Παρά τις κυρώσεις και τον αποκλεισμό που επιχείρησαν οι Ευρωπαίοι από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, η Ρωσία, σύμφωνα με στοιχεία, φέρεται να έχει αποκομίσει συνολικά σχεδόν 1 τρισεκατομμύριο δολάρια από εξαγωγές ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, LNG).
Το μέγεθος των κερδών, τα οποία χρησιμοποιούνται για την χρηματοδότηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων, γίνεται ακόμη πιο εκκωφαντικό εάν συγκριθεί με την υποστήριξη που έχει λάβει το Κίεβο. Πρόκειται για ένα κατά πολύ υψηλότερο της βοήθειας που έχει δοθεί στην Ουκρανία. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αντιστοιχούν σε σχεδόν ένα τρίτο των κρατικών εσόδων της Ρωσίας και πάνω από το 60% των εξαγωγών της.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με στοιχεία από το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA), τα οποία επικαλείται το BBC, η Ρωσία από την έναρξη του πολέμου μέχρι και τις 29 Μαΐου του 2025 έχει αποκομίσει έσοδα που ξεπερνούν τα 973 δισεκατομμύρια δολάρια (883 δισεκατομμύρια ευρώ) από εξαγωγές ορυκτών καυσίμων.
► Το φιάσκο των κυρώσεων: Η ΕΕ πλήρωσε περισσότερα στη Ρωσία για καύσιμα παρά για βοήθεια στο Κίεβο
Εξ αυτών περίπου 260 δισεκατομμύρια προέρχονται από χώρες που είχαν επιβάλει κυρώσεις και 240 δισ. από κράτη μέλη της ΕΕ. Καθώς η ΕΕ δεν επέβαλε ποτέ απαγόρευση στη χρήση ρωσικού φυσικού αερίου, τα κράτη της ΕΕ συνέχισαν να το εισάγουν μέσω αγωγών έως ότου η Ουκρανία σταμάτησε, τον Ιανουάριο του 2025, τις ροές προς τις χώρες της Ευρώπης.
Υπενθυμίζεται πως η Ουκρανία, παρά τον πόλεμο, συνέχιζε να λειτουργεί ως κόμβος για την εξαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου, λόγω μιας συμφωνίας που είχε υπογραφεί πριν το ξέσπασμα της σύγκρουσης και η οποία τερματίστηκε επίσημα στο τέλος του 2024. Ωστόσο και παρότι το Κίεβο έκλεισε τη στρόφιγγα, αντέχοντας στις πιέσεις που δέχτηκε από ευρωπαϊκά κράτη, το ρωσικό φυσικό αέριο εξακολουθεί να φτάνει στην Ευρώπη μέσω εναλλακτικής διαδρομής, με αγωγούς προς την Ουγγαρία και τη Σλοβακία.
Βασικός κόμβος είναι πλέον η Τουρκία, η οποία, σύμφωνα με τα δεδομένα του CREA, αυξάνει διαρκώς τις εξαγωγικές ποσότητες. Συγκεκριμένα τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2025 ο όγκος αυξήθηκε κατά 26,77% σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα το 2024. Ενδεικτικό της αποτυχίας των δυτικών κυρώσεων είναι πως το 2024 καταγράφηκε αύξηση 6% στα ρωσικά έσοδα από τις εξαγωγές αργού πετρελαίου και 9% στα έσοδα από το φυσικό αέριο μέσω αγωγών.
► Πώς η Τουρκία έγινε το διεθνές «σούπερ μάρκετ» της Ρωσίας σπάζοντας τις κυρώσεις
Όπως αναφέρει το BBC, ρωσικές εκτιμήσεις αναφέρουν ότι οι εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη αυξήθηκαν έως και 20% το 2024, ενώ οι εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) έφτασαν σε ιστορικά υψηλά. Αυτή τη στιγμή, το 50% των εξαγωγών LNG της Ρωσίας κατευθύνεται στην ΕΕ, σύμφωνα με το CREA.
Η Ύπατη Εκπρόσωπος Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, Κάγια Κάλας, δηλώνει ότι η συμμαχία δεν έχει επιβάλει «τις σκληρότερες κυρώσεις» στο ρωσικό πετρέλαιο και αέριο επειδή κάποια κράτη-μέλη φοβούνται κλιμάκωση της σύγκρουσης και επειδή οι αγορές τους είναι φθηνότερες». Ενδεικτικό της απροθυμίας και των αντιθέσεων εντός του ευρωπαϊκού μπλοκ, είναι πως οι εισαγωγές LNG δεν συμπεριλήφθηκαν ούτε και στο τελευταίο 17ο πακέτο κυρώσεων της ΕΕ, με την ευρωπαϊκή ηγεσία να αρκείται στη δέσμευση για υιοθέτηση ενός οδικού χάρτη για την πλήρη απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό έως το τέλος του 2027.
Η Μαϊ Ρόσνερ, ανώτερη ακτιβίστρια της οργάνωσης Global Witness, λέει ότι πολλοί δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φοβούνται πως η διακοπή των ρωσικών εισαγωγών θα οδηγήσει σε άνοδο των τιμών ενέργειας. «Δεν υπάρχει πραγματική βούληση σε πολλές κυβερνήσεις να περιορίσουν τη δυνατότητα της Ρωσίας να παράγει και να πουλάει πετρέλαιο. Ο φόβος για το τι θα συμβεί στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας είναι υπερβολικά μεγάλος», δήλωσε στο BBC.
► Έσπασαν όλα τα ρεκόρ οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αεριού στην Ευρώπη το 2024
Το παιχνίδι της διύλισης με τους μεσάζοντες
Η Ρωσία έχοντας επίγνωση της ενεργειακής δίψας της ΕΕ, αλλά και την ανάγκη για όσο το δυνατόν φτηνότερα καύσιμα, εκτός από τις άμεσες πωλήσεις αξιοποιεί και τους πρόθυμους μεσάζοντες, που «αναβαπτίζουν» το ρωσικό πετρέλαιο και το περνούν στην Ευρώπη. Πρόκειται για το «παραθυράκι της διύλισης» και κομβικό ρόλο σε αυτό φαίνεται πως έχουν η Τουρκία και η Ινδία.
Η πρακτική είναι απλή. Οι χώρες που δεν συμμετέχουν στις κυρώσεις κατά της Μόσχας εισάγουν αργό πετρέλαιο από τη Ρωσία, το οποίο το διυλίζουν στο έδαφός τους και το αναμειγνύουν και με πετρέλαιο από άλλες χώρες. Ακολούθως το τελικό προϊόν «αναβαπτισμένο» φεύγει από τα «διυλιστήρια πλυντήρια» και εξάγεται σε χώρες που θεωρητικά, βάσει των κυρώσεων, απαγορεύεται η εισαγωγή ρωσικού πετρελαίου.
Το CREA αναφέρει πως έχει εντοπίσει τουλάχιστον τρία «διυλιστήρια πλυντήρια» στην Τουρκία και άλλα τρία στην Ινδία. Επιπλέον το ρωσικό πετρέλαιο και το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) μεταφέρονται στην Ευρώπη και με τον «σκιώδη» στόλο της Ρωσίας, τα αποκαλούμενα και «πλοία φαντάσματα».
Πρόκειται για πλοία που κινούνται κάτω από τα ραντάρ και πραγματοποιούν μεταγγίσεις πετρελαίου και LNG ανοικτά στις θάλασσες, σε διεθνή ύδατα. Μέχρι πρόσφατα τέτοιες μεταγγίσεις πραγματοποιούνταν και στη θαλάσσια περιοχή έξω από την Καλαμάτα, με τους διακινητές να μετακινούνται διαρκώς μόλις αποκαλύπτεται το σημείο δράσης τους.
► Global View: Από την Ουκρανία στη Γάζα… σφαγή, business και υποκρισία
Όλοι βολεύονται με τα «διυλιστήρια πλυντήρια»
Επίσημα οι χώρες που εμφανίζονται ως μεσάζοντες διαψεύδουν αυτούς τους ισχυρισμούς, ωστόσο η πραγματικότητα είναι πως και τα δυτικά κράτη και οι εταιρείες που εισάγουν το συγκεκριμένο τελικό προϊόν «βολεύονται» καθώς αναζητούν φτηνότερα καύσιμα. Μάλιστα το CREA, μέσω της έρευνάς του, επιβεβαιώνει πως πολλά δυτικά κράτη εισάγουν καύσιμα από τα «διυλιστήρια πλυντήρια».
«[Αυτές οι χώρες] ξέρουν πως οι χώρες που έχουν επιβάλει κυρώσεις είναι πρόθυμες να το δεχτούν. Είναι ένα νομικό παραθυράκι. Όλοι το γνωρίζουν, αλλά κανείς δεν κάνει κάτι ουσιαστικό για να το αντιμετωπίσει», τονίζει ο αναλυτής του CREA, Βάιμπαβ Ραγχουναντάν. Ακτιβιστές και ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν τα μέσα για να περιορίσουν τα έσοδα της Ρωσίας από πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αλλά κανείς δεν το κάνει.
Σχετικά με τον σκιώδη στόλο, η ΕΕ έχει δείξει πρόθεση να αντιμετωπίσει το φαινόμενο, αλλά η αλήθεια είναι πως πρόκειται για μια εξαιρετικά περίπλοκη επιχείρηση στη χαοτική ναυτιλιακή αγορά, καθώς θα πρέπει να ελέγχονται και να επιβάλλονται κυρώσεις σε πλοία, εμπορεύματα, εταιρείες βιτρίνες, εμπόρους, ασφαλιστές και όλα αυτά ανά εβδομάδα. Είναι χαρακτηριστικό πως σύμφωνα με την έρευνα του CREA το 50% των εξαγωγών LNG της Ρωσίας κατευθύνεται προς την ΕΕ, αλλά επίσημα μόλις το 5% της συνολικής κατανάλωσης LNG της ΕΕ εμφανίζεται να προέρχεται από τη Μόσχα.
«Έχουμε φτάσει στο σημείο να χρηματοδοτούμε τον επιτιθέμενο σε έναν πόλεμο που καταδικάζουμε – και ταυτόχρονα να υποστηρίζουμε τη χώρα που αντιστέκεται. Αυτή η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα μας καθιστά έρμαια», καταλήγει η Μαϊ Ρόσνερ.
