Σε μια από τις σπάνιες περιπτώσεις που στέλεχος του Πατριαρχείου Μόσχας παραχωρεί συνέντευξη σε μη ρωσικό Μέσο μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, ο π. Στεφάν Ιγκούμνοφ, γραμματέας για τις διαχριστιανικές σχέσεις του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων (ΤΕΕΣ), αναφέρθηκε στις προκλήσεις και τις θέσεις της Ρωσικής Εκκλησίας.
Ο π. Στεφάν ξεκαθάρισε εξ αρχής ότι θα απαντήσει μόνο σε ερωτήσεις που αφορούν εκκλησιαστικά και όχι πολιτικά ή πολεμικά θέματα. Δήλωσε με έμφαση ότι η Εκκλησία της Ρωσίας παραμένει «ανοιχτή σε διάλογο» με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τυχόν πανορθόδοξη συνάντηση, προκειμένου να αρθεί ο διχασμός στον ορθόδοξο κόσμο.
Ακολουθεί η συνέντευξη του π. Στεφάν Ιγκούμνοφ στο orthodoxtimes.gr και την Έφη Ευθυμίου
Ερ: Εάν ο Οικουμενικός Πατριάρχης ζητήσει από τον Πατριάρχη Μόσχας να καθίσουν σε ένα τραπέζι και να συζητήσουν, ο κ. Κύριλλος θα ανταποκριθεί;
Απ: Πρώτα από όλα, θα ήθελα να αναφερθώ στην τωρινή κατάσταση που επικρατεί στον Ορθόδοξο κόσμο. Είναι μια τραγωδία για όλους τους Χριστιανούς, ιδιαίτερα για όλους τους Ορθόδοξους αδερφούς μας, εξαιτίας αυτού που έγινε, είναι ένας διχασμός μεταξύ μας και ποτέ δεν είναι καλή μια κατάσταση σαν αυτή. Οι Ορθόδοξοι Ρώσοι είναι πολύ ανήσυχοι για αυτή την κατάσταση και εμείς ασφαλώς, το Πατριαρχείο Μόσχας, είμαστε βέβαιοι ότι η συμφιλίωση είναι ο μόνος δρόμος που πρέπει να πάρουμε. Γιατί προέκυψε αυτή η κατάσταση; Πρέπει να μιλήσουμε πρώτα από όλα, για κάποια βήματα που έπρεπε να κάνει η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία μετά από την παράνομη απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη να δημιουργήσει σχίσμα στην Ουκρανία. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία όπως κάθε Χριστιανική Εκκλησία, προσπαθεί να ακολουθεί αυστηρά τον κανονικό νόμο. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διέπεται από κανόνες, πολύ αυστηρούς. Φέτος γιορτάζουμε τα 1700 χρόνια από την Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας. Έχουμε επτά Οικουμενικές Συνόδους και η Ορθόδοξη Εκκλησία μας διέπεται από τις αποφάσεις τους. Και έχουμε πολύ ξεκάθαρους κανόνες και αποφάσεις των Συνόδων για τους σχισματικούς
Ερ: Εάν είναι τόσο ξεκάθαροι, γιατί θεωρείτε ότι υπάρχει τόσος μεγάλος διχασμός; Είναι θέμα ερμηνείας των κανόνων; Γιατί δεν υπάρχει μια κοινή άποψη;
Απ: Είναι πολλά θέματα μαζί. Αφήστε με να ολοκληρώσω την απάντηση. Δεν μπορούμε να είμαστε σε κοινωνία με σχισματικούς και με αυτούς που είναι σε κοινωνία μαζί τους. Οι κανόνες είναι πολύ σαφείς. Αυτό συνέβη, και για αυτό η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είχε αυτή την αντίδραση που είναι με βάση τους κανόνες, καθώς η κατάσταση ήταν πολύ σαφής και πολύ ευαίσθητη.
Ερ: Δηλαδή, στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει ένας ορισμός για το ποιος είναι σχισματικός; Διότι υποθέτω ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν θεωρεί τους Επισκόπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας σχισματικούς.
Απ: Οι κανόνες και η παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας και όλης της εκκλησιολογίας μας είναι επίσης πολύ ξεκάθαροι για το ποιοι είναι σχισματικοί. Πρώτα από όλα, δεν μπορείς να αποκαλείς Επισκόπους ανθρώπους που δεν είναι χειροτονημένοι. Και δεύτερον, δεν μπορείς να δημιουργείς Εκκλησία μεταξύ ανθρώπων που έχουν ήδη Εκκλησία, διότι αυτό δημιουργεί διχασμό. Δεν θα αναφερθώ στους λόγους για τους οποίους το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει διαφορετική άποψη σε αυτή την κατάσταση, αλλά οι κανόνες είναι πολύ σαφείς σε αυτό, και αυτούς ακολουθήσαμε για να αντιδράσουμε στην κατάσταση. Την ίδια στιγμή, το Πατριαρχείο Μόσχας δεν δήλωσε ποτέ πως η πόρτα είναι κλειστή. Ποτέ δεν κλείσαμε την πόρτα για να θεραπευτεί αυτή η κατάσταση. Από την αρχή που πήραμε αυτή την απόφαση του πώς θα αντιδράσουμε, δηλώσαμε επίσημα και έχουμε τονίσει πολλές φορές ότι είμαστε έτοιμοι για μια αδερφική συζήτηση με την Κωνσταντινούπολη για το πώς θα θεραπεύσουμε αυτό το ζήτημα. Διότι αυτό είναι τραγωδία. Και επίσης, κάναμε ορισμένες προσπάθειες για να υποστηρίξουμε κάθε πρωτοβουλία για θεραπεία αυτής της κατάστασης. Θυμηθείτε τη συνάντηση στο Αμμάν, όπου έγινε με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Ιεροσολύμων και παραβρέθηκαν κάποιες εκκλησίες και κάποιες άλλες δεν έστειλαν αντιπροσώπους για να συζητήσουμε το που βρισκόμαστε στον Ορθόδοξο κόσμο.
Ερ: Αυτή η συνάντηση είχε οργανωθεί από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων. Εάν ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος οργανώσει μια συνάντηση Προκαθήμενων όπως αυτή, είστε (σ.σ. το Πατριαρχείο Μόσχας) πρόθυμοι να πάτε;
Απ: Δυστυχώς, ποτέ δεν ακούσαμε από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο καμία δήλωση ότι είναι έτοιμος ή ότι είναι πρόθυμος να θεραπεύσει αυτή την κατάσταση. Ξεκινώντας ασφαλώς από οποιαδήποτε είδους Πανορθόδοξης συνάντησης όλων των Ιεραρχών.
Ερ: Αν θυμάμαι καλά, το 2016 στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης δεν παραβρεθήκατε.
Απ: Αυτό ήταν πριν δημιουργηθεί αυτή η κατάσταση, επρόκειτο για μια άλλη κατάσταση. Και ήταν λογικό. Δεν συμμετείχαν και άλλες Εκκλησίες. Πρόκειται για άλλο θέμα, ας μην τα μπερδεύουμε. Είχαμε πολύ ξεκάθαρους λόγους. Δεν απορρίψαμε την Κρήτη. Τονίσαμε ότι πρέπει να προετοιμαστούμε καλύτερα. Ποτέ δεν είπαμε ότι δεν θέλουμε να συμμετέχουμε σε Πανορθόδοξο Συμβούλιο. Ήμασταν από τους πιο ενεργούς παράγοντες στην προετοιμασία του Συμβουλίου.
Ερ: Αυτή ήταν η ένστασή σας, ότι δεν είχατε χρόνο να προετοιμαστείτε;
Απ: Ναι (…) Το Πατριαρχείο Μόσχας ποτέ δεν έκλεισε την πόρτα για διάλογο σε Πανορθόδοξο επίπεδο, για διάλογο με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για διάλογο σχετικά με την εκκλησιαστική κατάσταση στην Ουκρανία. Η πόρτα ήταν και παραμένει ανοιχτή. Και δυστυχώς, αυτή η απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου άνοιξε την πόρτα για τις διώξεις εναντίον της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας όλα αυτά τα χρόνια, και κάποιοι από τους ιερείς μας έχουν φυλακιστεί και κάποιες από τις εκκλησίες και τα μοναστήρια μας…
Ερ: Όταν λέτε μοναστήρια «μας» εννοείτε ρωσικά;
Απ: Εννοώ «κανονικά», έχουμε τα κανονικά μοναστήρια της Ορθόδοξης Εκκλησίας και τους σχισματικούς.
Ερ: Αναφέρατε πάλι τη λέξη «σχισματικούς». Θα ήθελα να σας ρωτήσω, η ένστασή σας για ό,τι έκανε ο Οικουμενικός Πατριάρχης με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, αφορά στα πρόσωπα που σχημάτισαν τη νέα Εκκλησία ή στην ίδια την Αυτοκεφαλία;
Απ: Θέλω να αναφέρω ένα πολύ σημαντικό πράγμα, ακόμη και τώρα, κανονικοί Επίσκοποι είναι φυλακισμένοι στην Ουκρανία, ο Μητροπολίτης Αρσένιος είναι πάνω από ένα χρόνο φυλακισμένος χωρίς δικαιολογία. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία διώκεται στην Ουκρανία.
Ερ: Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία διακήρυξε την ανεξαρτησία της πριν από τρία χρόνια από το Πατριαρχείο Μόσχας.
Απ: Με ποιον τρόπο;
Ερ: Με την απόφαση του Συμβουλίου της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας τον Μάιο του 2022
Απ: Μα δεν συζητάμε αυτό το θέμα τώρα. Σας λέω για την κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να ζήτησε ανεξαρτησία, αλλά, ούτως ή άλλως, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η UOC έχει πλήρη δικαιώματα αυτονομίας και η σύνδεσή της με το Πατριαρχείο Μόσχας αναφέρεται μόνο σε πνευματικό επίπεδο. Σύμφωνα με όλους τους κανόνες, η UOC έχει αυτή την αυτονομία. Η μόνη σύνδεση που έχουν με το Πατριαρχείο Μόσχας είναι πνευματική, καμία άλλη σύνδεση. Αλλά αυτό είναι ένα ξεχωριστό θέμα. Είναι άλλο θέμα.
Ερ: Παραμένει ωστόσο ένα ζήτημα.
Απ: Και λοιπόν; Τι πρέπει να πω εγώ; Παραμένει η κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία.
Ερ: Εάν η Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας αποτελούνταν και από μέλη της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, όχι από τους «σχισματικούς» όπως τους αποκαλείτε, θα το δεχόσασταν;
Απ: Δεν είμαι εγώ αυτός που θα το απαντήσω αυτό. Έχουμε πολύ αυστηρούς κανόνες, πρέπει να δούμε τι λένε οι κανόνες. Δεν πρόκειται για μια απόφαση που την παίρνουν οι Εκκλησίες ή σύμφωνα με την βούληση κάποιου. Όλα εξαρτώνται από τους κανόνες. Στην Ουκρανία έχουμε κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία, αποδεκτή από όλους…
Ερ: Η οποία συνδέεται με το Πατριαρχείο Μόσχας. Αυτό που ρωτάω είναι εάν θα μπορούσε το Πατριαρχείο σας να αποδεχθεί την ύπαρξη μιας Αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία, ανεξαρτήτως προσώπων.
Απ: Από τη στιγμή που υπάρχει μια Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία, η δημιουργία μιας άλλης Ορθόδοξης Εκκλησίας προκαλεί διχασμό μεταξύ των ανθρώπων. Και αυτό σημαίνει σχίσμα. Το δεύτερο είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί (σ.σ. της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας) δεν ήταν χειροτονημένοι και η κατάσταση όπως εξελίχθηκε μετά από αυτή την απόφαση, μας δείχνει ότι άνοιξε την πόρτα για τις διώξεις της κανονικής Εκκλησίας στην Ουκρανία. Επομένως, πρώτα από όλα, πρέπει να θεραπεύσουμε αυτή την κατάσταση. Πρέπει να δημιουργήσουμε πάλι την αδελφοσύνη
Ερ: Ποιες είναι οι ενέργειες του Πατριαρχείου Μόσχας για να θεραπευτεί η κατάσταση στην Ουκρανία; Διότι αν θυμόσαστε, το προηγούμενο καλοκαίρι το Οικουμενικό Πατριαρχείο έστειλε μια αντιπροσωπεία στην Ουκρανία και συναντήθηκε με όλες τις πλευρές. Εσάς ποιες ήταν οι ενέργειές σας προς αυτή την κατεύθυνση;
Απ: Κοιτάξτε, αυτή η μη κανονική εκκλησιαστική κατάσταση στην Ουκρανία δημιουργήθηκε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Επομένως, αυτός είναι που μπορεί να κάνει προσπάθειες για τη θεραπεία της κατάστασης. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι έτοιμη για διάλογο. Η πόρτα ήταν ανοιχτή για διάλογο, για την Ουκρανία ή γενικότερα. Πρώτα από όλα, για τις σχέσεις μας ασφαλώς (σ.σ. του Πατριαρχείου Μόσχας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο), οι οποίες έχουν διαρραγεί εξαιτίας αυτής της απόφασης. Αυτό είναι που πρέπει να γίνει. Η κατάσταση κατά τη γνώμη μου, όπως κάθε συγκρουσιακή κατάσταση, μπορεί να θεραπευτεί μόνο μέσω διαλόγου, μόνο όταν οι άνθρωποι καθίσουν στο ίδιο τραπέζι και συζητήσουν. Δεν βλέπω άλλον τρόπο, ειδικά για τις Εκκλησίες. Και ασφαλώς, αυτή η συζήτηση πρέπει να βρεθεί σε «κανονικό» επίπεδο, δεν έχουμε άλλον τρόπο στην Εκκλησία μας να θεραπεύσουμε τον διχασμό
Ερ: Παρατηρώ ότι μιλάτε συχνά για κανόνες, τους οποίους τηρείτε και σέβεστε. Θα πρέπει να ρωτήσω εάν αυτό που έκανε το Πατριαρχείο Μόσχας (σ.σ. με τη δημιουργία «Εξαρχίας») στο Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας ήταν σύμφωνο με τους κανόνες
Απ: Αφήστε με να σας εξηγήσω τη θέση της Εκκλησίας μας. Όπως γνωρίζετε, είχαμε πολύ καλή σχέση με το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας ιστορικά, πολύ θερμές σχέσεις και με τον Πατριάρχη Θεόδωρο. Αφότου ο Πατριάρχης όμως αποδέχθηκε την απόφαση για τη δημιουργία σχίσματος στην Ουκρανία και επίσης συλλειτούργησε με την ηγεσία αυτής της σχισματικής οργάνωσης, αρχίσαμε να λαμβάνουμε επιστολές από πολλούς κληρικούς της Αφρικής…
Ερ: Δηλαδή, ιερείς του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας απευθύνθηκαν στη Μόσχα, άρχισαν να στέλνουν επιστολές και να έχουν επικοινωνία μαζί σας επειδή…
Απ:… ήταν στενοχωρημένοι και ανήσυχοι
Ερ: … επειδή ο Πατριάρχης Θεόδωρος αναγνώρισε την Αυτοκέφαλη Εκκλησία στην Ουκρανία;
Απ: Επειδή διάβασαν τους κανόνες προσεκτικά και γνωρίζουν ότι δεν μπορεί κάποιος με βάση τους κανόνες να είναι σε κοινωνία με σχισματικούς. Και ήταν πολύ ανήσυχοι για το τι να κάνουν αφότου ο Πατριάρχης τους ήρθε σε κοινωνία με σχισματικούς. Μπορώ να σας πω, ότι για σχεδόν δύο χρόνια το Πατριαρχείο Μόσχας δεν έλαβε καμία απόφαση. Μετά από δύο χρόνια και όταν ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας δεν άλλαξε και δεν αλλάζει τη θέση του, και ότι είναι ακόμη σε κοινωνία με αυτή την «ομάδα» (…) νομίζω 100 περίπου κληρικοί από την Αφρική, έμειναν χωρίς δικαιοδοσία σε αυτή την κατάσταση. Για αυτό η Μόσχα, η Σύνοδός μας, έλαβε την απόφαση να τους δεχθεί
Ερ: Χωρίς να ρωτήσετε καν τον Πατριάρχη Θεόδωρο;
Απ: Ο Πατριάρχης Θεόδωρος έλαβε απόφαση να είναι σε κοινωνία με σχισματικούς. Επομένως…
Ερ: Μπορώ να θυμηθώ τον Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ κ. Αντώνιο να δηλώνει ότι το Πατριαρχείο Μόσχας έκανε την εισπήδηση στην Αφρική εξαιτίας του ουκρανικού, χρησιμοποίησε δε τη λέξη «προδοσία», «ο Πατριάρχης Θεόδωρος μας πρόδωσε, για αυτό το κάνουμε αυτό». Επομένως ήταν μια πράξη εκδίκησης, δεν αφορούσε κανόνες.
Απ: Η απόφαση για την Αφρική ήταν μια αντίδραση στην αντι-κανονική απόφαση του Πατριάρχη Αλεξανδρείας. Περισσότεροι από 100 ιερείς στην Αφρική δεν ήταν σε κοινωνία με τον Πατριάρχη τους.
Ερ: Φαντάζομαι θα έχετε διαβάσει ή ακούσει πώς περιγράφουν Μητροπολίτες της Αφρικής, όπως ο Μητροπολίτης Καμερούν κ. Γρηγόριος, με ποιες μεθόδους η Ρωσική Εκκλησία εξαγοράζει τους Αφρικανούς ιερείς
Απ: Η απόφαση ελήφθη με βάση τους κανόνες.
Ερ: Οι Αφρικανοί ιερείς ήρθαν απευθείας σε εσάς ή συζήτησαν και με τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας αυτές τις ανησυχίες τους;
Απ: Το συζήτησαν με τον Πατριάρχη τους και εμείς το συζητήσαμε επίσης με την αλεξανδρινή πλευρά. Σας είπα και πριν, για δύο χρόνια δεν λάβαμε καμία απόφαση, ήταν μετά από δύο χρόνια που το Πατριαρχείο Μόσχας ανέλαβε να φροντίσει αυτούς τους ιερείς.
Ερ: Σε αυτή την περίπτωση, έχουμε δύο ακόμη Εκκλησίες που έχουν αναγνωρίσει την νέα Εκκλησία στην Ουκρανία. Την Εκκλησία της Ελλάδος και την Εκκλησία της Κύπρου. Εάν λάβετε αντίστοιχες επιστολές από Έλληνες ιερείς, σκοπεύετε να παρέμβετε στην Ελλάδα ή στην Κύπρο; Πρόκειται για μια κίνηση τακτικής που σκοπεύετε να ακολουθήσετε;
Απ: Δεν μπορούμε στο εκκλησιαστικό πεδίο να χρησιμοποιούμε το «εάν» ή παραδείγματα. Τι θέλετε να πείτε; Δεν μπορούμε να λέμε «εάν» και «εάν»
Ερ: Τώρα υπάρχει προηγούμενο με την Αλεξάνδρεια. Εάν δεχθείτε πολλές επιστολές από Έλληνες ιερείς, θα δημιουργήσετε «Εξαρχία» στην Εκκλησία της Ελλάδος;
Απ: Είμαστε άνθρωποι της Εκκλησίας, μπορούμε να συζητάμε όσο θέλουμε για το «πώς θα είναι», πώς θα κάνουμε τη σύγκρουση όλο και πιο βαθιά. Δεν είναι αυτός ο τρόπος μας
Ερ: Μα δεν είναι κάτι υποθετικό. Συνέβη στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας
Απ: Όχι, είναι διαφορετικό το ζήτημα της Αφρικής λόγω του ιεραποστολικού της χαρακτήρα, και όλοι έχουμε ευθύνη γι’ αυτό. Ως άνθρωποι της Εκκλησίας πρέπει πρώτα από όλα να προσευχόμαστε. Δεν είναι χρήσιμο, δεν είναι καλό όταν σκεφτόμαστε τι θα γίνει με άσχημο τρόπο. Πρέπει να προσευχηθούμε πρώτα. Και ο καλός τρόπος είναι μέσω ειρήνης και συμφιλίωσης και θεραπείας. Πρέπει να σκεφτούμε και να προσευχηθούμε για αυτό. Μπορούμε να συζητάμε όσο θέλουμε για άσχημα θέματα. Αλλά το πιο σημαντικό θέμα είναι το πώς θα θεραπεύσουμε αυτή την τραγωδία, αυτόν τον διχασμό μεταξύ αδελφών. Προτιμώ να μιλήσω για τρόπους συμφιλίωσης, για τους κανόνες που έχουμε στην Ορθοδοξία, διότι η ιστορία της Εκκλησίας έχει γνωρίσει πολλές δύσκολες καταστάσεις.
Ερ: Είστε πρόθυμοι να κάνετε ένα βήμα πίσω και να καθίσετε σε ένα τραπέζι να συζητήσετε με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο;
Απ: Δεν είμαι εγώ αυτός που θα πάρω την απόφαση. Αλλά ο Πατριάρχης μου το δήλωσε πολλές φορές. Αν θυμόσαστε, λίγο πριν από την κρίση, λίγο πριν από την απόφαση του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ο Πατριάρχης μας ήρθε στην Κωνσταντινούπολη και συζήτησε την κατάσταση πολύ καθαρά.
Ερ: Πολλά πράγματα έχουν αλλάξει από εκείνη τη συνάντηση. Έχουμε έναν πόλεμο που είναι σε εξέλιξη.
Απ: Η πρόθεση του Πατριαρχείου Μόσχας και η θέση του είναι ότι η πόρτα είναι ανοιχτή, αυτό δεν άλλαξε ποτέ. Η πόρτα ήταν ανοιχτή κάθε φορά και εξακολουθεί να είναι, και η πόρτα για μια αδελφική συζήτηση για το πώς θα θεραπευτεί αυτή η τραγωδία. Το δηλώσαμε τόσες πολλές φορές. Και καταβάλαμε προσπάθειες. Φυσικά, για αυτού του είδους τη συζήτηση έχουμε έναν μηχανισμό, έναν ειδικό μηχανισμό, δεν είμαι εγώ το άτομο που είναι υπεύθυνο για αυτό. Υπάρχει εμπειρία 2000 ετών στον ορθόδοξο κόσμο για το πώς να κάνουμε αυτή τη συζήτηση, αυτόν τον αδελφικό διάλογο. Είναι ο μόνος τρόπος. Ασφαλώς θα πρέπει να γίνει σε ισότιμο επίπεδο αδελφότητας και με αναγνώριση ίσων δικαιωμάτων όλων των Εκκλησιών
Ερ: Επομένως δεν αναγνωρίζετε το δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη να είναι αυτός που μπορεί να συγκαλέσει μια τέτοια συνάντηση;
Απ: Το Πατριαρχείο Μόσχας πριν από αυτή την κατάσταση δεν απέρριψε ποτέ το δικαίωμα ή τη βούληση του Οικουμενικού Πατριάρχη να οργανώνει συναντήσεις, ποτέ δεν το απορρίψαμε. Ποτέ δεν απορρίψαμε τα δικαιώματα και άλλων Προκαθήμενων να κάνουν το ίδιο. Και σεβαστήκαμε την πρώτη θέση στα Δίπτυχα του Οικουμενικού Πατριαρχείο, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, το έχουμε αναφέρει αυτό πολλές φορές στο παρελθόν. Επομένως, δεν τίθεται θέμα, οποιοσδήποτε στον ορθόδοξο κόσμο μπορεί να είναι ο εμπνευστής μιας συνάντησης, όπως αυτή στο Αμμάν, όπως θα μπορούσε να είναι στη Μόσχα ή αλλού.
