσει -και δικαίως- τη φήμη της πιο μυστικοπαθούς σύναξης όπου η διαφάνεια αποτελεί άγνωστη λέξη. Οι καρδινάλιοι είναι κλειδαμπαρωμένοι σε έναν ενιαίο κοινόχρηστο χώρο χωρίς να επιτρέπεται η είσοδος ή η έξοδος μηνυμάτων, εκτός από τον καπνό που σηματοδοτεί αν μια ψηφοφορία ήταν επιτυχής. Ο λευκός καπνός σηματοδοτεί έναν νέο πάπα και ο μαύρος σημαίνει ότι απαιτείται άλλη μια ψηφοφορία για να επιτευχθεί η συναίνεση των δύο τρίτων συν ένα που απαιτείται για να στεφθεί ένας νέος ποντίφικας.
Το τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτά τα κονκλάβια είναι άγνωστο, αλλά ένα πράγμα είναι βέβαιο: οι καρδινάλιοι πρέπει να φάνε κατά τη διάρκεια των ημερών ή εβδομάδων που χρειάζονται για να εκλέξουν τον νέο ηγέτη των 1,4 δισεκατομμυρίων καθολικών του κόσμου.
Ιστορικά, το φαγητό αποτελούσε έναν πιθανό κίνδυνο: τα ραβιόλια ενός καρδιναλίου θα μπορούσαν να είναι γεμισμένα με ένα παράνομο μήνυμα από το προσωπικό της κουζίνας– ή ένας καρδινάλιος θα μπορούσε να περάσει κρυφά μια ενημέρωση για την ψηφοφορία στον έξω κόσμο με μια βρώμικη χαρτοπετσέτα. Ωστόσο, η κοινή σίτιση είναι επίσης ένα από τα πλαίσια στα οποία μπορούν να λάβουν χώρα κρυφές διαπραγματεύσεις.
Ο κώδικας μυστικότητας του κονκλαβίου από το 1274
Ο κώδικας μυστικότητας του κονκλαβίου χρονολογείται από το 1274, όταν ο Πάπας Γρηγόριος Ι’ θέσπισε τους κανόνες που εξακολουθούν εν μέρει να υπαγορεύουν τον τρόπο με τον οποίο διεξάγονται οι παπικές εκλογές μέχρι σήμερα. Χρειάστηκαν σχεδόν τρία χρόνια (1268-1271) για να επιτευχθεί η συναίνεση της πλειοψηφίας που απαιτείται για τον διορισμό ενός νέου πάπα. Μάλιστα, εκείνη την εποχή, οι κάτοικοι της περιοχής απείλησαν να περιορίσουν το φαγητό των καρδιναλίων για να επισπεύσουν την απόφαση.
Οι νέοι κανόνες του Πάπα Γρηγορίου Χ περιλάμβαναν την απομόνωση του κονκλάβιου -κανόνας που ισχύει ακόμη και σήμερα- και τον περιορισμό του φαγητού των καρδιναλίων. Μετά από τρεις ημέρες χωρίς συναίνεση, οι καρδινάλιοι λάμβαναν μόνο ένα ημερήσιο γεύμα. Μετά από οκτώ ημέρες, μόνο ψωμί και νερό. Στα μέσα της δεκαετίας του 1300, οι κανόνες αυτοί χαλάρωσαν από τον Κλήμη ΣΤ’, ο οποίος επέτρεψε γεύματα τριών πιάτων που αποτελούνταν από σούπα, ένα κύριο πιάτο με ψάρι, κρέας ή αυγά και επιδόρπιο, το οποίο μπορούσε να περιλαμβάνει τυρί ή φρούτα. Αν και ο περιορισμός της διατροφής δεν διατηρήθηκε, ο αυστηρός έλεγχος των κονκλάβιων παραμένει.
Η πιο λεπτομερής ιστορική περιγραφή της διατροφικής κουλτούρας των παπικών κονκλάβιων προέρχεται από τον Bartolomeo Scappi, ο οποίος ήταν ο πιο διάσημος σεφ της Αναγέννησης (και αναμφισβήτητα ο πρώτος διάσημος σεφ του κόσμου) και υπηρέτησε τους Πάπες Πίο IV όσο και Πίο V. Το βιβλίο του Opera Dell’Arte del Cucinare (Η τέχνη της μαγειρικής) του 1570 -το πρώτο βιβλίο μαγειρικής που εκδόθηκε από έναν επαγγελματία σεφ- εκτόξευσε τη φήμη του. Σε αυτό, αποκαλύπτει τα μυστικά της διατροφής του κονκλάβιου που εξέλεξε τον Πάπα Ιούλιο Γ’, καθώς και την ακραία πρακτική της επιτήρησης που παραμένει μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με τον Scappi, τα καθημερινά γεύματα των καρδιναλίων ετοιμάζονταν σε μια κοινόχρηστη κουζίνα από μάγειρες και σομελιέ. Αναφέρει ότι η κουζίνα ήταν ένας χώρος όπου μπορούσαν να ανταλλάσσονται παράνομα μηνύματα και σημειώνει ότι εκεί είχαν τοποθετηθεί φρουροί ειδικά για να το αποτρέψουν. Επομένως, δύο φορές την ημέρα, με σειρά που καθοριζόταν με κλήρωση, οι διαχειριστές έφερναν τελετουργικά το φαγητό. Αυτός ο «τροχός» ή περιστρεφόμενος δίσκος, ενσωματωμένος στον τοίχο, επέτρεπε να περνάει το φαγητό και το ποτό στους καρδινάλιους στην εσωτερική αίθουσα. Πριν περάσουν από τον τοίχο, το φαγητό και τα ποτά ελέγχονταν από δοκιμαστές για να βεβαιωθεί ότι δεν έκρυβαν παράνομα μηνύματα. Κάθε βήμα παρακολουθούνταν στενά από Ιταλούς και Ελβετούς φρουρούς.
Τα τρόφιμα ελέγχονταν αυστηρά και δεν επιτρεπόταν τίποτα που θα μπορούσε να κρύψει ένα μυστικό μήνυμα. Δεν επιτρέπονταν πίτες και ολόκληρα κοτόπουλα ενώ το κρασί και το νερό έπρεπε να σερβίρονται σε διαφανή ποτήρια, όχι σε αδιαφανή σκεύη με τις υφασμάτινες πετσέτες να ανοίγονται και να ελέγχονται προσεκτικά.
Αυτή η ρύθμιση είχε ως στόχο, αφενός, να εξασφαλίσει την πλήρη απομόνωση των καρδιναλίων και, αφετέρου, να κατευνάσει τις ανησυχίες για δηλητηρίαση. Άλλωστε, ειδικά κατά την Αναγέννηση, η παποσύνη ήταν μια πολύ ισχυρή πολιτική θέση
Πέρα από το αυστηρό πρωτόκολλο και τους περιορισμούς στα τρόφιμα, τα γεύματα που περιγράφει ο Scappi φαίνονται πλούσια και ισορροπημένα, με σαλάτα, φρούτα, αλλαντικά, κρασί και φρέσκο νερό. Ομοίως, περιγράφει άνετες διαμονές για τους καρδινάλιους. Ο καθένας είχε το δικό του μεγάλο κελί, διακοσμημένο με μετάξι και άφθονα επιπλωμένο με κρεβάτι, τραπέζι, ράφι για ρούχα, δύο σκαμπό, ένα δοχείο νυκτός και ένα βάζο με κλειδαριά, μεταξύ πολλών άλλων αντικειμένων. Σύμφωνα με τον Scappi, η υπηρεσία σε ένα παπικό κονκλάβιο της Αναγέννησης δεν ήταν κακή δουλειά – αρκεί να μην σε πείραζε η συνεχής παρακολούθηση.
Το μενού στο νέο κονκλάβιο
Για το επερχόμενο κονκλάβιο που αρχίζει στις 7 Μαΐου, οι μοναχές στο Domus Sanctae Marthae -τη σύγχρονη κατοικία όπου ζουν οι καρδινάλιοι κατά τη διάρκεια της απομόνωσής τους- θα ετοιμάσουν απλά πιάτα χαρακτηριστικά της Λάτσιο, της ιταλικής περιφέρειας που περιβάλλει το Βατικανό, και της γειτονικής Αμπρούτσο: μινεστρόνε, σπαγγέτι, αρροστιτσίνι (σουβλάκια αρνιού) και βραστά λαχανικά. Αν και αυτό μπορεί να φαίνεται διαφορετικό από τα κονκλάβια της Αναγέννησης, όπου τα γεύματα ετοιμάζονταν από κοσμικούς υπηρέτες που λειτουργούσαν υπό αυστηρό πρωτόκολλο και στενή φρούρηση, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: η διαδικασία ελέγχεται στενά, ώστε να μην διαρρεύσει καμία πληροφορία.
Βέβαια, οι ανησυχίες για το ενδεχόμενο τα τρόφιμα (συγκεκριμένα τα ολόκληρα κοτόπουλα) να περιέχουν κυριολεκτικά μυστικά μηνύματα έχουν ξεθωριάσει. Πλέον, η ανησυχία που υπάρχει είναι η παράνομη επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικών μέσων.
Έτσι, ενώ το Βατικανό σαρώνεται για κρυμμένες ηλεκτρονικές συσκευές εν όψει της επικείμενης σύγκλησης του κονκλάβιου, οι καρδινάλιοι θα κάνουν τις προσωπικές τους προετοιμασίες, θα βγουν στη Ρώμη για να απολαύσουν ένα ή δύο αγαπημένα πιάτα, αναρωτώμενοι ίσως αν θα είναι το τελευταίο τους δείπνο πριν γίνουν πάπες.
