Το πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe), σχετικά με τον επαναεξοπλισμό της ΕΕ εγκρίθηκε από τους εκπροσώπους των κρατών μελών του ευρωπαϊκού μπλοκ, όπως ανακοίνωσε και επίσημα η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν. Όπως προκύπτει από το τελικό deal, η Τουρκία δεν εξαιρείται από το πρόγραμμα του επανεξοπλισμού της Ευρώπης, παρά την αντίθεση και τις ενστάσεις που εξέφρασαν Ελλάδα και Κύπρος.
Πρόκειται για το δανειακό εργαλείο ύψους 150 δισεκατομμυρίων ευρώ που στοχεύει στην ενίσχυση της άμυνας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάθε κράτος μέλος της ΕΕ δικαιούται μερίδιο υπό την προϋπόθεση πως η προμήθεια θα είναι κατά 65% ευρωπαϊκή και κατά 35% παραγωγής τρίτης χώρας.
Η πόρτα για την Τουρκία ανοίγει και από το γεγονός πως στο πρόγραμμα μπορούν να συμμετέχουν και οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες και μέλη του ΝΑΤΟ. Επίσης εταιρείες από τρίτες χώρες δεν αποκλείονται από τις προμήθειες, εφόσον έχουν έδρα και παραγωγή στην ΕΕ και συμμορφώνονται με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Σημειώνεται πως στο 65% συμπεριλαμβάνονται εκτός από κράτη μέλη της ΕΕ και η Ουκρανία, αλλά και χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, όπως η Νορβηγία.
Οι χώρες εκτός ΕΕ μπορούν να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες, αλλά δεν θα μπορούν να λάβουν τα δάνεια. Επίσης, ορισμένες τρίτες χώρες μπορούν να αναβαθμιστούν ώστε να συμμετάσχουν έως και στο 65%. Για να συμβεί αυτό, όπως αναφέρει το Euronews, θα πρέπει να έχουν υπογράψει συμφωνία για μια Εταιρική Σχέση Ασφαλείας και Άμυνας (SDP) με το μπλοκ. Σύμφωνα με την ίδια πηγή, η ΕΕ – μέχρι τώρα – έχει συνάψει επτά ειδικές τέτοιες συμφωνίες, με τη Νορβηγία, τη Μολδαβία, τη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία, την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία και, από αυτή την εβδομάδα, με το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η τελική έγκριση θα πρέπει να δοθεί από το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων στις 27 Μαΐου. Οι πληροφορίες αναφέρουν πως Ελλάδα και η Κύπρος δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να την εμποδίσουν καθώς αποφασίστηκε η συμμετοχή τρίτων χωρών να εγκρίνεται με ειδική πλειοψηφία και όχι με ομοφωνία.
Σύμφωνα και με σχετικό ρεπορτάζ του Open, οι εκπρόσωποι των κρατών μελών συμφώνησαν πως παρότι το θέμα αφορά την άμυνα, γεγονός που θα απαιτούσε ομοφωνία, το σχέδιο – με πρωτοβουλία της Κομισιόν – ήρθε στο τραπέζι με τη νομική βάση πως πρόκειται για θέμα βιομηχανίας, άρα δεν απαιτεί ομοφωνία αλλά ειδική πλειοψηφία, και καμία από τις υπόλοιπες 25 χώρες, δηλαδή πλην της Ελλάδας και της Κύπρου, δεν εξέφρασε διαφωνία για τη συμμετοχή της Τουρκίας.
To iEidiseis από τη στιγμή που είχε ανακοινωθεί το σχέδιο για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ, στις 19 Μαρτίου, είχε αναδείξει σε σχετικό θέμα πως η Ευρώπη ανοίγει «παράθυρο» στην Τουρκία για τα εξοπλιστικά, επισημαίνοντας τους «αστερίσκους» που έδιναν τη δυνατότητα της συμμετοχής στην Άγκυρα, αλλά και τους λόγους που πολλοί Ευρωπαίοι προωθούσαν μια τέτοια εξέλιξη.
Γιατί η Τουρκία έγινε «εκλεκτή» για την ΕΕ
Η συμμετοχή της Άγκυρας ήταν κάτι που επιθυμούσαν οι ηγέτιδες ευρωπαϊκές δυνάμεις, σταθμίζοντας τις περιορισμένες δυνατότητες της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και τις δυνατότητες της αντίστοιχης τουρκικής, η οποία θα μπορούσε να συμβάλει στην ταχύτερη στρατιωτική ενίσχυση της Ευρώπης.
Είναι ενδεικτικό πως οι εξαγωγές της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας αυξήθηκαν κατά 29% το 2024, ενώ την περίοδο 2020 – 2024 υπερδιπλασιάστηκαν σε σχέση με την προηγούμενη τετραετία. Πλέον η Τουρκία κατατάσσεται στην 11η θέση παγκοσμίως στις αμυντικές εξαγωγές. Η ισχύς της αντανακλάται και στην εξαγορά της ιταλικής Piaggio aero από την Baykar και στη συνεργασία της με την ιταλική Leonardo, κορυφαία εταιρεία στον τομέα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, για την κατασκευή drone νέας γενιάς.
Επίσης η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας έχει λάβει πιστοποιήσεις – με βάση τα διεθνή πρότυπα, γεγονός που σημαίνει πως ένα προϊόν μπορεί να εισάγεται στην ΕΕ, χωρίς να απαιτείται κάποια προσαρμογή ή περαιτέρω διαδικασία έγκρισης.
«Ενθουσιασμός» στην ηγεσία της ΕΕ για τη συμφωνία
Η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, σε πανηγυρικούς τόνους, εκθείασε την συμφωνία και έδωσε τα εύσημα στην Πολωνική Προεδρία της ΕΕ για το α’ εξάμηνο του 2025. «Εξαιρετικά νέα – το Δάνειο Βιομηχανικής Ετοιμότητας για την Άμυνα, SAFE, έχει συμφωνηθεί από τα Κράτη-Μέλη. Η Ευρώπη αναλαμβάνει μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική της άμυνα σε έναν όλο και πιο επικίνδυνο κόσμο. Αυτό σημαίνει υπερσύγχρονες ικανότητες – για την Ένωσή μας, για την Ουκρανία, για την ήπειρό μας στο σύνολό της. Πολλές ευχαριστίες στον @POLAND25EU για την υποστήριξη αυτής της κρίσιμης πρωτοβουλίας», ήταν το μήνυμα της προέδρου της Κομισιόν.
Excellent news – our Defence Industrial Readiness Loan Instrument, SAFE, has been agreed by Member States.
Europe is taking greater responsibility for its own defence in an increasingly dangerous world.
This means cutting-edge capabilities – for our Union, for Ukraine, for our… https://t.co/4HUW77bTDQ
— Ursula von der Leyen (@vonderleyen) May 21, 2025
«Συμφωνία για το #SAFE. Όσο περισσότερα επενδύουμε στον εξοπλισμό των στρατών μας, τόσο καλύτερα θα αποτρέψουμε εκείνους που επιθυμούν το κακό μας. Ασφάλεια, Ευρώπη!», ανέφερε στην ανάρτησή της και η πολωνική προεδρία. «Η συμφωνία που επιτεύχθηκε για το SAFE αποτελεί σημαντικό βήμα προς μια ισχυρότερη Ευρώπη», δήλωσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα, προσθέτοντας ότι το νέο εργαλείο «τηρεί τις δεσμεύσεις των Ευρωπαίων ηγετών και ενισχύει την κοινή μας ασφάλεια».
The agreement on the #SAFE loan instrument reached today by @POLAND25EU is an important step toward a stronger Europe. It delivers on the commitments made by EU leaders in March, helping member states invest jointly in European defence and strengthening our shared security.
— António Costa (@eucopresident) May 21, 2025
Δεν εισακούστηκαν Ελλάδα και Κύπρος
Υπενθυμίζεται πως μόλις μια ημέρα νωρίτερα ο υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας είχε δηλώσει, φωτογραφίζοντας την Τουρκία, πως «δεν μπορούμε να υπερασπιστούν την Ευρώπη εάν ο εχθρός βρίσκεται εντός των τειχών». «Δεν νοείται να μετέχουν αδιάκριτα στο ευρωπαϊκό εγχείρημα χώρες που απειλούν άλλες χώρες, και μάλιστα μέλη της ΕΕ, που δεν αναγνωρίζουν άλλες χώρες, και μάλιστα μέλη της ΕΕ, που δεν ασπάζονται τους ίδιους κανόνες Δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων», είχε δηλώσει. Ωστόσο οι ενστάσεις Ελλάδας και Κύπρου δεν βρήκαν ανταπόκριση.
Ελληνικές πηγές στη Huffington Post ανέφεραν πως η ελληνική πλευρά επιδίωξε εξαρχής την ενσωμάτωση ισχυρότερων θεσμικών δικλίδων που θα καθιστούσαν σαφή τον αποκλεισμό της Τουρκίας από το νέο ευρωπαϊκό αμυντικό εργαλείο. Ωστόσο, κάτι τέτοιο αποδείχθηκε εξαιρετικά δύσκολο, καθώς ο σχετικός κανονισμός εγκρίνεται με ειδική πλειοψηφία και όχι με ομοφωνία γεγονός που δεν επέτρεπε στην Ελλάδα να μπλοκάρει τη συμφωνία.
Επιπλέον, ορισμένα κράτη-μέλη αρνήθηκαν κατηγορηματικά να ενσωματωθεί οποιαδήποτε αναφορά στις ελληνικές θέσεις, ιδίως όταν αυτές θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως ευθεία απόπειρα αποκλεισμού της Τουρκίας. Σύμφωνα πάντα με τις ελληνικές πηγές, αυτό που επετεύχθη ήταν η ενσωμάτωση αναφοράς στο άρθρο 212 σε συνδυασμό με το άρθρο 218 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που σχετίζονται με την εξωτερική δράση της ΕΕ και τη νομική βάση για σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες, περιλαμβανομένων οικονομικών και χρηματοδοτικών εργαλείων κάτι που «κρίνεται ικανοποιητικό» από την ελληνική πλευρά.
«Το αποτέλεσμα λειτουργεί ως θεσμικό φρένο», ισχυρίζονται οι ίδιες πηγές, υποστηρίζοντας πως «δεν αποκλείει ρητά την Τουρκία, αλλά θέτει υψηλά εμπόδια για βαθύτερη συμμετοχή, καθώς προϋποθέτει συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο συνεργασίας το οποίο η Τουρκία σήμερα δεν πληροί». Επιπροσθέτως, ακόμη και στην περίπτωση που είχε επιτευχθεί μια πιο περιοριστική διατύπωση, παραδέχονται, υπήρχαν εναλλακτικές οδοί για να εξασφαλιστεί πρόσβαση της Τουρκίας στις προμήθειες: είτε μέσω συνεργασίας με κάποια χώρα-μέλος, είτε μέσω εταιρειών-ομπρέλα που έχουν παρουσία εντός της ΕΕ.
Όσον αφορά το πρακτικό πεδίο των προμηθειών, οι ίδιες πηγές, επισημαίνουν ότι το ανώτατο ποσοστό συμμετοχής τρίτων χωρών στο εκάστοτε έργο περιορίζεται στο 35%, με πιθανότητα να μειωθεί στο 30%. Αν αναλογιστεί κανείς ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών των εξοπλιστικών κονδυλίων θα κατευθυνθεί προς ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο κ.λπ., είναι σαφές πως δεν υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για ουσιαστικές προμήθειες από την Τουρκία, υποστηρίζουν.
«Κρίσιμος σύμμαχος» ο Ερντογάν για τους Ευρωπαίους
Η συντριπτική πλειονότητα της ΕΕ αντιλαμβάνεται πλέον την Άγκυρα ως ένα κρίσιμο και εξαιρετικά πολύτιμο συνεργάτη, καθώς πέρα από τη «δυνατή» αμυντική της βιομηχανία, η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο σε μέγεθος στρατό του ΝΑΤΟ και έχει αναβαθμισμένο ρόλο τόσο στο Ουκρανικό, λόγω της στενής σχέσης που διατηρεί και με τις δύο πλευρές, όσο και στο Μεσανατολικό, με την επιρροή της στη νέα συριακή κυβέρνηση.
Είναι ενδεικτικό πως ο γγ του ΝΑΤΟ, σε πρόσφατη επίσκεψή του στην Τουρκία, πριν από περίπου μια εβδομάδα για τη σύνοδο της Συμμαχίας στην Αττάλεια, χαρακτήρισε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν «έναν απίστευτο ηγέτη εντός του ΝΑΤΟ και κάποιος που χαίρει πραγματικού σεβασμού από τους συναδέλφους του».
«Η συμμετοχή συμμάχων εκτός ΕΕ στις προσπάθειες της ΕΕ για ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια της Ευρώπης», επισήμανε ο Μαρκ Ρούτε σημειώνοντας ότι οι στενές διαβουλεύσεις μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας συνεχίζονται, ότι η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, Κάγια Κάλας, πραγματοποίησε μία από τις πρώτες της επισκέψεις στην Τουρκία και ότι η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει στενές σχέσεις με τον πρόεδρο Ερντογάν.
Εκφράζοντας την άποψη πως η Τουρκία μπορεί να αποτελέσει παράγοντα για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας, ο γγ του ΝΑΤΟ ανέφερε ότι η τουρκική αμυντική βιομηχανία είναι πολύ σημαντική όχι μόνο για την Ευρώπη, αλλά για ολόκληρη τη Συμμαχία, φέρνοντας ως παράδειγμα ότι «τα εργοστάσια που παράγουν πυρομαχικά στο Τέξας, δεν θα μπορούσαν να το κάνουν χωρίς τη στενή συνεργασία με εταιρείες στην Τουρκία».
Από την πλευρά του, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει τονίσει πως «η ασφάλεια της Ευρώπης είναι αδιανόητη χωρίς την Τουρκία» και με αυτό φαίνεται πως συμφωνούν πλέον και οι περισσότεροι ευρωπαίοι ηγέτες. Είναι ενδεικτικό πως η Τζόρτζια Μελόνι υπέγραψε πρόσφατα συμφωνία για την άμυνα με τον Τούρκο Πρόεδρο, ενώ ο Ντόναλντ Τούσκ διεμήνυσε πως επιθυμεί να συνεργαστεί με τον Ερντογάν «τόσο στον τομέα της άμυνας, όσο και στην αμυντική βιομηχανία». Την θετική στάση του για συνεργασία με την Άγκυρα έχει εκφράσει και ο νέος καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς, ενώ σε φάση επαναπροσέγγισης με τον Τούρκο Πρόεδρο βρίσκεται και ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν.
