Ο «σκιώδης», ή «γκρίζος», ή «μαύρος» στόλος , αποτελεί μια μάστιγα στη σύγχρονη ναυτιλία. Και από τότε που οι δυτικές κυβερνήσεις έθεσαν ανώτατο όριο στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου, ο αριθμός αυτών των πλοίωναυξάνεται ασταμάτητα, παρουσιάζοντας στα παράκτια κράτη μια σειρά από προκλήσεις αντιμετώπισής του, αλλά και πιθανούς περιβαλλοντικούς κινδύνους.
Υπάρχει ένα είδος ανοχής από κάποια κράτη, τα οποία προσφέρουν την «ευκαιρία» στα πλοία αυτά να φέρουν τις σημαίες τους. Ωστόσο, τώρα κάνει την εμφάνισή του ένας ακόμη κίνδυνος, ακόμη πιο «ύπουλος».
Όπως γράφει στο Politico η Ελίζαμπεθ Μπρόου (Elisabeth Braw), ανώτερη συνεργάτιδα στο Ατλαντικό Συμβούλιο, συγγραφέας του βραβευμένου βιβλίου «Αντίο Παγκοσμιοποίηση» («Goodbye Globalization») και τακτική αρθρογράφος στο αμερικανικό Μέσο, η νέα κατηγορία πλοίων -που είναι ακόμα πιο σκιερή- είναι ο «αποστάτης» στόλος, που δεν φέρει καθόλου σημαία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα πλοίο που ανήκει στον στόλο των «αποστατών»
Χαρακτηριστικά αναφέρει ένα περιστατικό στις 10 Απριλίου (αυτού του έτους), όταν ένα μυστηριώδες πλοίο πλησίασε τον Φινλανδικό Κόλπο. Πλέοντας από το ινδικό λιμάνι Σίκα, ήταν καθ’ οδόν προς το Ουστ-Λούγκα της Ρωσίας, μόλις 32 χιλιόμετρα από τη Νάρβα της Εσθονίας.
Αυτό δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο: Από τη στιγμή που η Δύση επέβαλε ανώτατο όριο τιμής 60 δολαρίων ανά βαρέλι στο ρωσικό αργό τον Δεκέμβριο του 2022, οι Αρχές της Εσθονίας και της Φινλανδίας έχουν συνηθίσει τους σκιώδεις θαλάσσιους επισκέπτες, με έναν αυξανόμενο αριθμό τέτοιων πλοίων να πλέουν μέσα και έξω από τα λιμάνια της Βαλτικής.
Συνήθως, αυτά τα σκάφη σκάφη φέρουν τις λεγόμενες «σημαίες ευκαιρίας» ή «σημαίες εξαιρετικής ευκολίας», χωρών όπως η Γκαμπόν, η Μογγολία, οι Νήσοι Κουκ, οι Νήσοι Κομόρες και η Γουινέα-Μπισάου, οι οποίες ουσιαστικά δεν διαθέτουν θαλάσσια τεχνογνωσία, αλλά έχουν γίνει προορισμός για πλοία που δεν μπορούν να πάρουν σημαία από κάπου αλλού.
Αλλά, το τάνκερ που κρατούσαν οι Εσθονοί, το «Kiwala», ήταν διαφορετικό. Δεν κυμάτιζε καμία σημαία. Προηγουμένως, είχε καταχωρηθεί στο Σεντ Κιτς και Νέβις, στη συνέχεια, τον Μάιο του 2023, όταν ο «γκρίζος» στόλος εκτινάχθηκε σε μέγεθος, ο ιδιοκτήτης άλλαξε τη σημαία του πρώτα στη Μογγολία, μετά στη Γκαμπόν και τελικά στο Τζιμπουτί, στα τέλη του 2024. Μετά από αυτό, το πλοίο απλώς έπλεε χωρίς σημαία.
Πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση της ναυτικής τάξης. Έτσι, καθώς το «Kiwala» πλησίαζε την αποκλειστική οικονομική ζώνη της Εσθονίας (ΑΟΖ), οι Αρχές της χώρας το παρακολουθούσαν στενά, δίνοντας αμέσως εντολή στο σκάφος να εισέλθει στα χωρικά ύδατα μόλις εισέλθει στην ΑΟΖ.
Και ενώ τα σκάφη συνήθως καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες για να παραμείνουν στις ΑΟΖ, όπου τα παράκτια κράτη έχουν πολύ λιγότερα δικαιώματα, το «Kiwala» συμμορφώθηκε εντυπωσιακά. Μόλις μπήκε στα χωρικά ύδατα, το πλοίο συνελήφθη αμέσως από τις τοπικές Αρχές.
«Το πλοίο δεν είχε σημαία κράτους. Ένα σκάφος χωρίς ιθαγένεια. Πλοία όπως αυτό στην πραγματικότητα δεν επιτρέπεται να λειτουργούν. Η Εσθονία άσκησε το δικαίωμά της να κρατήσει το σκάφος για επιθεώρηση», δήλωσε στα ΜΜΕ ο Βέικο Κόμουσααρ (Veiko Kommusaar), επικεφαλής της Αστυνομίας και Συνοριοφυλακής της Εσθονίας (PPA).
Η κράτηση αποδείχθηκε μάλλον απαραίτητη, καθώς οι εσθονικές Αρχές ανακάλυψαν ότι το δεξαμενόπλοιο είχε τουλάχιστον 40 ελλείψεις. Δεκαπέντε ημέρες αργότερα, με τα περισσότερα από τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε να έχουν επιλυθεί, επετράπη στο «Kiwala» να αναχωρήσει και το Τζιμπουτί συμφώνησε να το αφήσει να πλεύσει υπό τη σημαία του μέχρι τις 7 Μαΐου.
Ωστόσο, από την 8η Μαΐου πιθανότατα θα επιστρέψει στο υπό χωρίς σημαία καθεστώς, σημειώνει η Μπρόου. Από τότε που κατάργησε την καταχώριση της σημαίας του τον περασμένο Νοέμβριο, μεταφέρει αργό πετρέλαιο μεταξύ της Ρωσίας και της νοτιοανατολικής Ασίας. Όταν συνελήφθη από τους Εσθονούς, το πλοίο ήταν να παραλάβει άλλο ένα φορτίο ρωσικού αργού.
Τι γίνεται όταν ένα πλοίο δεν έχει σημαία;
Με έναν διεστραμμένο τρόπο, είναι καλό ότι το «Kiwala» έπλεε χωρίς σημαία: Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και οι χώρες που προσφέρουν σημαίες «εξαιρετικής ευκολίας» βρήκαν το πλοίο πολύ επικίνδυνο. Βέβαια, το γεγονός ότι αυτό δεν εμπόδισε καθόλου τον απόπλου του, υποδηλώνει μια ανησυχητική πραγματικότητα: Οι «σκιώδεις» πλοιοκτήτες είναι τόσο αδιάφοροι για τους διεθνείς ναυτιλιακούς κανόνες, που είναι πρόθυμοι να αφήσουν τα πλοία να παραβιάζουν την πιο θεμελιώδη εντολή της παγκόσμιας ναυτιλίας.
Υπό κανονικές συνθήκες, το «Kiwala» θα έπρεπε να είχε κρατηθεί στο Ουστ-Λούγκα, στο Σίκα, ή σε ένα από τα άλλα ρωσικά ή ινδικά λιμάνια όπου κάνει τακτικά δρομολόγια. Αλλά, αυτό δεν συμβαίνει. Αντίθετα, ο ιδιοκτήτης του, οι πελάτες του και όλα αυτά τα λιμάνια ανέχτηκαν την κατάφωρη παραβίαση των κανόνων της θάλασσας, σημειώνει η Μπρόου.
Ακόμη, επισημαίνει ότι όσον αφορά τον «αποστάτη» στόλο, εγκυμονεί τους ίδιους σημαντικούς κινδύνους με τον «σκιώδη» στόλο -συμπεριλαμβανομένου του θεμελιώδους ερωτήματος για το τι συμβαίνει σε περίπτωση ατυχήματος. Συνήθως, το κράτος σημαίας διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των ατυχημάτων (και στην αποτροπή τους).
Τι γίνεται όμως όταν δεν υπάρχει σημαία;
Οι νομοταγείς χώρες έχουν λίγες επιλογές, όταν προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τους παραβάτες των κανόνων στις ΑΟΖ τους, και ουσιαστικά καμία στα διεθνή ύδατα. Μια από τις λύσεις, αλλά όχι με τόσο απτό αποτέλεσμα, είναι όσοι αντιλαμβάνονται να κάτι τέτοιο, να βοηθούν με το να κατονομάζουν τα πλοία-παραβάτες, ντροπιάζοντας τους ιδιοκτήτες και τους διαχειριστές τους.
Η διεθνής ναυτική τάξη εξαρτάται από τις χώρες και τις εταιρείες που τηρούν τους κανόνες. Σήμερα, βλέπουμε τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων» να παίζει στην ανοιχτή θάλασσα: η ανομία γεννά περισσότερη ανομία. Ήταν σχεδόν αναπόφευκτο ότι τον «σκιώδη» στόλο θα ακολουθούσε ο αναδυόμενος στόλος των «αποστατών». Ωστόσο, η Μπρόου αναφέρει ότι δεν είναι πολύ αργά για να σταματήσουμε στις θαλάσσιες διαδρομές του.
