Τις τελευταίες ημέρες, ο Ντόναλντ Τραμπ ενίσχυσε την αεράμυνα της Ουκρανίας με νέες συστοιχίες Patriot, απείλησε τον Βλαντίμιρ Πούτιν με κυρώσεις αν δεν συμφωνήσει σε κατάπαυση πυρός και, σύμφωνα με πληροφορίες, έδωσε σιωπηρή έγκριση για περισσότερες ουκρανικές επιθέσεις στη Μόσχα.
Η στήριξή του προς την Ουκρανία αποτελεί μια ευπρόσδεκτη σανίδα σωτηρίας. Το ερώτημα είναι αν αυτή η βοήθεια αρκεί για να σταματήσει τις ανελέητες ρωσικές επιθέσεις προτού η Ουκρανία παρασυρθεί σε μια κρίσιμη στρατιωτική, πολιτική και κοινωνική κατάρρευση που απειλεί να τη διαλύσει από μέσα.
Ο Πούτιν επέλεξε τον πόλεμο αντί της ειρήνης αυτή την Άνοιξη, επειδή οι κατάσκοποι και οι στρατηγοί του τον ενημέρωσαν πως η Ουκρανία βρίσκεται στα πρόθυρα κατάρρευσης. Το ανησυχητικό είναι ότι μπορεί να έχουν δίκιο. Η Ουκρανία ξεμένει από μάχιμους άνδρες, οι στρατιώτες της πρώτης γραμμής είναι εξαντλημένοι και η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια έχει περιοριστεί σχεδόν αποκλειστικά στην αεράμυνα.
Σκάνδαλα διαφθοράς και εκκαθαρίσεις από την κυβέρνηση Ζελένσκι
Η κυβέρνηση του Κιέβου μαστίζεται από σκάνδαλα διαφθοράς και εκκαθαρίσεις, η δημόσια εμπιστοσύνη προς το μέλλον και τους ηγέτες της καταρρέει, και η πίεση για ειρήνη με οποιοδήποτε κόστος αυξάνεται.
Το πιο αξιοσημείωτο στοιχείο αυτής της σύγκρουσης είναι ότι η Ουκρανία συνεχίζει ακόμα να πολεμά, παρά την αμείλικτη και τιτάνια τιμωρία που της έχει επιβάλει η Ρωσία – σε στρατιώτες, αμάχους και υποδομές.
«Αν ο πόλεμος συνεχιστεί, σύντομα δεν θα υπάρχει Ουκρανία για να πολεμήσει κανείς», αναφέρει στον Owen Matthews του βρετανικου Spectator ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος της κυβέρνησης Ζελένσκι. Πιστεύει πλέον ότι ο πρώην προϊστάμενός του «παρατείνει τον πόλεμο για να παραμείνει στην εξουσία».
Ακόμα και άλλοτε ένθερμοι υποστηρικτές του Ζελένσκι, όπως η Μαρία Μπερλίνσκα, επικεφαλής του Κέντρου Υποστήριξης Εναέριας Αναγνώρισης –μιας εξέχουσας εθελοντικής ουκρανικής οργάνωσης– εκφράζουν απόγνωση. «Κρεμόμαστε πάνω από την άβυσσο», δήλωσε πρόσφατα. «Η Ουκρανία είναι ένα αναλώσιμο πιόνι στο αμερικανικό παιχνίδι… Ο Τραμπ, ο Πούτιν, ο Σι θα μας ξοδέψουν σαν ψιλά, αν χρειαστεί».
Το ηθικό των Ουκρανών, που ήταν αξιοθαύμαστα υψηλό στο μεγαλύτερο μέρος του πολέμου, καταρρέει. Τον Οκτώβριο του 2022, ακόμα και μετά από έξι μήνες βίας και αιματοχυσίας, το 88% των Ουκρανών πίστευε ότι η χώρα τους θα είναι «μια ακμάζουσα χώρα εντός της ΕΕ» μέσα σε μία δεκαετία. Σήμερα, το 47% πιστεύει ότι η Ουκρανία θα είναι μια «αποδεκατισμένη χώρα με κατεστραμμένη οικονομία». Μια ξεχωριστή έρευνα έδειξε πως το 70% των Ουκρανών θεωρεί ότι οι ηγέτες τους χρησιμοποιούν τον πόλεμο για να πλουτίσουν.
Τίποτα δεν διαβρώνει το ηθικό σε περίοδο πολέμου περισσότερο από την αίσθηση ότι οι ηγέτες ενός έθνους κλέβουν, ενώ ο λαός του πολεμά και πεθαίνει. «Η διαφθορά σκοτώνει και χάνει πολέμους», λέει ο Κίριλο Σεβτσένκο, πρώην επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας της Ουκρανίας, που βρίσκεται εξόριστος στην Αυστρία μετά την κατηγορία για διαφθορά το 2023. Τις τελευταίες εβδομάδες, η Ουκρανία έχει κατακλυστεί από σκάνδαλα διαφθοράς.
Δύο αναπληρωτές πρωθυπουργοί, ο υπουργός Εθνικής Ενότητας Ολεξίι Τσερνισόφ και ο υπουργός Ανασυγκρότησης Ολεξάντρ Κουμπράκοφ, έχουν ερευνηθεί για υπεξαίρεση και προδοσία. Ο Ζελένσκι έχει επίσης προσπαθήσει επανειλημμένα να αποπέμψει τον υποστράτηγο Κίριλο Μπουντάνοφ, επικεφαλής της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ουκρανίας, υποτίθεται λόγω της αυξανόμενης δημοτικότητάς του. Μόνο η πίεση της πρεσβείας των ΗΠΑ στο Κίεβο απέτρεψε την αποπομπή ενός από τους πιο δημοφιλείς στρατηγούς της Ουκρανίας, αναφέρει στον δημοσιογράφο ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης με γνώση της υπόθεσης.
Το πρόσφατο κύμα συλλήψεων και ερευνών εναντίον πιστών στον Ζελένσκι υποδηλώνει σοβαρή πολιτική σύγκρουση στην καρδιά της κυβέρνησης του Κιέβου – αλλά και μια απερίσκεπτη προθυμία να καταρρίπτονται εξέχοντες επικριτές, εντός και εκτός του κράτους, αδιαφορώντας για την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό.
Ίσως η πιο σοκαριστική από όλες τις πρόσφατες συλλήψεις είναι εκείνη του Βιτάλι Σαμπούνιν, ενός από τους πιο προβεβλημένους ακτιβιστές κατά της διαφθοράς στην Ουκρανία, που κατηγορείται για αποφυγή στρατιωτικής θητείας και απάτη. Ο Σαμπούνιν, πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Κέντρου Δράσης κατά της Διαφθοράς και βασικός θεσμικός ελεγκτής της στρατιωτικής διαφθοράς, επιτέθηκε στην κυβέρνηση αμέσως μετά τη σύλληψή του.
«Εκμεταλλευόμενος τον πόλεμο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι κάνει τα πρώτα αλλά σταθερά βήματα προς τη διεφθαρμένη αυταρχία», έγραψε στο Telegram. Έχει επικρίνει έντονα και ένα νομοσχέδιο για τις αμυντικές προμήθειες, που θα επέτρεπε στο Υπουργείο Άμυνας να εξαιρεί επιλεγμένες εταιρείες που εκτελούν κρατικά συμβόλαια από ποινική ευθύνη.
Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση έχει μπλοκάρει τον διορισμό νέου ανεξάρτητου επικεφαλής στο Γραφείο Οικονομικής Ασφάλειας –μια ισχυρή υπηρεσία επιβολής του νόμου με ενοχλητικό ιστορικό δίωξης πολιτικών αντιπάλων του Ζελένσκι.
Η Ουκρανία έχει δύο εχθρούς
«Η Ουκρανία έχει δύο εχθρούς, δύο Βολοντίμιρ: τον Ζελένσκι και τον Πούτιν», λέει πρώην Ουκρανός υπουργός, πρώην ένθερμος υποστηρικτής του Ζελένσκι.
«Ο Πούτιν καταστρέφει την Ουκρανία απ’ έξω, αλλά ο Ζελένσκι την καταστρέφει από μέσα, αποδυναμώνοντας τη θέλησή της για αγώνα και το ηθικό της. Τα ανθρώπινα δικαιώματα ποδοπατούνται, ασκείται πίεση σε πολιτικούς αντιπάλους, πλούσιοι και ισχυροί που θα μπορούσαν να στηρίξουν την αντιπολίτευση απαλλοτριώνονται και τα αντιπολιτευόμενα μέσα φιμώνονται. Και το ειρωνικό είναι ότι αυτή η Πουτινοποίηση της Ουκρανίας χρηματοδοτείται από τη Δύση».
Στο πλαίσιο της εμπόλεμης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, πάνω από 5.000 Ουκρανοί έχουν υποστεί κυρώσεις και τους έχουν παγώσει τα περιουσιακά στοιχεία. Το μέτρο, που αρχικά θεσπίστηκε για να εμποδίζει φιλορωσικές πολιτικές και οικονομικές παρεμβάσεις, χρησιμοποιείται πλέον, λένε οι επικριτές, για να φιμώνει την αντιπολίτευση και να ελέγχει τα ΜΜΕ.
«Οι κυρώσεις οδήγησαν στο κλείσιμο τριών καναλιών στο YouTube που ανήκαν σε επικριτές του Ζελένσκι τον τελευταίο μήνα», λέει ο Σεβτσένκο. «Η λογοκρισία συχνά προστατεύει αυταρχικούς ηγέτες και η ανεξέλεγκτη εξουσία γεννά δικτατορία».
Η θητεία του Ζελένσκι έληξε επίσημα τον Μάιο του περασμένου έτους. Αν και πολλοί θεωρούν αδύνατο να διεξαχθούν εκλογές εν καιρώ πολέμου, αυξάνεται η αγανάκτηση για το γεγονός ότι έχει εξορίσει βασικούς πιθανούς αντιπάλους και φυλακίσει ή τιμωρήσει άλλους. «Τον Μάιο του 1940, ο Τσόρτσιλ προσκάλεσε τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Άτλι να γίνει αντιπρόεδρός του και ένωσε όλο το Κοινοβούλιο σε μία κυβέρνηση», σημειώνει ο βουλευτής της αντιπολίτευσης Ολεξίι Γκοντσαρένκο. «Ο Ζελένσκι έκανε το αντίθετο – κρατιέται στην εξουσία με κάθε δυνατό τρόπο». Ο Γκοντσαρένκο προκάλεσε σάλο όταν συνέκρινε τον Ζελένσκι με τον Κιμ Γιονγκ Ουν και την Ουκρανία με τη Βόρεια Κορέα.
Με το ζόρι στρατιώτες
Εν τω μεταξύ, αυξάνεται η αγανάκτηση για τις επιθετικές μεθόδους καταναγκαστικής στρατολόγησης ανδρών στρατεύσιμης ηλικίας. Αντίθετα με τον ρωσικό στρατό, ο οποίος αποτελείται κυρίως από επαγγελματίες, η Ουκρανία έχει επιβάλει γενική επιστράτευση για όλους τους άνδρες άνω των 26 ετών που δεν απασχολούνται σε κρίσιμες θέσεις.
Τα ουκρανικά social media είναι γεμάτα βίντεο με άνδρες που μεταφέρονται με τη βία σε βαν από στρατολόγους, μερικές φορές υπό την απειλή όπλων. Πολλοί από τους επιστρατευμένους δεν έχουν καμία διάθεση να πολεμήσουν. Μόνο στο πρώτο εξάμηνο του 2025, η ουκρανική Εισαγγελία άνοιξε 107.672 νέες ποινικές υποθέσεις για λιποταξία. Από το 2022, ο συνολικός αριθμός τέτοιων υποθέσεων έχει φτάσει τις 230.804 – περισσότεροι λιποτάκτες από το σύνολο των εν ενεργεία στρατιωτών σε Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία μαζί.
Όσοι μένουν στο μέτωπο είναι εξαντλημένοι. Οι στρατολογημένοι Ουκρανοί στρατιώτες υπηρετούν μέχρι τη λήξη των εχθροπραξιών, με αποτέλεσμα κάποιοι να πολεμούν αδιάκοπα για τρεισήμισι χρόνια. Νομοσχέδιο που θα απελευθέρωνε στρατιωτικούς μετά από 36 μήνες απορρίφθηκε πέρσι, επειδή η κυβέρνηση φοβήθηκε ότι δεν θα μπορούσε να αντικαταστήσει το προσωπικό. Από τον Φεβρουάριο του 2022, δεν επιτρέπεται σε άνδρες 18 έως 60 ετών να φύγουν από τη χώρα χωρίς ειδική άδεια.
Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, πάνω από 6,8 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, ενώ ακόμα 8 εκατομμύρια είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι. Πρόκειται για το 40% του εργατικού δυναμικού της Ουκρανίας. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός εξαθλιώνει όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. Σήμερα, 8,8 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ουκρανία ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας – από 6 εκατομμύρια πριν τον πόλεμο.
Την περασμένη εβδομάδα, κυβερνήσεις και επιχειρήσεις συγκεντρώθηκαν στη Ρώμη για την τρίτη ετήσια Διάσκεψη για την Ανασυγκρότηση της Ουκρανίας. Το επίκεντρο της διάσκεψης υποτίθεται πως θα ήταν η παρουσίαση ενός πολυδισεκατομμυρίου δολαρίων Ταμείου Ανάκαμψης της Ουκρανίας, το οποίο επεξεργαζόταν η BlackRock από το 2022. Όμως νωρίτερα φέτος, η BlackRock ανακοίνωσε ότι τερματίζει το ταμείο λόγω «έλλειψης ενδιαφέροντος». Οι Γερμανός Φρίντριχ Μερτς, Ιταλίδα Τζόρτζια Μελόνι και Πολωνός Ντόναλντ Τουσκ έδωσαν τις συνηθισμένες υποσχέσεις στήριξης. Όμως σε ό,τι αφορά την ουσιαστική βοήθεια, η ΕΕ συγκέντρωσε μόλις 2,3 δισ. ευρώ – σταγόνα στον ωκεανό σε σχέση με την εκτίμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας για 524 δισ. δολάρια.
«Όλη η πολιτική ελίτ καταλαβαίνει ότι η Ουκρανία χρειάζεται νέο σύστημα διακυβέρνησης για να σταθεροποιηθεί η κατάσταση», λέει ο πρώην υπουργός του Ζελένσκι. «Ο λαός θέλει να πάψει να ζει με φόβο. Όμως αντί να συζητά πώς θα βοηθήσει τη μετάβαση εξουσίας, η ΕΕ κλείνει τα μάτια». Πολλοί σύμμαχοι του Ζελένσκι, συμπεριλαμβανομένων κορυφαίων υπουργών, φοβούνται ότι θα διωχθούν ή θα εξοριστούν αν χάσουν την εξουσία. Η ομάδα του Ζελένσκι έχει «δημιουργήσει πολλούς εχθρούς» στην πολιτική τάξη της Ουκρανίας, εξηγεί ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης που βρέθηκε στη Διάσκεψη της Ρώμης. «Φοβούνται ότι το μέλλον τους είναι η εξορία ή η φυλακή» – και αυτό, με τη σειρά του, ενισχύει τον «πειρασμό να γεμίσουν τις τσέπες τους όσο μπορούν».
Το πακέτο Patriot του Τραμπ είναι μια ευχάριστη εξέλιξη. Το ίδιο και οι υποσχέσεις της Ευρώπης για σταθερή στήριξη. Όμως κανένας από τους συμμάχους της Ουκρανίας δεν μπορεί να λύσει την κρίση σε ανθρώπινο δυναμικό – ούτε να αντιστρέψει τη βαθιά κρίση νομιμοποίησης που αντιμετωπίζει ο Ζελένσκι. Το πιο ανησυχητικό: κανείς απ’ έξω δεν μπορεί να σταματήσει τη δίνη συλλήψεων, λογοκρισίας και καταστολής που διαβρώνει την πίστη των Ουκρανών στον πόλεμο – και στην ηγεσία τους.
