Ημέρα έναρξης του κονκλαβίου είναι σήμερα Τετάρτη (7/5), κατά την οποία 133 καρδινάλιοι από όλον τον πλανήτη κλειδαμπαρώνονται στην Καπέλα Σιξτίνα, στο Βατικανό, μέχρι να εκλέξουν τον διάδοχο του Πάπα Φραγκίσκου στην πιο μυστική ψηφοφορία του κόσμου.
Ωστόσο, μέχρι να δούμε τον λευκό καπνό να υψώνεται από τη στέγη της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου και να ακουστεί η περίφημη φράση «Habemus Papam» (έχουμε Πάπα), ας μάθουμε ορισμένα πράγματα για το κονκλάβιο και την ιστορία του.
Αρχικά, η λέξη «κονκλάβιο» προέρχεται από το λατινικό «cum clave» που σημαίνει «κλειδωμένοι μαζί».
Για να εκλεγεί κάποιος Πάπας, χρειάζεται πλειοψηφία 2/3 των ψήφων.
Όταν υψώνεται μαύρος καπνός πάνω από την Καπέλα Σιξτίνα σημαίνει ότι η ψηφοφορία για την εκλογή Πάπα απέβη άκαρπη. Αντιθέτως, όπως προαναφέρθηκε, ο λευκός καπνός σημαίνει εξελέγη ότι ποντίφικας.
Η πόλη όπου γεννήθηκε το κονκλάβιο
Η Ρώμη δεν ήταν πάντα η έδρα της παπικής εξουσίας. Για δύο αξιοσημείωτες περιόδους της ιστορίας της Εκκλησίας, οι πάπες έζησαν εκτός Ρώμης και υπηρέτησαν ως διάδοχοι του Αγίου Πέτρου μακριά από την Αιώνια Πόλη.
Ίσως έχετε ακούσει για την Παποσύνη της Αβινιόν – μια περίοδο 68 ετών τον 14ο αιώνα, κατά την οποία οι ποντίφικες διέμεναν στην Αβινιόν της Γαλλίας μετά από μια σύγκρουση μεταξύ του παπισμού και του γάλλου μονάρχη.
Αλλά, ίσως μια λιγότερο γνωστή και ενδεχομένως πιο σημαντική περίοδος ήταν το σύντομο χρονικό διάστημα που μια μικρή πόλη μόλις 90 λεπτά βόρεια της Ρώμης έγινε όχι μόνο η κατοικία εννέα Παπών, αλλά και η γενέτειρα του κονκλάβιου όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Ο λόγος για την πόλη του Βιτέρμπο, η οποία αποτέλεσε επιλογή για έδρα της παπικής εξουσίας, όπως αναφέρει το Vatican News.
Η Ρώμη του 13ου αιώνα ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι βλέπουμε σήμερα. Ήταν γεμάτη βία και διαίρεση. Δύο οικογένειες -οι Guelphs και οι Ghibellines- κυβερνούσαν και μάχονταν για το ποιος είχε την εξουσία να διορίζει επισκόπους και ηγουμένους. Η μία πίστευε ότι ο κοσμικός ηγεμόνας είχε την εξουσία, ενώ η άλλη (Ghibellines) υπερασπιζόταν την παπική εξουσία.
Ως αποτέλεσμα, η πόλη της Ρώμης είχε γίνει τόπος συγκρούσεων όπου κυριαρχούσε η ανασφάλεια. Ο πάπας Αλέξανδρος IV αποφάσισε να μεταφέρει την παπική έδρα στο Βιτέρμπο.
Η μικρή πόλη είχε πολλά πλεονεκτήματα: την εγγύτητά της στη Ρώμη, τους δεσμούς της με την οικογένεια των Guelphs και το κυκλικό τείχος των δυόμισι μιλίων. Για τους Χριστιανούς, το Βιτέρμπο ήταν σημαντικό επειδή βρίσκεται κατά μήκος της σημαντικής οδού προσκυνήματος που ονομάζεται Via Francigena.
Με όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, το 1257, η Ρώμη εγκαταλείφθηκε ως κατοικία των Παπών και επιλέχθηκε το Βιτέρμπο.
Πώς εκλέγονταν οι Πάπες τότε
Για 24 χρόνια -από το 1257 έως το 1281- το Παλάτι των Παπών στο Βιτέρμπο ήταν η κατοικία των ποντιφίκων. Εκεί, επιλέχθηκαν εννέα άνδρες ως επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας. Ωστόσο, μέχρι το 1268, η διαδικασία εκλογής ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή, η οποία είναι πολύ πιο σαφώς καθορισμένη και αυστηρή.
Οι ιστορικοί και οι γνώστες των εκκλησιαστικών κανόνων υποστηρίζουν γενικά ότι μέχρι τον 13ο αιώνα, ο παπικός ρόλος εκπληρωνόταν όπως κάθε άλλου επισκόπου, πράγμα που σημαίνει ότι η εκλογή ενός νέου Πάπα γινόταν από τους γειτονικούς επισκόπους, τον κλήρο και τους πιστούς της Ρώμης. Άλλοι υποστηρίζουν ότι μόλις τον 4ο αιώνα, μετά τον Πάπα Σιλβέστρο Α΄, οι λαϊκοί συμπεριλήφθηκαν σε μέρος της διαδικασίας εκλογής. Μερικές φορές, οι Ευρωπαίοι αυτοκράτορες και μονάρχες πρότειναν έναν διάδοχο.
Παρ’ όλα αυτά, η ιδέα του κονκλάβιου δεν είχε διαμορφωθεί μέχρι τον θάνατο του Πάπα Κλήμη Δ’, σηματοδοτώντας μια δραστική αλλαγή στον τρόπο εκλογής των ποντιφίκων.
«Κλειδώστε τους μέχρι να αποφασίσουν» – Το μακροβιότερο κονκλάβιο στην ιστορία
Το 1268, η Εκκλησία βρισκόταν αντιμέτωπη με μια κενή έδρα και την εκλογή νέου Πάπα. Εκείνη την εποχή, 19 από τους 20 εκλέκτορες καρδινάλιους ταξίδεψαν στο Βιτέρμπο για να λάβουν μέρος στην επιλογή του διαδόχου. Κανείς δεν γνώριζε ότι αυτή η εκλογή θα γινόταν το μακροβιότερο κονκλάβιο στην ιστορία της Εκκλησίας.
Μετά από ένα χρόνο χωρίς να έχει επιλεγεί νέος Πάπας, οι πολίτες του Βιτέρμπο πήραν την κατάσταση στα χέρια τους. Σε μια προσπάθεια να πιέσουν τους καρδιναλίους να πάρουν μια απόφαση, μαζί με τον αρχηγό του λαού, Raniero Gatti, κλείδωσαν τους καρδιναλίους στο Παλάτι των Παπών, αφήνοντάς τους με περιορισμένο ψωμί και νερό.
Τελικά, τον Σεπτέμβριο του 1271, μετά από περισσότερα από τρία χρόνια χωρίς ποντίφικα, εξελέγη ο Πάπας Γρηγόριος Χ.
Τα διδάγματα που αντλήθηκαν
Μετά την εμπειρία στο Βιτέρμπο, ορισμένοι από τους καρδιναλίους συνειδητοποίησαν ότι η μακρά και ανεπίσημη διαδικασία εκλογής των Παπών ήταν ξεπερασμένη. Ο πρόσφατα εκλεγμένος ποντίφικας, Γρηγόριος Χ, δημοσίευσε ένα Αποστολικό Σύνταγμα, το «Ubi periculum», με συγκεκριμένους κανόνες για την επιλογή ενός νέου Πάπα. Αυτοί οι κανόνες παραμένουν η βάση για τη σύγχρονη διαδικασία που χρησιμοποιεί η Εκκλησία μέχρι σήμερα.
Ακόμη και με την έκδοση των κανόνων αυτών, η νέα διαδικασία δεν υιοθετήθηκε αμέσως. Μόνο όταν ο Πάπας Βονιφάτιος Η’ ονόμασε το Ubi periculum ως το μοναδικό μέσο εκλογής Πάπα, ενσωματώνοντάς το στο κανονικό δίκαιο, προχώρησαν τα πράγματα.
Με αυτόν τον τρόπο, το Βιτέρμπο -που αποκαλείται επίσης Πόλη των Παπών και είναι ο τόπος της μεγαλύτερης σε διάρκεια παπικής εκλογής στην ιστορία- έγινε η γενέτειρα του κονκλαβίου.
Ασφυκτικό lockdown στο κονκλάβιο – Τι γίνεται αν κάποιος σπάσει την «ομερτά»
Το lockdown στην Καπέλα Σιξτίνα δεν αφορά μόνο τη μυστικότητα της διαδικασίας ψηφοφορίας.
Έχει επίσης ως στόχο να εμποδίσει «κακόβουλες δυνάμεις» από το να υποκλέψουν πληροφορίες ή να διαταράξουν τη διαδικασία και να διασφαλίσει ότι όσοι ψηφίζουν δεν θα επηρεαστούν από τον έξω κόσμο σε αυτό που ίσως είναι μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις της ζωής τους.
Οι καθολικοί λένε ότι οι εκλογές καθοδηγούνται από τον θεό, όχι από την πολιτική. Αλλά η ιεραρχία δεν παίρνει κανένα ρίσκο.
Κατά την είσοδο στο κονκλάβιο, όλοι είναι υποχρεωμένοι να παραδώσουν όλες τις ηλεκτρονικές συσκευές, συμπεριλαμβανομένων τηλεφώνων, tablets και έξυπνων ρολογιών. Το Βατικανό έχει τη δική του αστυνομία για την επιβολή των κανόνων.
«Η λογική είναι να εμπιστεύεσαι αλλά να επαληθεύεις», δήλωσε ο Τζον Άλεν.
«Δεν υπάρχουν τηλεοράσεις, εφημερίδες ή ραδιόφωνο στον ξενώνα για το κονκλάβιο – τίποτα», δήλωσε ο Μονσινιόρ Πάολο ντε Νικολό, ο οποίος ήταν επικεφαλής του παπικού οίκου για τρεις δεκαετίες.
«Δεν μπορείς καν να ανοίξεις τα παράθυρα, επειδή πολλά δωμάτια έχουν παράθυρα προς τον εξωτερικό κόσμο», τόνισε.
Όλοι όσοι εργάζονται πίσω από τα ψηλά τείχη του Βατικανού για το κονκλάβιο έχουν ελεγχθεί αυστηρά. Παρόλα αυτά, τους απαγορεύεται να επικοινωνούν με τους καρδιναλίους.
«Οι καρδινάλιοι είναι εντελώς αποκομμένοι από την επικοινωνία», δήλωσε η Ινές Σαν Μαρτίν από τις Παπικές Εταιρείες Ιεραποστολής στις ΗΠΑ.
«Θα υπάρχουν μόνο γουόκι-τόκι για κάποιες ειδικές περιστάσεις, του τύπου ‘χρειαζόμαστε ένα γιατρό’ ή ’Έι, ο Πάπας έχει εκλεγεί, μπορεί κάποιος να ενημερώσει τους κωδωνοκρουστές στη Βασιλική;’».
Τι γίνεται λοιπόν αν κάποιος παραβεί τους κανόνες;
«Υπάρχει ένας όρκος, και όσοι δεν τον τηρούν κινδυνεύουν με αποβολή από την εκκλησία», λέει ο Μονσινίκ Ντε Νικολό. «Κανείς δεν τολμά να το κάνει αυτό».
Πώς ο εξωτερικός κόσμος προσπαθεί να επηρεάσει το κονκλάβιο – Τι γίνεται με τα λόμπι
«Η όλη ιδέα είναι να πρόκειται για μια θρησκευτική απόφαση και όχι για πολιτική», εξηγεί η Ινές Σαν Μαρτίν. «Λέμε ότι το Άγιο Πνεύμα καθοδηγεί τη συζήτηση και την ψηφοφορία».
Αλλά ο Πάπας ηγείται ενός τεράστιου, πλούσιου θεσμού με σημαντική ηθική εξουσία και παγκόσμια επιρροή σε όλα, από την επίλυση συγκρούσεων μέχρι τη σεξουαλική πολιτική.
Έτσι, ο άνθρωπος που θα επιλεγεί -και το όραμα και οι προτεραιότητές του- έχουν σημασία πολύ πέρα από το Βατικανό.
Ορισμένοι καθολικοί μονάρχες είχαν δικαίωμα βέτο στις εκλογές μέχρι το 1907. Σήμερα, φωνές από όλες τις πλευρές προσπαθούν να επηρεάσουν τη συζήτηση – κυρίως μέσω των μέσων ενημέρωσης.
Κάποια στιγμή, η εφημερίδα Il Messaggero της Ρώμης επέπληξε έναν υποτιθέμενο επικρατέστερο υποψήφιο, τον Ιταλό καρδινάλιο Παρολίν, για «ένα είδος αυτο-υποψηφιότητας».
Στη συνέχεια, υπήρξε ένα βίντεο κλιπ με τον Φιλιππινέζο καρδινάλιο Τάγκλε να τραγουδάει το Imagine του Τζον Λένον, το οποίο προφανώς κυκλοφόρησε για να μειώσει τη δημοτικότητά του. Αντ’ αυτού έγινε viral.
Εν τω μεταξύ, ένα γυαλιστερό βιβλίο που αναδεικνύει ορισμένους πιθανούς υποψήφιους κάνει τον γύρο του κόσμου, εγκωμιάζοντας συντηρητικούς όπως ο καρδινάλιος Σάρα της Γουινέας που καταδικάζει τα «σύγχρονα κακά» των αμβλώσεων και την «ατζέντα του ίδιου φύλου».
«Υπάρχουν ομάδες στην πόλη που προσπαθούν να χτυπήσουν το τύμπανο σε θέματα που τους ενδιαφέρουν», λέει ο Τζον Άλεν. «Οι καρδινάλιοι είναι ενήμεροι για τέτοιου είδους πράγματα, διαβάζουν τις εφημερίδες. Αλλά θα κάνουν ό,τι μπορούν για να το εμποδίσουν».
«Υπάρχουν λόμπι; Ναι, όπως σε κάθε εκλογική αναμέτρηση», συμφωνεί η Ινές Σαν Μαρτίν. «Αλλά δεν είναι τόσο θορυβώδη όσο νόμιζα ότι θα ήταν».
Υποστηρίζει ότι αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ο Πάπας Φραγκίσκος διόρισε τόσους πολλούς νέους καρδιναλίους και από νέα μέρη.
«Το 50% ή 60% από αυτούς δεν γνωρίζονται καν μεταξύ τους. Έτσι, ακόμη και αν ήσουν μια εξωτερική ομάδα, που προσπαθεί να έχει μια ατζέντα, είναι πολύ δύσκολο ακόμη και να διαλέξεις τους καρδιναλίους σου για να ξεκινήσεις».
Μέχρι το πρωί της Τετάρτης, όλοι οι εκλέκτορες θα πρέπει να είναι στη θέση τους μέσα στο Βατικανό – χωρίς τα τηλέφωνά τους και απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Τζον Άλεν πιστεύει ότι η προσωπική προτίμηση θα κυριαρχήσει έναντι της πολιτικής, των «φιλελεύθερων» ή «συντηρητικών» παρατάξεων ή του «κουδουνίσματος και του βουητού της δημόσιας συζήτησης».
«Πραγματικά πιστεύω ότι οι συζητήσεις των καρδιναλίων μεταξύ τους αυτή τη στιγμή είναι το κλειδί», δήλωσε η Ινές Σαν Μαρτίν. «Πολλοί θα μιλήσουν για πρώτη φορά. Ποτέ δεν ξέρεις πόσο εμπνευσμένος μπορεί να είναι ένας από αυτούς».
