Οι ρωσικές αρχές έχουν κατασχέσει περιουσιακά στοιχεία αξίας περίπου 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων τα τελευταία τρία χρόνια, αναδεικνύοντας την κλίμακα της μετάβασης σε ένα οικονομικό μοντέλο τύπου «Ρωσία – Φρούριο» εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, σύμφωνα με νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη.
Η πολεμική σύγκρουση συνοδεύτηκε από μαζική μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων, καθώς πολλές δυτικές εταιρείες αποχώρησαν από τη ρωσική αγορά, κάποιες άλλες κρατικοποιήθηκαν ή υπέστησαν δήμευση, ενώ σημαντικές ρωσικές επιχειρήσεις είδαν τα περιουσιακά τους στοιχεία να περνούν στον έλεγχο του κράτους.
Όπως αναφέρει το Reuters, σε απάντηση προς αυτό που η Ρωσία αποκαλεί «παράνομες ενέργειες της Δύσης», ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν υπέγραψε σειρά διαταγμάτων τα τελευταία τρία χρόνια που επιτρέπουν την κατάσχεση δυτικών περιουσιακών στοιχείων, επηρεάζοντας εταιρείες όπως η γερμανική Uniper και η δανέζικη ζυθοποιία Carlsberg.
Πέρα από τα δυτικά περιουσιακά στοιχεία, σημαντικές εγχώριες εταιρείες άλλαξαν χέρια, με βάση διάφορους νομικούς μηχανισμούς, που περιλάμβαναν την ανάγκη για «στρατηγικούς πόρους», καταγγελίες για διαφθορά, φερόμενες παραβάσεις κατά τις ιδιωτικοποιήσεις ή και λόγους κακοδιαχείρισης.
Η δικηγορική εταιρεία NSP (Nektorov, Saveliev & Partners) στη Μόσχα ανέφερε πως η έκταση αυτού που αποκάλεσε «εθνικοποίηση» ανήλθε σε 3,9 δισεκατομμύρια ρούβλια μέσα σε τρία χρόνια, παραθέτοντας και λίστα των εμπλεκόμενων εταιρειών. Η έρευνα παρουσιάστηκε πρώτα από τη ρωσική οικονομική εφημερίδα Kommersant, η οποία σημείωσε ότι η τάση αυτή αποτυπώνει το μοντέλο «οικονομίας φρουρίου».
Από την ελεύθερη αγορά στη δήμευση
Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 δημιούργησε ελπίδες για τη μετατροπή της Ρωσίας σε μια ελεύθερη αγορά ενταγμένη στην παγκόσμια οικονομία, όμως η διαφθορά, η οικονομική αστάθεια και η οργανωμένη εγκληματικότητα της δεκαετίας του ’90 υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη στον φιλελεύθερο καπιταλισμό.
Στα πρώτα οκτώ χρόνια διακυβέρνησής του, ο Πούτιν στήριξε τις οικονομικές ελευθερίες, έθεσε στο στόχαστρο ορισμένους λεγόμενους ολιγάρχες και επέβλεψε τη ραγδαία ανάπτυξη της ρωσικής οικονομίας από τα 200 δισ. δολάρια το 1999 στα 1,8 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2008.
Από το 2008 έως το 2022, η ρωσική οικονομία συνέχισε να αναπτύσσεται φτάνοντας τα 2,3 τρισ. δολάρια, όμως δέχθηκε ισχυρό πλήγμα από τις δυτικές κυρώσεις μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Παρότι η ρωσική οικονομία έχει αποδώσει καλύτερα απ’ ό,τι αναμενόταν στη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, το ονομαστικό της μέγεθος σε δολάρια το 2024 ήταν μόλις 2,2 τρισ. δολάρια, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο – πολύ μικρότερο από αυτό της Κίνας, της ΕΕ ή των ΗΠΑ.
Το δόγμα «Ρωσία – Φρούριο»
Ρώσοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία – η μεγαλύτερη αντιπαράθεση με τη Δύση από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου – απαίτησε έκτακτα μέτρα, καθώς υπήρξε, όπως λένε, ξεκάθαρη απόπειρα της Δύσης να καταρρεύσει η ρωσική οικονομία.
Ο Πούτιν επισημαίνει πως η αποχώρηση των δυτικών επιχειρήσεων άνοιξε τον δρόμο για την ανάδειξη εγχώριων παραγωγών, και ότι οι δυτικές κυρώσεις ώθησαν τη ρωσική επιχειρηματικότητα να αναπτυχθεί αυτόνομα. Έχει καλέσει σε ένα «νέο αναπτυξιακό μοντέλο», ανεξάρτητο από την «παρωχημένη παγκοσμιοποίηση».
Ωστόσο, η πολεμική οικονομία, προσανατολισμένη πλέον στην παραγωγή όπλων και στην υποστήριξη μιας παρατεταμένης σύγκρουσης, έχει ενισχύσει σημαντικά την ισχύ του κράτους – και των αξιωματούχων του – εις βάρος του ιδιωτικού τομέα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νέα προσπάθεια των εισαγγελικών αρχών να κατασχέσουν την πλειοψηφική συμμετοχή του δισεκατομμυριούχου Κονσταντίν Στρούκοφ στην μεγάλη εταιρεία εξόρυξης χρυσού Uzhuralzoloto (UGC), προκειμένου να περάσει στον έλεγχο του κράτους.
Περισσότερες από 1.000 εταιρείες – από τα McDonald’s μέχρι τη Mercedes-Benz – έχουν αποχωρήσει από τη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ξεκίνησε η εισβολή στην Ουκρανία, είτε πουλώντας, είτε παραδίδοντας τις επιχειρήσεις τους σε τοπικούς διαχειριστές, είτε εγκαταλείποντας εντελώς τα περιουσιακά τους στοιχεία.
Άλλες είχαν τα περιουσιακά τους στοιχεία κατασχεμένα και η πώληση επιβλήθηκε με κρατική εντολή.
