Τις ανησυχίες που εγείρουν κάποια κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη δυνατότητα συμμετοχής τρίτων χωρών στο εξοπλιστικό πρόγραμμα «SAFE», ο εκπρόσωπος της Κομισιόν, αρμόδιος για θέματα άμυνας, Τομάς Ρενιέ, δήλωσε ότι η Επιτροπή τα έχει λάβει σοβαρά υπόψη.
«Λάβαμε ήδη σοβαρά υπόψη τις ανησυχίες που εγείρουν κάποια κράτη-μέλη, όταν προτείναμε το “SAFE”. Το Άρθρο 16 είναι σαφές. Η συμμετοχή μιας τρίτης χώρας μπορεί να αποκλειστεί, εάν η εν λόγω τρίτη χώρα θέτει άμεση απειλή στην άμυνα ή την ασφάλεια ενός κράτους-μέλους της ΕΕ ή σε ολόκληρη την ΕΕ», τόνισε ο Ρενιέ.
Επίσης, ο επίτροπος αναφέρθηκε στη ρήτρα διασφάλισης που διέπει το «SAFE». Όπως εξήγησε, μέχρι το 65% των συστατικών ενός προϊόντος κοινής προμήθειας πρέπει να προέρχεται από χώρες της ΕΕ, της ΕΖΕΣ/ΕΟΧ ή την Ουκρανία. Όλες οι τρίτες χώρες μπορούν να συμμετάσχουν σε ένα ποσοστό όχι μεγαλύτερο από το 35% των συστατικών του προϊόντος.
«SAFE»: Εγκρίθηκε το νέο ευρωπαϊκό ταμείο 150 δισ. για την άμυνα
Υπενθυμίζεται ότι την Τρίτη 27 Μαΐου 2025 η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι το Συμβούλιο της ΕΕ υιοθέτησε -μέσω ψηφοφορίας- τον κανονισμό για τη δημιουργία του νέου χρηματοδοτικού εργαλείου «Security Action for Europe» («SAFE») για τα εξοπλιστικά των ευρωπαϊκών κρατών μελών και την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας.
Οι προμήθειες για το πρόγραμμα θα πρέπει να προέρχονται κατά 65% από την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία ή χώρες της ΕΖΕΣ – ΕΟΧ (Ελβετία, Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία) και κατά 35% μπορεί να προέρχονται από τρίτες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Τουρκία.
Το «SAFE», με κεφάλαια 150 δισεκατομμυρίων ευρώ, θα στηρίζει μέσω δανείων τα κράτη – μέλη που επιθυμούν να επενδύσουν στην αμυντική βιομηχανική παραγωγή, εστιάζοντας στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, αλλά και σε συνεργασίες με εταιρείες τρίτων χωρών.
Τα κεφάλαια θα διανεμηθούν στα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη της ΕΕ κατόπιν αιτήματος, για επενδύσεις σε αεράμυνα, drones, στρατηγικές υποδομές και άλλους βασικούς τομείς άμυνας. Το «SAFE» θα χρηματοδοτεί επίσης άμεσες και μεγάλης κλίμακας επενδύσεις στην Ευρωπαϊκή Τεχνολογική και Βιομηχανική Βάση Άμυνας (EDTIB).
Όπως επισημαίνεται στη σχετική ανακοίνωση, «στόχος είναι η ενίσχυση της παραγωγικής ικανότητας, η διασφάλιση της διαθεσιμότητας του απαραίτητου εξοπλισμού όταν χρειάζεται και η αντιμετώπιση των υφιστάμενων ελλείψεων – με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της συνολικής ετοιμότητας άμυνας της ΕΕ».
Επιπλέον, το «SAFE» θα επιτρέψει την περαιτέρω στήριξη της Ουκρανίας, με την ένταξη της αμυντικής της βιομηχανίας στο πρόγραμμα από την αρχή.
«Οι ιδιαίτεροι καιροί απαιτούν ιδιαίτερα μέτρα», δήλωσε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μετά την έγκριση του προγράμματος, το οποίο θα τεθεί σε ισχύ την επομένη της δημοσίευσής του στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή στις 29 Μαΐου 2025.
Η επικεφαλής της Κομισιόν πρόσθεσε: «Χαιρετίζω τη σημερινή συμφωνία για το “SAFE”, το εργαλείο μας για τη χρηματοδότηση της αμυντικής βιομηχανικής ετοιμότητας, ως ένα κρίσιμο βήμα προς τα εμπρός. Η Ευρώπη πρέπει τώρα να αναλάβει μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για τη δική της ασφάλεια και άμυνα.
»Με το “SAFE” δεν επενδύουμε μόνο σε προηγμένες ικανότητες για την Ένωσή μας, για την Ουκρανία και για ολόκληρη την ήπειρο –ενισχύουμε επίσης τη βάση της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογίας και βιομηχανίας».
Διπλωματικές πηγές: Ζητήματα εξωτερικής πολιτικής δεν επιδέχονται επιφανειακής ερμηνείας
Όπως αναφέρουν διπλωματικές πηγές και αφού το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ υιοθέτησε συναινετικά τον Κανονισμό Δράσης για την Ασφάλεια για την Ευρώπη («SAFE»), κυκλοφόρησαν γνώμες και ανακοινώσεις που «καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα».
Παράλληλα, τονίζεται ότι σύνθετα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής «πρέπει να μελετώνται σε βάθος» και ότι «δεν επιδέχονται επιφανειακής και αυθαίρετης ερμηνείας για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων». Συνεπώς, «απαιτείται σοβαρότητα ανάλογη της βαρύτητας των ζητημάτων».
Ειδικότερα, σταχυολογούνται τα ακόλουθα:
1. Ανοίγει ο δρόμος για μόνιμη συμμετοχή τρίτων χωρών στα εξοπλιστικά προγράμματα της ΕΕ – Ανακριβές: Ο Κανονισμός είναι ένα συγκεκριμένο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, περιορισμένης (τετραετούς) διάρκειας.
2. Η Ελλάδα μπορούσε να μπλοκάρει την υιοθέτηση του Κανονισμού – Ανακριβές: Ο Κανονισμός υιοθετήθηκε με ειδική πλειοψηφία. Συναίνεσαν 26 από τα 27 κράτη – μέλη, περιλαμβανομένης της Κύπρου.
3. Η Ελλάδα δεν μπόρεσε να περάσει ουσιαστικές βελτιώσεις στο σχέδιο Κανονισμού – Ανακριβές: Τα υπόλοιπα κράτη μέλη ήταν υπέρ της υιοθέτησης του Κανονισμού, μάλιστα στην αρχική του εκδοχή πριν τις προτάσεις βελτίωσης από ελληνικής πλευράς. Θα μπορούσε συνεπώς να είχε υιοθετηθεί, χωρίς καμία αλλαγή. Η Ελλάδα, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, κατάφερε να εξασφαλίσει ισχυρές νομικές βάσεις ως προς τις προϋποθέσεις συμμετοχής υποψήφιων προς ένταξη χωρών.
4. Η Ελλάδα δεν θα έχει κανένα λόγο στην οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία ΕΕ – τρίτης χώρας διότι η συμμετοχή τρίτων χωρών στο SAFE είναι αυτόματη μετά την ψήφιση του Κανονισμού – Ανακριβές: Ο Κανονισμός θέτει το γενικό πλαίσιο της διαδικασίας. Θα ακολουθήσουν διμερείς συμφωνίες της ΕΕ με την τρίτη χώρα, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις. Άρα κρίσιμο είναι το στάδιο της διμερούς συμφωνίας που θα αφορά την κάθε συγκεκριμένη χώρα.
Με ελληνική παρέμβαση, για την υπογραφή κάθε τέτοιας διμερούς συμφωνίας απαιτείται ομοφωνία, βάσει του άρθρου 212 ΣΛΕΕ, σε συνδυασμό με το άρθρο 218 ΣΛΕΕ. Αυτό προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη υπ’ αριθ. 23 του Κανονισμού σε συνδυασμό με τη δήλωση της Επιτροπής που καταγράφηκε στα πρακτικά του της συνεδρίασης του COREPER II της 18ης Μαΐου ότι προτίθεται να χρησιμοποιήσει το άρθρο 212 ΣΛΕΕ ως νομική βάση για τις συμφωνίες αυτές.
5. Η Ελλάδα δεν μερίμνησε, ώστε να ληφθούν υπ’ όψιν στη συμμετοχή τρίτων χωρών τα εθνικά της συμφέροντα – Ανακριβές: Η Ελλάδα κατάφερε να περιληφθεί στο άρθρο 16 του Κανονισμού SAFE, σχετικά με τους κανόνες επιλεξιμότητας εταιρειών και οντοτήτων τρίτων χωρών, ως προϋπόθεση η συνεκτίμηση των συμφερόντων ασφαλείας και άμυνας της ΕΕ και των κρατών-μελών.
Συμπερασματικά, και ομοφωνία και λήψη υπ’ όψιν των εθνικών συμφερόντων ασφαλείας. Σύνθετα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής πρέπει να μελετώνται σε βάθος και δεν επιδέχονται επιφανειακής και αυθαίρετης ερμηνείας για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων. Απαιτείται σοβαρότητα ανάλογη της βαρύτητας των ζητημάτων.
Πώς θα λειτουργεί το SAFE
Οι εκταμιεύσεις για το «SAFE» θα έχουν τη μορφή δανείων με ανταγωνιστικούς όρους και μακροπρόθεσμη λήξη, τα οποία θα αποπληρώνονται από τα κράτη μέλη που τα λαμβάνουν.
Όπως επισημαίνεται στην ανακοίνωση: «Για να διασφαλιστούν οι οικονομίες κλίμακας, η διαλειτουργικότητα και να αποφευχθεί ο κατακερματισμός της ευρωπαϊκής αμυντικής βάσης, τα κράτη μέλη θα πρέπει, καταρχήν, να πραγματοποιούν κοινές προμήθειες με τη συμμετοχή τουλάχιστον δύο χωρών για να δικαιούνται τα δάνεια. Ωστόσο, λόγω της γεωπολιτικής κατάστασης και της ανάγκης για άμεσες επενδύσεις, θα επιτρέπονται και μονομερείς προμήθειες από ένα μόνο κράτος μέλος για περιορισμένο χρονικό διάστημα».
Συμμετοχή τρίτων χωρών – Τι ισχύει για την Τουρκία
Το «SAFE» ανοίγει νέες προοπτικές συνεργασίας με τρίτες χώρες. Η Ουκρανία και οι χώρες της ΕΖΕΣ-ΕΟΧ θα έχουν ίση μεταχείριση με τα κράτη μέλη: θα μπορούν να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες και να αποτελούν προμηθευτές.
Επιπλέον, χώρες υπό ένταξη, υποψήφιες ή πιθανές υποψήφιες, μεταξύ αυτών και η Τουρκία, καθώς και χώρες με Συμφωνίες Ασφάλειας και Άμυνας με την ΕΕ -όπως το Ηνωμένο Βασίλειο- θα μπορούν να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες.
Προβλέπεται, επίσης, η δυνατότητα σύναψης διμερών ή πολυμερών συμφωνιών για επέκταση των κριτηρίων επιλεξιμότητας.
Οι επιλέξιμες δράσεις που θα χρηματοδοτούνται μέσω του «SAFE» βασίζονται στη λίστα προτεραιοτήτων που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 6 Μαρτίου 2025 και χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:
Κατηγορία 1:
- Πυρομαχικά και πυραύλοι
- Πυροβολικό και δυνατότητες βαθέων πληγμάτων
- Εξοπλισμός μάχης ξηράς και υποστηρικτικά συστήματα
- Προστασία κρίσιμων υποδομών
- Κυβερνοάμυνα
- Στρατιωτική κινητικότητα και αντιμετώπιση κινητικότητας
Κατηγορία 2:
- Συστήματα αεράμυνας και αντιπυραυλικά
- Θαλάσσιες δυνατότητες επιφανείας και υποβρύχιες
- Συστήματα drone και αντι-drone
- Στρατηγικοί ενισχυτές, όπως στρατηγική αερομεταφορά, ανεφοδιασμός στον αέρα και συστήματα C4ISTAR
- Διαστημικά μέσα και υπηρεσίες, προστασία διαστημικών υποδομών
- Τεχνητή νοημοσύνη και ηλεκτρονικός πόλεμος
Για τα προϊόντα της κατηγορίας 2 ισχύουν αυστηρότερα κριτήρια, απαιτώντας οι ανάδοχοι να έχουν τον έλεγχο του σχεδιασμού και της εξέλιξης του προϊόντος.
Για όλες τις κατηγορίες, οι συμβάσεις προμηθειών πρέπει να εξασφαλίζουν ότι το κόστος των εξαρτημάτων εκτός ΕΕ, ΕΖΕΣ-ΕΟΧ και Ουκρανίας δεν υπερβαίνει το 35% του συνολικού εκτιμώμενου κόστους. Σε αυτό το 35% θα μπορεί να συμμετέχει και η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας.
«Η ΕΕ επαναβεβαιώνει τη δέσμευσή της για εμβάθυνση της διατλαντικής συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας, καθώς και τη συμπληρωματικότητα με το ΝΑΤΟ», τονίζεται στην ανακοίνωση και προστίθεται ότι στο πλαίσιο αυτό, το «SAFE» θα προωθήσει τη διαλειτουργικότητα, τη βιομηχανική συνεργασία και την αμοιβαία πρόσβαση σε προηγμένες τεχνολογίες με έμπιστους εταίρους,
