Ο στρατός της Ουκρανίας δίνει καθημερινά μια άνιση μάχη με τις ρωσικές δυνάμεις που προελαύνουν στο ανατολικό μέτωπο, ενώ η ουκρανικοί πολίτες παραμένουν εγκλωβισμένοι σε έναν αδιέξοδο πόλεμο που διανύει τον τρίτο του χρόνο. Ωστόσο δεν είναι όλοι οι Ουκρανοί στην ίδια μοίρα. Για μια νέα κάστα ολιγαρχών η σύγκρουση μεταφράζεται σε τεράστια κέρδη και ακόμη μεγαλύτερη ισχύ.
Οι δυτικοί σύμμαχοι, ακόμη και πριν την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία, είχαν εκφράσει σοβαρές ενστάσεις σχετικά με τη διαφορά στην Ουκρανία. Μάλιστα το «Κέντρο Δράσης κατά της Διαφθοράς», μια οργάνωση που χρηματοδοτούταν από την Ουάσινγκτον και τα κράτη μέλη της ΕΕ, σε σχετική έκθεσή της από τον Δεκέμβρη του 2023, είχε επισημάνει τη δημιουργία ενός νέου συστήματος ολιγαρχίας, υπό την κάλυψη του στρατιωτικού νόμου, και τη διασπάθιση κεφαλαίων που στέλνονται από τους δυτικούς συμμάχους του Κιέβου.
Όπως τόνιζε, όσοι διατηρούν στενές σχέσεις με την ουκρανική ηγεσία, με μηχανορραφίες, αναλαμβάνουν κρατικές συμβάσεις και μάλιστα υπερκοστολογημένες. Σε Βρυξέλλες και Ουάσινγκτον εκφράζονταν ανησυχίες πως ένα σημαντικό μέρος της οικονομικής βοήθειας καταλήγει στη «μαύρη τρύπα» της διαφθοράς.
Σήμερα αυτή η νέα ουκρανική ολιγαρχία μοιάζει ανεπηρέαστη από οποιαδήποτε εξέλιξη, είτε η Ρωσία πραγματοποιεί μαζικές επιθέσεις με drones και βομβαρδιστικά, είτε ο Ντόναλντ Τραμπ διακόπτει τις προμήθειες πυραύλων προς το Κίεβο, είτε οι ουκρανοί στρατιώτες αναγκάζονται σε υποχώρηση στα πεδία των μαχών. Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, τα κέρδη αυξάνονται και ταυτόχρονα οι ολιγάρχες προετοιμάζουν το πλαίσιο για ακόμη μεγαλύτερα οφέλη εάν επιτευχθεί ειρήνη.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι εξελέγη το 2019 με σύνθημα την πάταξη της διαφθοράς και την απαλλαγή της χώρας από αυτή την «παρασιτική ολιγαρχία». Τα χρόνια πριν από τον πόλεμο, κάποιοι εξ αυτών διώχθηκαν και ποινικά και άλλοι εγκατέλειψαν τη χώρα. Στη θέση τους όμως αναδύθηκε μια νέα ελίτ και μάλιστα με τις ευλογίες της ουκρανικής ηγεσίας. Δημοσίευμα της «NZZ am Sonntag» αναδεικνύει πέντε χαρακτηριστικές περιπτώσεις επιχειρηματιών, αυτής της νέας ολιγαρχίας. Οι Αντρί Σταβνίτσερ, Αντρί Κομπολίεφ, Ολεξάντρ Χερέχα, Αντρί Κολόντγιουκ και Βασίλ Χμελνίτσκι είναι η νέα «χρυσή πεντάδα» που έχει αναλάβει τη σκήπτρα στην πολεμική Ουκρανία, επενδύοντας στην ανοικοδόμηση όσων καταστρέφονται από τις ρωσικές επιθέσεις.
Αποκομίζουν επίσης τεράστια κέρδη από στρατηγικούς τομείς, όπως η εφοδιαστική αλυσίδα, η ενέργεια και τα οικοδομικά υλικά. «Είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα πολεμικών κερδοσκόπων; Ασφαλώς. Αλλά όχι μόνο», σχολιάζει το αποκαλυπτικό δημοσίευμα της ελβετικής εφημερίδας.
Δύση, κερδοσκοπία και… πατριωτισμός
Οι νέοι ολιγάρχες της Ουκρανίας είναι φιλοδυτικοί, επιδεικνύουν πατριωτισμό και στηρίζουν ενεργά τόσο τον στρατό όσο και τον άμαχο πληθυσμό. Όταν ο Σταβνίτσερ, στις πρώτες μέρες του πολέμου, είδε μέσω κάμερας ασφαλείας ότι η βίλα του στην περιφέρεια του Κιέβου, κοντά στην Μπούτσα, είχε μετατραπεί από Ρώσους στρατιώτες σε θέση πυροβολικού, κάλεσε τις ουκρανικές δυνάμεις να βομβαρδίσουν την περιουσία του. Ο 43χρονος είναι πρόεδρος του ομίλου Trans-Invest-Service, της μεγαλύτερης ιδιωτικής εταιρείας διακίνησης φορτίων μέσω λιμανιών στην Ουκρανία, ενώ παράλληλα είναι και επίτιμος πρόξενος της Αυστρίας στην Οδησσό. Πριν από τον πόλεμο, η περιουσία του εκτιμούνταν στα 215 εκατομμύρια δολάρια.
Σήμερα συγκαταλέγεται από το «Forbes» στους εκατό πλουσιότερους Ουκρανούς, συνεργάζεται πλέον στενά με τα υπουργεία Υποδομών και Υγείας, καθώς και με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD). Όταν η Ρωσία επέβαλε ναυτικό αποκλεισμό στην Ουκρανία στη Μαύρη Θάλασσα, ο ίδιος διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ασφαλή εξαγωγή σιτηρών. Στο Λβιβ ίδρυσε μια κλινική όπου τραυματίες στρατιώτες λαμβάνουν δωρεάν αποκατάσταση. Της έδωσε το όνομα «Superhumans» – «Υπεράνθρωποι» – ως ένδειξη σεβασμού στους βετεράνους του μετώπου. Στα εγκαίνια της κλινικής παρευρέθηκε και η πρώτη κυρία, Ολένα Ζελένσκα.
Νέοι ολιγάρχες, νέα «ήθη»
Οι νέοι πλούσιοι της Ουκρανίας έχουν ελάχιστα κοινά με τους κλασικούς ολιγάρχες που απέκτησαν τεράστια πλούτη τα χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η νέα γενιά, δεν ελέγχει μέσα ενημέρωσης ή βουλευτές, δεν έχει κόμματα, ούτε ιδιωτικούς στρατούς. Η εποχή όπου οι Ουκρανοί ολιγάρχες υπαγόρευαν ευθέως τον διορισμό υπουργών φαίνεται πως έχει περάσει, καθώς στη χώρα υπάρχει στρατιωτικός νόμος και ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει δημιουργήσει μια νέα ελίτ μέσω της πολεμικής οικονομίας.
Ο Ολεξάντρ Χερέχα, για παράδειγμα, πρώην βουλευτής με εκτιμώμενη περιουσία μεταξύ 1,7 και 2,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, έχει επεκτείνει την αυτοκρατορία του Epicentr K – αλυσίδα καταστημάτων ειδών οικοδομής και εμπορικών κέντρων – στους τομείς του εφοδιασμού και των οικοδομικών υλικών. Εμφανίζεται συχνά φορώντας παραδοσιακά ουκρανικά κεντητά πουκάμισα. Χάρη σε διαγωνισμούς με όρους ευνοϊκούς για τον ίδιο, έχει καθιερωθεί ως βασικός προμηθευτής και εργολάβος του κράτους.
Οι υπερκοστολογήσεις στα δημόσια έργα είναι συχνό φαινόμενο, σύμφωνα με πρόσφατη αναφορά του ουκρανικού παραρτήματος της Transparency International. Η χώρα καταλαμβάνει την 105η θέση στον παγκόσμιο δείκτη διαφθοράς.
Ο Αντρί Κολοντγιούκ, επικεφαλής της Ουκρανικής Ένωσης Venture Capital και Private Equity (UVCA), είναι μέλος πολλών διυπουργικών ομάδων εργασίας και ανήκει επίσης στους πλουσιότερους της χώρας. Μαζί με την αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Γιούλια Σβιριντένκο, συμμετείχε στη δημιουργία του «Ταμείου Επενδύσεων Ανασυγκρότησης ΗΠΑ–Ουκρανίας», του βασικού εργαλείου της συμφωνίας για τη διαχείριση του ορυκτού πλούτου που επέβαλε στην Ουκρανία ο Τραμπ. Έτσι, ο Κολόντγιουκ εδραιώθηκε ως μεσολαβητής σε έναν νέο στρατηγικό τομέα: την εξόρυξη και επεξεργασία κρίσιμων πρώτων υλών όπως το λίθιο, το τιτάνιο και το κοβάλτιο.
Ο Βασίλ Χμελνίτσκι, ο διακριτικός επενδυτής πίσω από τον όμιλο UFuture, αναπτύσσει τεχνολογικά πάρκα και έργα υποδομής σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία και οι μεταφορές. Η περιουσία του εκτιμάται σήμερα μεταξύ 500 και 800 εκατομμυρίων δολαρίων, και έχει άμεση συνεργασία με τα υπουργεία Οικονομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης. Όπως και ο Σταβνίτσερ, οργανώνει κοινωνικά προγράμματα για να μετριάσει τις επιπτώσεις του πολέμου στον πληθυσμό – μέσω της οργάνωσης K.Fund αγοράζει ανθρωπιστική βοήθεια στο εξωτερικό και τη στέλνει στην Ουκρανία.
Με τα κέρδη του πολέμου προετοιμάζονται για τα μεγαλύτερα κέρδη της ειρήνης
Η κυβέρνηση βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με τους νέους ολιγάρχες. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει πως η νέα ελίτ σκοπεύει να παραμείνει στη σκιά του Ζελένσκι, ιδιαίτερα καθώς ο πρόεδρος της Ουκρανίας φαίνεται πως έχει χάσει την υποστήριξη από τη νέα αμερικανική ηγεσία και όλο και περισσότεροι προβλέπουν το πολιτικό τέλος του. Για παράδειγμα ο Αντρί Κομπολίεφ, πρώην επικεφαλής του κρατικού ενεργειακού κολοσσού Naftogaz και ιδρυτής της Eney, θεωρείται από προεδρικούς κύκλους ως πιθανός αντίπαλος του Ζελένσκι.
Ο 46χρονος σήμερα ηγείται της εταιρείας Eney, η οποία δραστηριοποιείται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η εταιρεία στηρίζεται από την επίσημη αμερικανική αναπτυξιακή τράπεζα DFC με χρηματοδότηση ύψους 150 εκατομμυρίων δολαρίων. Όπως και οι άλλοι τέσσερις μεγάλοι επιχειρηματίες, έτσι κι αυτός αποτελεί βασικό παίκτη για την επόμενη μέρα. Ο πόλεμος τους έχει προσφέρει πολλά κέρδη. Κυρίως όμως τους προσφέρει τη βάση για να κερδίσουν ακόμη περισσότερα εν καιρώ ειρήνης. Εξάλλου το κόστος για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας εκτιμάται πως θα μπορούσε να φτάσει ακόμη στο 1 τρισεκατομμύριο δολάρια και όπως έχουν σχολιάσει παράγοντες της αγοράς «θα είναι μια φρενίτιδα για τους “καρχαρίες”».
