Όταν μια αντιπροσωπεία υψηλόβαθμων Ευρωπαίων υπουργών και αξιωματούχων προσγειώθηκε στη θερινή ζέστη της Λιβύης για να συζητήσει το μεταναστευτικό με έναν πολέμαρχο που υποστηρίζεται από τη Ρωσία, διαπίστωσαν ότι είχαν πέσει σε πολιτική παγίδα.
Καθώς περίμεναν στο αεροπλάνο στη Βεγγάζη, ο Επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ Μάγκνους Μπρούνερ, μαζί με ανώτερους υπουργούς από την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Μάλτα, διαπίστωσαν ότι οι συνομιλίες που είχαν προγραμματίσει με τον Χαλίφα Χαφτάρ είχαν «εκτροχιαστεί». Χωρίς τη συγκατάθεση των Ευρωπαίων, δύο ανώτεροι υπουργοί από την κυβέρνηση του Χαφτάρ στα ανατολικά της χώρας εμφανίστηκαν επίσης για να τους συναντήσουν.
Το πρόβλημα ήταν ότι αυτή η «κυβέρνηση» της ανατολικής Λιβύης δεν αναγνωρίζεται ως νόμιμη από τον ΟΗΕ — και η συνάντηση με τους υπουργούς του Χαφτάρ θα ισοδυναμούσε με παροχή ευρωπαϊκής νομιμοποίησης. Αυτό, πιστεύουν πολλοί από την ευρωπαϊκή πλευρά, ήταν εξ αρχής ο στόχος του Χαφτάρ.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια διπλωματική πανωλεθρία ιστορικών διαστάσεων.
Ο 81χρονος Χαφτάρ, φανερά εξοργισμένος από τη στάση των Ευρωπαίων, τους πέταξε όλους έξω από την πόλη χωρίς να πραγματοποιηθεί καμία συνομιλία για το μεταναστευτικό. Η προσπάθεια της ΕΕ να αντιμετωπίσει τα κυκλώματα διακίνησης ανθρώπων που δρουν στη Μεσόγειο κατέληξε σε χάος, καθώς αξιωματούχοι από όλες τις πλευρές αντάλλασσαν κατηγορίες για το ποιος έφταιγε για το φιάσκο.
Βάσει συνεντεύξεων με πολλά άτομα που γνωρίζουν εκ των έσω το περιστατικό της Τρίτης — όλα εκ των οποίων μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας για να είναι ειλικρινή — το POLITICO αποκάλυψε ολόκληρη την ιστορία της διαφωνίας που εκτροχίασε την αποστολή της ΕΕ να επιλύσει την κρίση στα νότια σύνορά της.
Πίσω από όλα αυτά παραμονεύει μια βαθύτερη προειδοποίηση για την Ευρώπη, καθώς υποβόσκει η υποψία ότι η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν βρίσκει νέους τρόπους για να προκαλεί αναταραχή στην περιοχή.
Η «Ομάδα Ευρώπη»
Η παράτυπη μετανάστευση αποτελεί κρίσιμη πρόκληση για την ικανότητα της ΕΕ να ανταποκριθεί στις ανησυχίες των ψηφοφόρων σχετικά με την ασφάλεια των συνόρων, και η αντιμετώπιση της διαδρομής από τη Βόρεια Αφρική προς την Ελλάδα και την Ιταλία ήταν ανέκαθεν μία από τις πιο δύσκολες δοκιμασίες για τις Βρυξέλλες.
Το ταξίδι του Μπρούνερ προοριζόταν να παρουσιάσει αυτό που οι αξιωματούχοι της ΕΕ αποκαλούν «Ομάδα Ευρώπη» εν δράσει, στην προσπάθεια αντιμετώπισης της μεταναστευτικής κρίσης. Η «Ομάδα Ευρώπη» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται στις Βρυξέλλες για να περιγράψει μια συντονισμένη διπλωματική επίδειξη ισχύος, όπου τα ισχυρότερα θεσμικά όργανα της ΕΕ — όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων — συνεργάζονται με τα κράτη μέλη «ώστε η κοινή μας εξωτερική δράση να είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των επιμέρους μερών της».
Ο Μπρούνερ επιβιβάστηκε σε αεροπλάνο μαζί με τον Έλληνα Υπουργό Μετανάστευσης Θάνο Πλεύρη, τον Ιταλό Υπουργό Εσωτερικών Ματέο Πιαντεντόζι και τον Υπουργό Εσωτερικών της Μάλτας, Μπάιρον Καμιλέρι. Πρώτος τους προορισμός στη Λιβύη ήταν η Τρίπολη, έδρα της διεθνώς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας.
Αν και δεν επιτεύχθηκε καμία συμφωνία για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης, η συνομιλία ήταν εγκάρδια και η συνάντηση εξελίχθηκε ομαλά και σύμφωνα με το σχέδιο. Έπειτα προσγειώθηκαν στο Διεθνές Αεροδρόμιο Μπενίνα της Βεγγάζης — και τότε άρχισαν τα προβλήματα.
Ο απεσταλμένος
Ο πρέσβης της ΕΕ, Νικόλα Ορλάντο, ξεχωρίζει στη διπλωματική σκηνή της Λιβύης με το ξυρισμένο κεφάλι του, τα τετράγωνα γυαλιά και τα κομψά μπλε ναυτικά κοστούμια του. Διατηρεί μακροχρόνια σχέση με τη χώρα, καθώς είχε προηγουμένως υπηρετήσει ως αναπληρωτής πρέσβης της Ιταλίας στην Τρίπολη, και ήταν δική του αρμοδιότητα να οργανώσει τις συναντήσεις.
Ο Ορλάντο και οι συνεργάτες του γνώριζαν τους κινδύνους της εμπλοκής με τον Χαφτάρ: ο πολέμαρχος ελέγχει τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό και είναι de facto ηγεμόνας της ανατολικής Λιβύης από το 2017, διοικώντας την περιοχή ως στρατιωτική δικτατορία, με κάποια υποστήριξη από τη Ρωσία. Η ΕΕ δεν είχε ποτέ θεσμική σχέση με τη διοίκησή του.
Όταν το ευρωπαϊκό αεροσκάφος τροχοδρόμησε στη θέση του στη Βεγγάζη και τους υποδέχθηκαν αιφνιδιαστικά δύο υπουργοί του Χαφτάρ, ο Ορλάντο βρέθηκε στο στόχαστρο.
Οι υπουργοί της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας τού είπαν να κατέβει μόνος από το αεροπλάνο και να μιλήσει με την πλευρά του Χαφτάρ. Συμφώνησαν όλοι πως, σε καμία περίπτωση, δεν έπρεπε η ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία των υπουργών και αξιωματούχων να φωτογραφηθεί με εκπροσώπους του Χαφτάρ. Μια τέτοια εικόνα θα έστελνε διεθνώς το μήνυμα ότι η ΕΕ αναγνωρίζει μια διοίκηση την οποία η πλειονότητα της διεθνούς κοινότητας δεν θεωρεί νόμιμη.
Ο Ορλάντο κατέβηκε μόνος του για να μιλήσει αυτοπροσώπως με τους δύο υπουργούς της ανατολικής Λιβύης και τηλεφωνικά με το γραφείο του Χάφταρ. Τελικά, εκείνοι τον διαβεβαίωσαν ότι οι Ευρωπαίοι — που παρέμεναν καθηλωμένοι μέσα στο αεροπλάνο — μπορούσαν να αποβιβαστούν και να περιμένουν, μακριά από τον ήλιο, στο πιο άνετο VIP σαλόνι του αεροδρομίου, υποσχόμενοι ότι δεν θα τραβιόταν καμία φωτογραφία κατά τη διαδικασία.
Παραβίαση υποσχέσεων
Οι Λίβυοι αθέτησαν αμέσως κι αυτήν την υπόσχεση και άρχισαν να βγάζουν φωτογραφίες των Ευρωπαίων και των Λίβυων υπουργών καθώς περίμεναν να δουν αν οι συνομιλίες θα μπορούσαν να ξεκινήσουν.
Καθώς ο Ορλάντο συνέχιζε τις προσπάθειες διάσωσης της κατάστασης, γινόταν πλέον σαφές ότι ο Χαφτάρ δεν ήταν ικανοποιημένος. Ήθελε εκείνη τη φωτογραφία των υπουργών του με κάποιους από τους ανώτατους πολιτικούς αξιωματούχους της ΕΕ, περιλαμβανομένου του Επιτρόπου Μπρούνερ.
Τελικά, η ευρωπαϊκή πλευρά πρότεινε έναν συμβιβασμό. Παρά τις επιφυλάξεις τους σχετικά με το καθεστώς της ανατολικής Λιβύης, θα προχωρούσαν σε συνάντηση παρουσία των υπουργών του Χαφτάρ— αλλά μόνο υπό τον όρο ότι δεν θα δινόταν στη δημοσιότητα καμία φωτογραφία που να αποδεικνύει ότι πραγματοποιήθηκε.
Φαίνεται ότι τότε ο Χαφτάρ εξοργίστηκε, κήρυξε τον Μπρούνερ «ανεπιθύμητο πρόσωπο» και διέταξε όλους τους Ευρωπαίους να επιβιβαστούν ξανά στο αεροπλάνο τους και να φύγουν.
Το φιάσκο προκάλεσε άμεσες αλληλοκατηγορίες. Πώς ήταν δυνατόν η ευρωπαϊκή πλευρά να βρεθεί σε θέση ώστε ο Χαφτάρ να τους παγιδεύσει με έναν φακό, επιδιώκοντας διεθνή αναγνώριση; Αν γνώριζαν ότι υπήρχαν κίνδυνοι, γιατί δεν είχαν προετοιμαστεί καλύτερα;
Blame game
Οι ευθύνες έπεσαν στις Βρυξέλλες, με αξιωματούχους από τη Ρώμη και την Αθήνα να υπονοούν ιδιωτικά ότι η ευρωπαϊκή ομάδα είχε απογοητεύσει τους υπόλοιπους. Ακόμα και εντός των ίδιων των θεσμών της ΕΕ, ορισμένοι στο εσωτερικό της Επιτροπής άσκησαν διακριτικά κριτική για τον χειρισμό της υπόθεσης, με τις υποψίες να στρέφονται προς τον διπλωματικό βραχίονα της Ένωσης, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης.
Σύμφωνα με εμπλεκόμενες πηγές, οι κίνδυνοι ότι ο Χαφτάρ θα έστηνε παγίδα ήταν γνωστοί, όμως αποφασίστηκε να ρισκάρουν και να προσπαθήσουν να διαχειριστούν την κατάσταση επιτόπου, αν κάτι πήγαινε στραβά.
«Οι Βρυξέλλες και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι ο επίτροπος και οι υπουργοί έπεσαν σε παγίδα, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να κατευνάσουν τον Χάφταρ και τον εκβιασμό του μέσω του μεταναστευτικού», δήλωσε άτομο με γνώση των συζητήσεων στις Βρυξέλλες. «Τώρα η Επιτροπή και η Ιταλία, που ήταν εκείνη που πρότεινε την αποστολή τη χειρότερη δυνατή στιγμή, βρίσκονται υπό πίεση, καθώς άλλοι αντιτίθενται σε νέες υποχωρήσεις προς τον Χαφτάρ— έναν αφοσιωμένο σύμμαχο της Ρωσίας.»
Την Παρασκευή, η Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι η «Ομάδα Ευρώπη» θα προσπαθήσει ξανά. Η Πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν συμφώνησε με τους ηγέτες της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας να συνεχίσουν τις προσπάθειες, κατά τη συνάντησή τους στο περιθώριο συνόδου για την υποστήριξη της Ουκρανίας στη Ρώμη την Πέμπτη.
Εκπρόσωπος της Επιτροπής δήλωσε ότι η φον ντερ Λάιεν και οι άλλοι ηγέτες συμφώνησαν «να συνεχίσουν τη συνεργασία με τη Λιβύη και να ακολουθήσουν την προσέγγιση της Ομάδας Ευρώπη, περιλαμβανομένης της επαναποστολής της ευρωπαϊκής αντιπροσωπείας για να συνεχιστεί η επίσκεψη». Η πρόθεση, σύμφωνα με τον εκπρόσωπο, είναι να υπάρξει επαφή με «τις δύο πλευρές» στη Λιβύη — κάτι που υποδηλώνει ότι θα περιλαμβάνεται και η ανατολική Λιβύη υπό τον Χαφτάρ.
Δεν είναι ακόμη σαφές πότε ακριβώς θα πραγματοποιηθεί η νέα αποστολή στη Λιβύη ή ποιοι θα βρίσκονται στην αποστολή αυτή.
Ένας σημαντικός κίνδυνος είναι ότι η Ρωσία του Πούτιν φαίνεται πλέον να βλέπει την ανατολική Λιβύη και τις μεταναστευτικές οδούς μέσω της Μεσογείου ως μια ακαταμάχητη ευκαιρία για να αποσταθεροποιήσει την ΕΕ. Ο Χαφτάρ έχει πραγματοποιήσει πολλές συναντήσεις με Ρώσους υπουργούς, ενώ ο στρατός του έχει λάβει υποστήριξη από τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις.
«Κανείς δεν ξέρει πραγματικά τι να κάνει», δήλωσε το ίδιο άτομο με γνώση των εσωτερικών συζητήσεων. «Αλλά είναι ξεκάθαρο ότι ο κατευνασμός δεν λειτουργεί και ότι ο Χαφτάρ θα συνεχίσει να ζητά περισσότερα — προωθώντας έτσι τα ρωσικά συμφέροντα στη Λιβύη, με αντάλλαγμα μια χούφτα λιγότερους μετανάστες που θα φτάσουν στην Κρήτη».
