Εκτός ελέγχου φαίνεται πως είναι η κατάσταση με τα φαινόμενα διαφθοράς και αυταρχισμού στην Ουκρανία. Το βράδυ της Τρίτης, παρά την απαγόρευση κυκλοφορίας, συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας πραγματοποιήθηκαν σε πολλές πόλεις της Ουκρανίας (Κίεβο, Λβιβ, Ντνίπρο και Οδησσός), καθώς ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι υπέγραψε το νόμο για τον περιορισμό της ανεξαρτησίας των βασικών θεσμών κατά της διαφθοράς στη χώρα.
«Αυτό είναι εξοργιστικό. Ο πόλεμος έφερε τόσες τραγωδίες, αλλά ταυτόχρονα έδωσε ελπίδα ότι η χώρα μας παλεύει για κάτι καλύτερο. Δεν μπορούμε να οπισθοχωρήσουμε. Δεν θέλουμε διαφθορά, θέλουμε έντιμη διακυβέρνηση. Και εγώ θέλω να ζήσω στην Ουκρανία», δήλωσε στο Politico μια νεαρή γυναίκα που συμμετείχε στις συγκεντρώσεις.
Η υπογραφή του Ζελένσκι ήταν το τελικό βήμα για να τεθεί σε ισχύ ο νόμος που παραχωρεί στον πολιτικά διορισμένο γενικό εισαγγελέα εξουσίες επί του Εθνικού Γραφείου Κατά της Διαφθοράς (NABU) και την Ειδική Εισαγγελία κατά της Διαφθοράς (SAPO), περιορίζοντας την ανεξαρτησία τους.
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας προχώρησε σε αυτή την ενέργεια με πρόσχημα τη «ρωσική διείσδυση» στους ανεξάρτητους φορείς. Ανεξάρτητες αρχές, οργανισμοί και ακτιβιστές που αποκαλύπτουν φαινόμενα διαφθοράς συχνά βρίσκονται στο στόχαστρο ως «πράκτορες» των Ρώσων. Ωστόσο όλο και περισσότεροι καταγγέλλουν πως στόχος της ουκρανικής ηγεσίας είναι η υπονόμευση των ανεξάρτητων αρχών. Σε ανακοίνωσή της , η NABU ανέφερε ότι οι τροποποιήσεις της νομοθεσίας «ουσιαστικά καταστρέφουν την ανεξαρτησία της NABU και της SAP και ουσιαστικά υποτάσσουν τις δραστηριότητές τους στον γενικό εισαγγελέα».
Μεταξύ των διαδηλωτών ήταν και ο Ολεξάντρ Τερέν, ένας 29χρονος που έχασε και τα δύο του πόδια πολεμώντας στην πρώτη γραμμή του πολέμου. «Είναι ένας κακόβουλος νόμος που δεν έπρεπε να περάσει εν καιρώ πολέμου. Παράξενο πώς εγκρίθηκε, ενώ ο κόσμος είναι αντίθετος», σχολίασε. «Είναι πολύ δύσκολο για τους στρατιώτες να βρίσκουν κίνητρο να συνεχίζουν να πολεμούν. Χάνουμε εδάφη και τέτοιες αποφάσεις μας αποδυναμώνουν. Είναι δύσκολο να παλεύεις για ανθρώπους που ψηφίζουν τέτοιους νόμους», πρόσθεσε.
Διώξεις και… εκκαθαρίσεις
Τη Δευτέρα άνδρες της ασφάλειας εισέβαλαν στα γραφεία του Εθνικού Γραφείου Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας (NABU), συλλαμβάνοντας τουλάχιστον 15 ερευνητές. Τουλάχιστον δύο άτομα κατηγορούνται ως ύποπτοι για συνεργασία με τη Ρωσία, ωστόσο οι περισσότεροι, σύμφωνα με τις πληροφορίες συνελήφθησαν για παραπτώματα άσχετα με την εργασία τους, όπως παραβάσεις του ΚΟΚ.
Οι υπηρεσίες ασφαλείας πραγματοποίησαν εκτεταμένη έρευνα και στην Ειδική Εισαγγελία Καταπολέμησης της Διαφθοράς (SAPO), ενώ λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 11 Ιουλίου, μια ομάδα πάνοπλων ανδρών του Κρατικού Γραφείου Ερευνών εισέβαλαν στο σπίτι του ακτιβιστή Βιτάλι Σαμπούνιν στο Κίεβο και στο στρατιωτικό φυλάκιο όπου υπηρετεί στο Χάρκοβο, κατάσχοντας τηλέφωνα και τάμπλετ από τον ίδιο και την οικογένειά του.
Ο Σαμπουνιν κατηγορήθηκε για εξαπάτηση του κράτους, καθώς φέρεται να λάμβανε στρατιωτικό μισθό ενώ έκανε επαγγελματικά ταξίδια για το Κέντρο Δράσης Κατά της Διαφθοράς, τη ΜΚΟ της οποίας ηγείται. Ο ακτιβιστής έγραψε σε ανάρτησή του στο Telegram πως ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι «κάνει τα πρώτα αλλά σταθερά βήματα προς τον διεφθαρμένο αυταρχισμό».
Όπως σημειώνεται σε δημοσίευμα του Bloomberg, η σύλληψή του, παρά τις κυβερνητικές διαψεύσεις, ήταν αναμφίβολα πολιτικά υποκινούμενη. Το ίδιο ισχύει και για τις εφόδους που πραγματοποιήθηκαν τη Δευτέρα και είναι ενδεικτικές ενός ευρύτερου προβλήματος που διαβρώνει σταδιακά και τις προσπάθειες της Ουκρανίας στον πόλεμο με τη Ρωσία.
Τις προηγούμενες ημέρες το NABU κατηγόρησε τον Ολέξιι Τσερνισόφ, αντιπρόεδρο της κυβέρνησης με στενούς δεσμούς με τον Ζελένσκι και την οικογένειά του, ότι έλαβε μίζα 345.000 δολαρίων για μια αγοραπωλησία ακινήτου. Ο ίδιος το αρνείται αλλά οι καταγγελίες και τα φαινόμενα διαφθοράς – και μάλιστα στα υψηλά κλιμάκια – διαρκώς πληθαίνουν, ενώ ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι κατηγορείται πως διαμορφώνει μια νέα ολιγαρχία στο πλευρό του, υποστηρίζοντας μέσω συμβάσεων τους εκλεκτούς του και «εκκαθαρίζοντας» τους αντιπάλους και όσους λειτουργούν ως εμπόδια.
Τον Ιανουάριο, το υπουργείο Άμυνας εκδίωξε τη Μαρίνα Μπεζρούκοβα από τον Οργανισμό Αμυντικών Προμηθειών. Πρόκειται για έναν οργανισμό που είχε δημιουργηθεί για να επισπεύσει και να καθαρίσει τις κρατικές αγορές όπλων. Η Μπεζρούκοβα είχε επαινεθεί από δυτικές πρεσβείες επειδή πέταξε έξω τους μεσάζοντες που απομυζούσαν το σύστημα. Ο οργανισμός υποτίθεται πως θα ήταν ανεξάρτητος.
Τον περασμένο μήνα, υπενθυμίζει το Bloomberg, το κόμμα του Ζελένσκι, ο οποίος παραμένει στην εξουσία λόγω στρατιωτικού νόμου καθώς η θητεία του τυπικά έχει λήξει από τον Μάιο του 2024, προώθησε νομοσχέδιο που θα παρείχε ασυλία από ποινική δίωξη σε οποιονδήποτε εμπλέκεται στην παραγωγή ή προμήθεια όπλων για την άμυνα της Ουκρανίας.
Το πρόσχημα για τη συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία ήταν η προστασία όσων τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής λειτούργησαν με οποιονδήποτε τρόπο, παρακάμπτοντας τις νόμιμες οδούς, για να φτάσουν όπλα στους μαχητές. Όμως εκείνη η περίοδος έχει περάσει και το νομοσχέδιο, εφόσον εγκριθεί, μπορεί να λειτουργήσει ως παράθυρο για τη διαφθορά στον αμυντικό τομέα.
Θεωρητικά, λόγω της τεράστιας οικονομικής και στρατιωτικής βοήθεια που έχει παρασχεθεί στην Ουκρανία, στη χώρα έχουν αναπτυχθεί ισχυροί θεσμοί κατά της διαφθοράς. Όμως το γεγονός ότι υπάρχει ένα σύστημα κατά της διαφθοράς δεν σημαίνει απαραίτητα πως λειτουργεί και πως είναι απαλλαγμένο από πολιτικές παρεμβάσεις. Ιδίως σε καιρό πολέμου η κυβέρνηση και ο πρόεδρος συγκεντρώνουν τεράστιες εξουσίες στα χέρια τους.
Μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ ήταν αυτές που ηγούνταν των ελέγχων και της πίεσης προς την ουκρανική ηγεσία για να τερματίσει τη διαφθορά. Όμως πλέον η Ουάσινγκτον αδιαφορεί για τα όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό της χώρας, καθώς ο Ντόναλντ Τραμπ έχει σταματήσει την παροχή βοήθειας. Αντίθετα η Ευρώπη συνεχίζει να πληρώνει και αναμένεται να πληρώσει και πολλά περισσότερα, όχι μόνο για να παραδοθούν αμερικανικά όπλα στο Κίεβο, αλλά και δικά της πακέτα βοήθειας προς την Ουκρανία, τα οποία ανέρχονται σε έως και 19 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
«Αν δεν αλλάξει γρήγορα θα μετατραπεί σε βαρίδι»
«Ο Ζελένσκι θα πρέπει να δείξει στην Ευρώπη ότι δεν κάνει κάτι που να υπονομεύει την εμπιστοσύνη τους για τη συνέχιση της χρηματοδότησης στην Ουκρανία. Διαφορετικά πολύ γρήγορα θα μετατραπεί σε βαρίδι για τους Ευρωπαίους», σχολιάζει το Bloomberg. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέφρασε την Τρίτη «σοβαρή ανησυχία» για τις νομοθετικές πρωτοβουλίες φανερώνοντας τη δυσφορία στις Βρυξέλλες για το έργο του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στο ζήτημα της διαφθοράς.
Μάλιστα σε δημόσιες δηλώσεις προχώρησαν και αρκετοί ευρωπαίοι επίτροποι. Η επίτροπος Διεύρυνσης Μάρτα Κος ανέφερε ότι εξέφρασε τις «σοβαρές ανησυχίες της για τις τελευταίες εξελίξεις στο Κράτος Δικαίου» σε ανώτατους αξιωματούχους του Κιέβου. «Ανεξάρτητοι φορείς όπως η NABU και η SAPO είναι απαραίτητοι για την πορεία της Ουκρανίας προς την ΕΕ. Το κράτος δικαίου παραμένει στο επίκεντρο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων», προειδοποίησε.
«Σε καιρό πολέμου, η εμπιστοσύνη ανάμεσα στον λαό και την ηγεσία είναι πιο σημαντική και από τα πιο σύγχρονα όπλα — δύσκολα χτίζεται και εύκολα χάνεται με ένα μόνο λάθος», σημείωσε από την πλευρά του ο επίτροπος Άμυνας Αντριους Κουμπίλιους, ενώ ο Γάλλος υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Μπενιαμίν Χαντάντ, δήλωσε με νόημα πως «δεν είναι πολύ αργά για τους Ουκρανούς να ανακαλέσουν αυτήν την απόφαση».
Το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών αναφέρθηκε επίσης στο θέμα. «Η ανεξαρτησία και η ισχύς των θεσμών καταπολέμησης της διαφθοράς στην Ουκρανία ήταν καθοριστικής σημασίας για τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες. Η Ουκρανία θα συνεχίσει να αξιολογείται με βάση την πρόοδό της», τόνισε το Βερολίνο.
Μια αντιπροσωπεία της Επιτροπής Ελέγχου του Προϋπολογισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία βρίσκεται στο Κίεβο για διήμερη επίσκεψη, προειδοποίησε σε σχετική ανακοίνωση ότι η νομοθεσία «κινδυνεύει να υπονομεύσει την ανεξαρτησία» της NABU και της SAPO. «Η ανεξαρτησία των φορέων καταπολέμησης της διαφθοράς είναι το κλειδί για την επιτυχία τους».
«Η καταπολέμηση της διαφθοράς και ο σεβασμός του Κράτους Δικαίου, αποτελούν θεμελιώδη απαίτηση για τη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ», τόνισαν. Επιπλέον, σε ανακοίνωσή τους, οι απεσταλμένοι της G7 για την Ουκρανία δήλωσαν ότι έχουν «σοβαρές ανησυχίες και σκοπεύουν να συζητήσουν αυτές τις εξελίξεις με τους ηγέτες της κυβέρνησης».
Ξανά στην αγκάλη του ΔΝΤ λόγω «μαύρης τρύπας» στον προϋπολογισμό
Ο προβληματισμός για την διαχείριση και την αποτελεσματικότητα της δυτικής οικονομικής βοήθειας εντείνεται και από το γεγονός πως η Ουκρανία παρουσιάζει «μαύρη τρύπα» στα δημοσιονομικά της. Όπως ανακοίνωσε η νέα πρωθυπουργός της χώρας, Γιούλια Σβιριντένκο, η οποία διορίστηκε από τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, η κυβέρνηση είναι πιθανό να επιδιώξει νέα χρηματοδότηση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να καλύψει τις ανάγκες της.
«Οι διεθνείς δωρητές έχουν δεσμεύσει μόλις τα μισά από τα 75 δισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για τον ουκρανικό προϋπολογισμό τα επόμενα δύο χρόνια», υποστήριξε η Γιούλια Σβιριντένκο, επιχειρηματολογώντας για το ενδεχόμενο μιας νέας προσφυγής στο ΔΝΤ.
Υπενθυμίζεται πως η Ουκρανία βρίσκεται ήδη σε πρόγραμμα του Ταμείου, ύψους 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το οποίο λήγει το 2027. Η αβεβαιότητα για τη διάρκεια του πολέμου αναμένεται να ανοίξει τον δρόμο για διαπραγματεύσεις ενός νέου σχεδίου κατά την αξιολόγηση του Ταμείου τον Αύγουστο, δήλωσε η Σβιριντένκο.
«Αν το βασικό σενάριο προβλέπει ότι ο πόλεμος θα συνεχιστεί και το επόμενο έτος, είναι πολύ πιθανό να έχουμε νέο πρόγραμμα με το ΔΝΤ», μιλώντας στο Bloomberg. «Κατά την επίσκεψη του Αυγούστου θα τεθούν επί τάπητος στρατιωτικά και οικονομικά σενάρια, για να αξιολογηθεί αν ένα νέο πρόγραμμα είναι λογικό και ποια θα μπορούσαν να είναι τα βασικά του χαρακτηριστικά».
Η Γιούλια Σβιριντένκο τοποθετήθηκε στον πρωθυπουργικό θώκο από τον Ζελένσκι στο πλαίσιο ενός ανασχηματισμού της κυβέρνησης, που είχε ως στόχο να ανέλθουν σε καίριες θέσεις πρόσωπα που είναι πιστά στον Ουκρανό Πρόεδρο και είναι πιθανότερο να κερδίσουν την εύνοια του Τραμπ. Υπενθυμίζεται πως η Γιούλια Σβιριντένκο ήταν η αξιωματούχος που ανέλαβε να ολοκληρώσει τη συμφωνία του υπουργείου Οικονομίας με την Ουάσινγκτον για την παράδοση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας στις ΗΠΑ.
Η νέα πρωθυπουργός δήλωσε επίσης ότι σκοπεύει να συνομιλήσει εξ αποστάσεως με τον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, Σκοτ Μπέσεντ, με τον οποίο συνεργάστηκε στενά για τη συμφωνία επί των ορυκτών, προκειμένου να εξεταστεί η δυνατότητα νέας οικονομικής βοήθειας.
Σχετικά με τη διαφθορά, η Σβιριντένκο επιχείρησε να υποβαθμίσει το ζήτημα, επικαλούμενη δημοσκοπήσεις που δείχνουν ότι παρότι η πλειοψηφία των Ουκρανών θεωρεί διαδεδομένη τη διαφθορά, λίγοι δηλώνουν ότι την έχουν βιώσει προσωπικά. «Για να είμαι ειλικρινής, το θέμα υπερτονίζεται από την ίδια την κοινωνία και ορισμένες κοινωνικές ομάδες», ισχυρίστηκε και πρόσθεσε: «Οι εξωτερικοί παρατηρητές, αντίθετα, χρησιμοποιούν διαφορετικά κριτήρια για να μας αξιολογήσουν».
Υπερασπίστηκε επίσης την απόφαση της κυβέρνησης να απορρίψει τον υποψήφιο για την ηγεσία του Γραφείου Οικονομικής Ασφάλειας — μια κίνηση που ζητούσαν το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή — παρότι είχε εγκριθεί από την αρμόδια επιτροπή επιλογής. «Η κυβέρνηση ενήργησε σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες: λάβαμε την υποψηφιότητα, ψηφίσαμε συλλογικά και επιστρέψαμε την απόφαση στην επιτροπή», ανέφερε η πρωθυπουργός.
