Στην κλιμακούμενη κρίση στη Μέση Ανατολή είναι η στραμμένη η προσοχή της διεθνούς κοινότητας, η οποία παρακολουθεί στενά τις πρόσφατες ραγδαίες εξελίξεις που πυροδότησε η εμπλοκή των ΗΠΑ με τον βομβαρδισμό των τριών πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν.
Κι ενώ ο πλανήτης αναμένει με κομμένη την ανάσα την αντίδραση της Τεχεράνης, ένα πρώτο δείγμα της απάντησης φαίνεται πως αποτελεί η απόφαση της ιρανικής Βουλής να εγκρίνει το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ – κάτι που ωστόσο για να γίνει, θα πρέπει πρώτα να ανάψει το «πράσινο φως» και το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ιράν.
Τι είναι τα Στενά του Ορμούζ
Το στρατηγικό πέρασμα μεταξύ Ιράν και Ομάν, μήκους 160 χιλιομέτρων και πλάτους μόλις 33 χιλιομέτρων στο στενότερο σημείο, συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τον Ινδικό Ωκεανό. Από εκεί διέρχονται καθημερινά δεκάδες γιγαντιαία τάνκερ που μεταφέρουν πετρέλαιο και υγροποιημένο φυσικό αέριο από τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ, το Ιράκ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το ίδιο το Ιράν.
Η γεωγραφική του διαμόρφωση –στενό, ρηχό και εκτεθειμένο– το καθιστά ιδανικό στόχο για πυραυλικά πλήγματα, ταχύπλοα της Επαναστατικής Φρουράς και επιθέσεις με drones. Δεν είναι τυχαίο ότι η Δύση το χαρακτηρίζει εδώ και δεκαετίες «το πιο ευάλωτο σημείο της παγκόσμιας ενέργειας».
Η διέλευση από το συγκεκριμένο πέρασμα, που αποτελεί μία από τις πιο κρίσιμες πύλες για τη μεταφορά πετρελαίου και εμπορευμάτων παγκοσμίως, συνοδεύεται ήδη από υψηλό κόστος στα πλοία λόγω των πρόσθετων ασφαλίστρων πολεμικού κινδύνου.
Σύμφωνα με ναυλομεσιτικές πηγές, τα εν λόγω ασφάλιστρα κυμαίνονται μεταξύ 0,05% έως και 0,07% της αξίας του πλοίου για παραμονή επτά ημερών στην περιοχή, κόστος που επιβαρύνει σημαντικά τους ναυλωτές.
Όπως αποκαλύπτουν οι Financial Times, οι τιμές ασφάλισης για τα πλοία που ταξιδεύουν στη στρατηγική αυτή θαλάσσια δίοδο έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 60% από την έναρξη της κρίσης.
Με απλά λόγια, για ένα πλοίο VLCC αξίας 100 εκατομμυρίων δολαρίων, το κόστος ασφάλισης αυξάνεται από 125.000 σε 200.000 δολάρια.
Ο αυξανόμενος κίνδυνος στην περιοχή έχει επίσης υπερδιπλασιάσει την τιμή για τη ναύλωση μεγάλων πετρελαιοφόρων μέσω του στενού του Ορμούζ, σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας δεδομένων και ανάλυσης Clarksons Research, που αναφέρουν οι Financial Times.
Η ημερήσια τιμή για τη ναύλωση ενός πολύ μεγάλου πλοίου μεταφοράς αργού πετρελαίου, το οποίο μπορεί να μεταφέρει 2 εκατ. βαρέλια πετρελαίου, από τον Κόλπο προς την Κίνα αυξήθηκε από 19.998 δολάρια δύο ημέρες πριν από την επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν την περασμένη εβδομάδα σε 47.609 δολάρια την Τετάρτη.
Στενά του Ορμούζ: Οι επιπτώσεις σε ενδεχόμενο ιρανικό μπλόκο
Σύμφωνα με τον ναυλομεσιτικό οίκο Intermodal, εάν κλείσουν τα Στενά του Ορμούζ, θα μπορούσε να επηρεαστεί σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου εμπορίου υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) το οποίο διακινείται μέσω αυτού του περάσματος.
Σε δική του ανάλυση, ο οίκος Allied Shipbrokings εκτιμά ότι θα είναι ανάλογες οι επιπτώσεις στο εμπόριο πετρελαίου, καθώς, όπως αναφέρει, σχεδόν το 30% του θαλάσσιου εμπορίου πετρελαίου διέρχεται από το στενό αυτό.
Όσον αφορά το LNG το σενάριο θέτει υπό αμφισβήτηση τη θέση του Κατάρ στην παγκόσμια αγορά του LNG και τους στρατηγικούς στόχους ανάπτυξης, με ευρύτερες επιπτώσεις στις παγκόσμιες συμβάσεις προμήθειας LNG και στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού.
Αναφορικά με το πετρέλαιο, ο ίδιος οίκος εκτιμά ότι υπάρχουν περιορισμένα περιθώρια για την αναδρομολόγησή του, μέσω κυρίως του αγωγού Ανατολής-Δύσης της Σαουδικής Αραβίας προς το Yanbu (Ερυθρά Θάλασσα). Οι εξαγωγές της Σαουδικής Αραβίας φαίνεται να έχουν μετατοπιστεί ελαφρώς προς το Yanbu φέτος, αντιπροσωπεύοντας το 13% του όγκου των εξαγωγών σε ετήσια βάση έναντι 6-9% τα τελευταία πέντε έτη.
Πάντως ένα ενδεχόμενο κλείσιμο των στενών θα οδηγήσει σε έκρηξη των τιμών του πετρελαίου και του LNG, ενώ και οι ναύλοι αναμένεται να αυξηθούν προσωρινά.
Στενά Ορμούζ: «3.000 δεξαμενόπλοια κάθε μήνα – Τα περισσότερα ελληνόκτητα»
Παράλληλα, όπως αναφέρει σε άρθρο του ο πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιώς Βασίλης Κορκίδης, περίπου το 20-25% του παγκόσμιου πετρελαίου διακινείται μέσω Ορμούζ. Οποιαδήποτε λοιπόν σοβαρή διατάραξη εκεί θα είχε άμεσες επιπτώσεις στην παγκόσμια ναυτιλία και την ενεργειακή ασφάλεια. Κατά μέσο όρο, πάνω από 3.000 δεξαμενόπλοια, διαπλέουν τα Στενά του Ορμούζ κάθε μήνα, με την πλειοψηφία αυτών να είναι ελληνόκτητα.
Σύμφωνα με τα δεδομένα της Lloyd’s List Intelligence / Seasearcher, το πρώτο τρίμηνο του 2025 περί τα 1.201 ελληνόκτητα πλοία πέρασαν τα Στενά του Ορμούζ.
Όπως αναφέρει ο κ. Κορκίδης, συνολικά 271 πλοία βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην ευρύτερη περιοχή της «επικίνδυνης ζώνης». Από αυτά, 199 πλοία βρίσκονται στον Περσικό Κόλπο και 72 στο Στενό του Ορμούζ, δηλαδή στο πιο ευαίσθητο και δυνητικά επικίνδυνο τμήμα της περιοχής. Συνολικά τα 50 πλοία από τα 271 είναι ελληνόκτητα γεγονός που επισημαίνεται από το ΥΝΑΝΠ, καθώς επηρεάζει άμεσα το νομικό καθεστώς, τις υποχρεώσεις προστασίας και τον βαθμό παρέμβασης του ελληνικού κράτους σε περίπτωση ενός πιθανού επεισοδίου. Ο επικεφαλής ασφαλείας της BIMCO, Jakob Larsen, δήλωσε ότι μια πλήρης σύρραξη μεταξύ Ισραήλ και Ιράν με εμπλοκή των ΗΠΑ θα είχε πιθανότατα ως αποτέλεσμα το ουσιαστικό κλείσιμο των στενών.
Ο McGarry, διευθυντής της εταιρείας Control Risks, δήλωσε ότι η εταιρεία του εκτίμησε τον κίνδυνο πλήρους κλεισίματος ως απίθανο. «Αν το Ιράν το τολμούσε θα πυροδοτούσε μια ανεπιθύμητη μεγάλη αντίδραση από τα αραβικά κράτη του Κόλπου, το εμπόριο των οποίων θα επηρεαζόταν σοβαρά. Η διακοπή των ροών από τα Στενά του Ορμούζ, από όπου διέρχονται περίπου 17-20 εκατ. βαρέλια πετρελαίου και προϊόντων την ημέρα, θα προκαλούσε παγκόσμια αναστάτωση, εκτόξευση τιμών και ασφυξία σε ασιατικές κυρίως οικονομίες», σημειώνει ο κ. Κορκίδης και συνεχίζει:
«Σε επίπεδο ναυτιλιακής αγοράς, καταγράφονται αλλαγές συμπεριφοράς από ναυτιλιακές εταιρείες και ναυλωτές. Ήδη αρκετοί πλοιοκτήτες δηλώνουν ότι θα είναι πιο επιφυλακτικοί στη φόρτωση φορτίων από τη Μέση Ανατολή, ειδικά όσο η σύγκρουση βαθαίνει. Σύμφωνα με τους ναυλομεσίτες προβλέπεται τα ναύλα στην περιοχή να αυξηθούν περαιτέρω. Ήδη, μετά τις 13/6, οι ναύλοι VLCC από τον Περσικό προς την Ασία αυξήθηκαν ~25% σε $12.85/τόνο από $10.28. Η ημερήσια τιμή για ένα VLCC που ναυλώνεται από τον Κόλπο της Κίνας, έχει αυξηθεί από 20.000 $ την περασμένη Πέμπτη, σε πάνω από 50.000 $ μετά από μια εβδομάδα αντανακλώντας τον αυξημένο κίνδυνο».
Όπως τονίζει ο ίδιος, η αγορά πετρελαίου έχει καταγράψει σημαντική μεταβλητότητα μετά από τη στρατιωτική σύρραξη, με δυστυχώς εκατέρωθεν επιθέσεις σε άμαχο πληθυσμό που ξεκίνησαν την περασμένη εβδομάδα και συνεχίζουν. Το Brent σημείωσε άνοδο έως και 11% από την έναρξη των συναλλαγών τη Δευτέρα 16 Ιουνίου, πριν διαμορφωθεί σήμερα γύρω στα 78 δολάρια το βαρέλι, ενώ το West Texas Intermediate βρίσκεται κοντά στα 76 δολάρια το βαρέλι. Οι παραγωγοί της Μέσης Ανατολής μεταφέρουν περίπου το ένα πέμπτο της παγκόσμιας ημερήσιας παραγωγής μέσω των Στενών και οι τιμές θα μπορούσαν να αυξηθούν περαιτέρω, εάν το Ιράν επιχειρήσει να τα μπλοκάρει, καθώς οι πελάτες σε όλο τον κόσμο θα προσπαθήσουν να καλύψουν τις δικές τους ενεργειακές ανάγκες. Η Clarksons Research καταγράφει αυξημένη κινητικότητα για δεξαμενόπλοια VLCC που δρομολογούνται προς ασφαλέστερες περιοχές φόρτωσης, ιδίως στη Δυτική Αφρική και τον Κόλπο του Μεξικού. Οι ναύλοι spot για δρομολόγια προς την Ασία έχουν ήδη ενισχυθεί, με ορισμένες μεταφορές να γίνονται μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας.
Συνεχίζοντας, ο κ. Κορκίδης τονίζει ότι ο τομέας των εμπορευματοκιβωτίων σε σχέση με τον τομέα των δεξαμενόπλοιων φαίνεται να μην επηρεάζεται προς ώρας καθώς ήδη από την «εποχή» που οι Χούθι επέβαλαν το ιδιότυπο καθεστώς στην Ερυθρά Θάλασσα τα πλοία μεταφοράς κοντέινερ επέλεξαν ρότες γύρω από την Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, με αποτέλεσμα αυξημένους χρόνους παράδοσης και αυξημένα κόστη. Η ανασφάλεια στις θαλάσσιες διαδρομές έχει προκαλέσει ανησυχία για τη σταθερότητα των παγκόσμιων εμπορικών αλυσίδων. Αξίζει να σημειωθεί ότι όσο το Ορμούζ παραμένει ανοικτό οι τοπικές συνδέσεις «short sea» για τις γειτονικές χώρες στην περιοχή της κρίσης δεν θα έχουν πρόβλημα. Ωστόσο είναι προφανές ότι αν κλείσει το στενό και η τοπική αγορά των εμπορευματοκιβωτίων θα πληγεί. Περίπου 20-30 container ships περνούν καθημερινά από τον Στενό του Ορμούζ σε κανονικές συνθήκες.
Παράλληλα, σύμφωνα με τον ίδιο, οι εξελίξεις αναμένεται να επηρεάσουν και την ναυτ-ασφαλιστική αγορά καθώς πλέον τα πλοία που πλέουν ή θα επιχειρήσουν να πλεύσουν στις θερμές ζώνες θα υποστούν την κατά περίπτωση 60% επιβάρυνση κατά «κινδύνων πολέμου» η οποία ως γνωστόν θα επιβαρύνει τα κόστη μεταφοράς τα οποία σε τελική ανάλυση θα κληθεί να τα πληρώσει ο τελικός καταναλωτής, είτε στην αντλία του πρατηρίου, είτε στο ράφι.
«Το πλήρες κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ, μαζί με το ένα πέμπτο της παγκόσμιας ημερήσιας κατανάλωσης πετρελαίου που κινείται μέσω αυτού, παραμένει ένα ακραίο σενάριο για αρκετά προφανείς λόγους. Μια απόπειρα κλεισίματος θα προκαλούσε μια δυναμική απάντηση από τις ΗΠΑ, αλλά και από τα αραβικά κράτη του Κόλπου», καταλήγει.
Πάντως τα στενά του Ορμούζ δεν έκλεισαν ποτέ παρά τις πολλές γεωπολιτικές και πολεμικές κρίσεις που καταγράφηκαν στην περιοχή τα τελευταία 50 χρόνια.
Υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές;
Οι χώρες του Κόλπου έχουν προσπαθήσει να μειώσουν την εξάρτησή τους από το Ορμούζ με παρακαμπτήριους αγωγούς. Όμως το πρόβλημα είναι η χωρητικότητα:
- Η Σαουδική Αραβία διαθέτει τον αγωγό Petroline προς την Ερυθρά Θάλασσα (λιμάνι Γιανμπού), αλλά λειτουργεί στο μισό της δυνατότητας και δεν μπορεί να μεταφέρει πάνω από 5 εκατ. βαρέλια/ημέρα.
- Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα χρησιμοποιούν τον αγωγό Abu Dhabi–Fujairah, με δυνατότητα 1,6 εκατ. βαρελιών/ημέρα και αποθηκευτικό χώρο 70 εκατ. βαρελιών, αλλά ούτε αυτό επαρκεί.
- Η ίδια η Τεχεράνη έχει τον αγωγό Goreh–Jask προς τον Κόλπο του Ομάν, χωρητικότητας μόλις 300.000 βαρελιών, ο οποίος παραμένει ανενεργός από τον Σεπτέμβριο του 2024 λόγω τεχνικών και πολιτικών προβλημάτων.
Καμία από αυτές τις διαδρομές δεν μπορεί να αντικαταστήσει την κυκλοφορία των σχεδόν 20 εκατομμυρίων βαρελιών που περνούν καθημερινά από το Ορμούζ.
