Το Σάσαν, ένα από τα τελευταία ανεπηρέαστα νησιά της Μεσογείου, περνά στα χέρια της οικογένειας Τραμπ, με την Ιβάνκα Τραμπ και τον Τζάρεντ Κούσνερ να επενδύουν περισσότερα από 1,4 δισ. δολάρια για τη δημιουργία υπερπολυτελούς θερέτρου.
Ο δημοσιογράφος Marzio Mian, μέσα από επιτόπια έρευνα και αυτοψία στο νησί, καταγράφει για τον Guardian την εντυπωσιακή -και ταυτόχρονα ανησυχητική- μετάβαση του Σάσαν: από απομονωμένο στρατιωτικό φυλάκιο της εποχής Χότζα, σε ιδιωτικό καταφύγιο υψηλής πολυτέλειας, με γεωπολιτικές προεκτάσεις στα Βαλκάνια και έντονες περιβαλλοντικές αντιδράσεις.
Όπως γράφει ο ίδιος ο δημοσιογράφος στο Guardian, η Ιβάνκα Τραμπ και ο σύζυγός της, Τζάρεντ Κούσνερ, επένδυσαν πάνω από 1 δισ. δολάρια για να μετατρέψουν το νησί Σάσαν στα ανοιχτά της Αλβανίας σε πολυτελές θέρετρο.
Στο Σάσαν, ένα μικρό νησί στα ανοιχτά της Αλβανίας, το τοπίο θυμίζει Ιουράσια εποχή. Φτέρες, γιγαντιαία λεβάντα, μπλε γιασεμί, δεντρολίβανο, σπάρτο και δάφνες καλύπτουν το βουνό στο κέντρο του νησιού. Η θέα από την κορυφή, με τα δραματικά ηλιοβασιλέματα, κόβει την ανάσα.
Οι Αλβανοί αποκαλούν το Σάσαν «Ishulli i Trumpëve» – Νησί Τραμπ. Μέχρι σήμερα σχεδόν ανέγγιχτο από την ανάπτυξη, το νησί πρόκειται να μετατραπεί σε πόλο υπερπολυτελούς τουρισμού, ακόμη μια προσθήκη στο χαρτοφυλάκιο ακινήτων της Ιβάνκα Τραμπ και του Τζάρεντ Κούσνερ.
Μιλώντας στο podcast του Lex Fridman τον Ιούλιο του 2024, η Τραμπ δεν έκρυψε τον ενθουσιασμό της: «Δουλεύω με τον σύζυγό μου, έχουμε αυτό το νησί 1.400 στρεμμάτων στη Μεσόγειο και φέρνουμε τους καλύτερους αρχιτέκτονες και τα καλύτερα brands», είπε. «Θα είναι κάτι εξαιρετικό».
Όταν μίλησα τηλεφωνικά με τον Κούσνερ τον ίδιο μήνα, ενθουσιασμός ξεχείλιζε από τα λόγια του – φαινόταν να βλέπει το Σάσαν σαν θησαυρό. Μου είπε πως σκοπός του είναι «να δημιουργήσει το ιδανικό θέρετρο, το μέρος που θα ήθελα να βρίσκομαι με την οικογένεια και τους φίλους μου».
Πριν επισκεφτώ το νησί, φανταζόμουν να διασχίζω τα περίπου 60 χιλιόμετρα μονοπατιών του, να σκαρφαλώνω τα βουνά με τη βλάστηση τύπου τροπικού δάσους και να εξερευνώ τις βαθιές του θαλάσσιες εισόδους με ονόματα όπως Κόλπος του Παραδείσου, Φαράγγι της Κόλασης, Κόλπος του Διαβόλου και Παραλία του Ναυάρχου. Ήθελα να το δω πριν η φράση «πάω στο Σάσαν» γίνει προνόμιο των πλουσίων.
Όταν έφτασα, μια καθαρή μέρα του Ιουλίου 2024, κατάλαβα ότι το νησί δεν προσφέρεται για εξερευνήσεις εκτός μονοπατιού: είναι γεμάτο πινακίδες με νεκροκεφαλές και σταυρωτά κόκαλα που προειδοποιούν για νάρκες. Ο ξεναγός μου, Άρμπερ Τσέλαϊ, υποπλοίαρχος στο αλβανικό ναυτικό, δεν με άφησε να απομακρυνθώ πολύ. Δεν ήθελε να έχει μπλεξίματα με τους ανωτέρους του.
Το Σάσαν βρίσκεται μεταξύ της Αδριατικής και του Ιονίου, στρατηγικά τοποθετημένο στην είσοδο του κόλπου του Αυλώνα, στο στενό του Οτράντο που χωρίζει την Ιταλία από την Αλβανία. Όπως μου εξήγησε ο Τσέλαϊ, «το κλίμα στο Σάσαν δεν είναι μεσογειακό – είναι υποτροπικό. Το βλέπεις από τη βλάστηση. Η βιοποικιλότητα είναι τρελή». Πράγματι, το δάσος έμοιαζε βγαλμένο από υπολογιστή του Σπίλμπεργκ, με τεράστια δέντρα φράξου, γαύρους, θαλάσσια πεύκα και αριά.
Ανίκανος να βγω από το μονοπάτι, περιορίστηκα σε ματιές σε εκτάσεις με σπάνιες φτέρες και κοιλάδες γεμάτες ψηλό γρασίδι που κατηφόριζε σε τυρκουάζ νερά. Ήταν σαν να στεκόμουν στην αυγή του χρόνου, παρατηρώντας το τοπίο να γεννιέται. Και ο Κούσνερ έμεινε άφωνος όταν το είδε πρώτη φορά το 2021: «Ξαφνιάστηκα που κάτι τέτοιο υπήρχε στη μέση της Μεσογείου και δεν είχε αναπτυχθεί». Η προκαταρκτική έγκριση από την αλβανική κυβέρνηση για το πρότζεκτ του Κούσνερ δόθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2024.
Η τελευταία μου επικοινωνία με τον Κούσνερ και τον συνεργάτη του Άσερ Αμπεσέρα, διευθύνοντα σύμβουλο και συνιδρυτή της Affinity Global Development, έγινε τον Ιούλιο 2024. Ο εκπρόσωπος της Affinity Partners, Τζόναθαν Γκάσταλτερ, δεν απάντησε στα επανειλημμένα αιτήματα για σχόλιο.
Παραδόξως, το φυσικό περιβάλλον του Σάσαν οφείλει πολλά στον κομμουνισμό. Κατά την κομμουνιστική περίοδο της Αλβανίας (1946–1991), το νησί μετατράπηκε σε απρόσιτο στρατιωτικό φρούριο, σύμβολο απομόνωσης του καθεστώτος του Ενβέρ Χότζα, που φοβόταν επίθεση είτε από το ΝΑΤΟ είτε από το Σύμφωνο της Βαρσοβίας.
Για δεκαετίες, στρατιώτες επάνδρωναν το νησί περιμένοντας την επίθεση, παρατηρώντας τον ορίζοντα, ακούγοντας για υποβρύχια. Το νησί διέθετε βάση, διαμερίσματα, θέατρο, σχολείο και νοσοκομείο. Τη δεκαετία του 1970, περίπου 150 οικογένειες ζούσαν εκεί χωρίς επαφή με την ηπειρωτική χώρα. «Ήταν όμως προνομιούχοι. Είχαν τρόφιμα, ρούχα, μόρφωση, ηλεκτρικές συσκευές», μου είπε ο Τσέλαϊ. Η αναμονή έληξε με την πτώση του καθεστώτος.
Καθώς περπατούσαμε, συναντήσαμε καταφύγια και τούνελ αποθήκευσης πυρομαχικών ή για χρήση σε ανταρτοπόλεμο. Ο Τσέλαϊ ανέφερε ότι υπάρχουν περίπου 16 χιλιόμετρα τούνελ, πλέον κατοικημένα από νυχτερίδες, οχιές και αγριοκούνελα. Υπάρχουν περίπου 3.600 πολυβολεία – σαν μανιτάρια από οπλισμένο σκυρόδεμα. Ορισμένα θα διατηρηθούν και θα ενσωματωθούν στο νέο πρότζεκτ, όπως είπε ο Κούσνερ.
Όταν τον ρώτησα για τις πινακίδες ναρκών, απάντησε: «Δεν είναι ακριβώς νάρκες. Υπάρχουν αδέσποτα πυρομαχικά. Πολλές περιοχές πρέπει ακόμα να εκκαθαριστούν». Έδειξε μια χαράδρα στα ανατολικά, όπου η Affinity σκοπεύει να αναπτύξει σημαντικό τμήμα του πρότζεκτ. «Είναι κατάλοιπα της δεκαετίας του ’90, όταν εγκληματίες εισέβαλαν και λεηλάτησαν τις αποθήκες όπλων», πρόσθεσε.
Σήμερα, το νησί ελέγχεται από τις ένοπλες δυνάμεις της Αλβανίας. Το φυλάσσουν τρεις ναύτες που περιπολούν γύρω από την αποβάθρα του Κόλπου του Αγίου Νικολάου – εκεί όπου θα δημιουργηθεί η κύρια μαρίνα για τα γιοτ, σύμφωνα με τον Αμπεσέρα.
Η Αλβανία έχει αναδειχθεί σε κορυφαίο τουριστικό προορισμό τα τελευταία χρόνια, χάρη στις προσπάθειες του πρωθυπουργού Έντι Ράμα, ο οποίος έχει μετατρέψει τη χώρα σε οικονομική δύναμη των Βαλκανίων.
Ρώτησα τον Ράμα αν τον ανησυχούν πολιτικές επιπλοκές του πρότζεκτ. Μου είπε ότι η χώρα του «δεν μπορεί να μην εκμεταλλευτεί ένα δώρο όπως το Σάσαν», προσθέτοντας: «Χρειαζόμαστε τον πολυτελή τουρισμό όπως η έρημος το νερό». Δεν φοβάται την αντιπαράθεση, ιδίως «αν βοηθά να έρθουν επενδύσεις».
Ο Ράμα υπήρξε «υπέροχος συνεργάτης» και έχει όραμα, σύμφωνα με τον Κούσνερ: «Η κυβέρνηση βλέπει ξεκάθαρα ότι αυτό μπορεί να γίνει κάτι μεγάλο. Φτιάχνουν και αεροδρόμιο στην περιοχή του Αυλώνα».
Η Αλβανία δεν είναι η μόνη επιδίωξη του Κούσνερ. Στη Σερβία, η Affinity σχεδιάζει να μετατρέψει το παλιό υπουργείο Άμυνας στο Βελιγράδι σε πολυτελές ξενοδοχείο. Διαμεσολαβητής της είναι ο πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Γκρένελ, που υπηρέτησε ως ειδικός απεσταλμένος του Τραμπ για Σερβία–Κόσοβο. Κατά τη θητεία του, προώθησε την ιδέα ανακατασκευής του υπουργείου, και πλέον είναι συνέταιρος στην Affinity.
Ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς, σύμφωνα με τους Financial Times, επιδιώκει να είναι κοντά σε ανθρώπους του Τραμπ ενόψει ενδεχόμενης επανεκλογής του. Παράλληλα, αρνείται να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία και φιλοξενεί επενδύσεις από την Κίνα, ενώ δηλώνει πρόθυμος να ενταχθεί στην ΕΕ – χωρίς όμως να αναγνωρίζει το Κόσοβο.
Ο Ράμα, ερωτηθείς για τη γεωπολιτική σημασία των αμερικανικών επενδύσεων, απάντησε πως πρόκειται απλώς για «business», χωρίς να αποκλείει στρατηγική διάσταση: «Πρέπει να κρατήσουμε τη Σερβία στη δυτική σφαίρα και να την αποδεσμεύσουμε από τη Μόσχα».
Ο Κούσνερ αρνήθηκε οποιαδήποτε σύγκρουση συμφερόντων: «Δεν γνώριζα τον πρωθυπουργό Ράμα όταν ήμουν στην κυβέρνηση. Αλλά και να τον γνώριζα, δεν υπάρχει θέμα. Όσοι υπηρετούν στο δημόσιο, αναπτύσσουν σχέσεις».
Η διαπραγμάτευση για την πώληση του Σάσαν κρατήθηκε μυστική. Ούτε οι κάτοικοι ούτε το κοινοβούλιο γνώριζαν την εξαγορά ύψους 1,4 δισ. δολαρίων πριν αποκαλυφθεί στον Τύπο.
Η υπουργός Τουρισμού και Περιβάλλοντος Μιρέλα Κουμπάρο υπερασπίστηκε την απόφαση της κυβέρνησης, παρά τις επικρίσεις: «Δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε Ιταλία, Κροατία και Ελλάδα στον μαζικό τουρισμό. Δεν έχουμε υποδομές. Πρέπει να στοχεύσουμε στην ποιότητα. Λιγότερος όγκος, μεγαλύτερο κέρδος».
Σύμφωνα με αλβανικά ΜΜΕ, σχεδόν 12 εκατομμύρια ξένοι τουρίστες επισκέφθηκαν την Αλβανία το 2024 – αύξηση 15% από το 2023. «Είναι υπερβολή και ρυπαίνει», είπε η Κουμπάρο. «Το Σάσαν είναι η λύση: φύση και πολυτέλεια μαζί». Η Affinity συνεργάζεται με την κρατική υπηρεσία στρατηγικών επενδύσεων (άνω των 15 εκατ. ευρώ).
Το αντάλλαγμα είναι σημαντικό: μηδενικοί φόροι κατά την κατασκευή και η υποδομή (νερό, ρεύμα, αποχέτευση) με έξοδα του κράτους. Όλα τα υπόλοιπα –ήλιος, θάλασσα, φώκιες, υποτροπική ζούγκλα– είναι ήδη εκεί.
Αυτό ακριβώς ανησυχεί περιβαλλοντολόγους όπως ο θαλάσσιος βιολόγος Όλσι Νίκα, διευθυντής της EcoAlbania. «Η περιοχή είναι μέρος του θαλάσσιου εθνικού πάρκου Καραμπουρούν–Σάσαν. Οι παραλίες και τα νερά σε απόσταση 2 χλμ. από την ακτή είναι προστατευόμενα. Τι θα προκαλέσουν έργα, μαρίνες, γιοτ και λύματα;»
Η Affinity, μέσω του Αμπεσέρα, απαντά ότι έχει προσλάβει την Arup, διεθνή εταιρεία βιώσιμης ανάπτυξης. «Δουλεύουν με γνώμονα τον σεβασμό στο οικοσύστημα», είπε.
Ο Κούσνερ επίσης ήταν προετοιμασμένος: «Όταν ανακοινώνεται ένα έργο, όλοι φοβούνται. Αλλά όταν δουν το σχέδιο και πόσο προσεκτικοί είμαστε με το περιβάλλον, θα ενθουσιαστούν. Ποτέ δεν τους ικανοποιείς όλους».
Σε μεσημεριανό στο Αυλώνα, τον Αύγουστο 2024, ο Αμπεσέρα μου έδειξε τα σχέδια: «Το ξενοδοχείο θα είναι κόσμημα της Μεσογείου. Όχι κάτι που επιβάλλεται στο τοπίο, αλλά που “γλύφεται” από τη φύση. Σαν να φωλιάζεις σε ένα πανέμορφο δέντρο».
Όταν τον ρώτησα αν το νησί θα παραμείνει προσβάσιμο στο κοινό, είπε: «Όλοι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να το επισκεφθούν».
Ο Κούσνερ ήταν πιο επιφυλακτικός: «Φτιάχνουμε προϊόν υπερπολυτελείας. Το βασικό του πλεονέκτημα είναι η απομόνωση… αλλά θα υπάρχουν και περιοχές για επισκέπτες, για φαγητό και μονοπάτια».
Θυμήθηκα τότε κάτι που μου είπε ο Τσέλαϊ: μέχρι πριν λίγα χρόνια, οι φρουροί έλεγαν ότι έβλεπαν ένα γκρι γαϊδουράκι ανάμεσα στις αγριοσυκιές, που εξαφανιζόταν μυστηριωδώς. Ίσως μύθος.
Ίσως πέθανε μαζί με το μυστήριο του τελευταίου άγριου παραδείσου της Μεσογείου – που κατακτήθηκε τελικά χωρίς να πέσει ούτε μια σφαίρα. Αρκούσε να κατεβούν από το ελικόπτερο η Ιβάνκα Τραμπ και ο Τζάρεντ Κούσνερ και να πουν: «Ουάου!»
