Αποκάλυψη του Reuters αναδεικνύει τα ζωτικής σημασίας ζητήματα που προκύπτουν από την εξάρτηση των κρατών και των εθνικών στρατών από τεχνολογικούς κολοσσούς. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ ο Έλον Μασκ έδωσε προσωπικά εντολή να διακοπεί η κάλυψη του Starlink του δορυφορικού δικτύου του σε βασικές περιοχές του πολεμικού μετώπου στην Ουκρανία, κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης φάσης της ουκρανικής αντεπίθεσης ενάντια στις ρωσικές δυνάμεις, στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 2022.
Η διακοπή είχε σοβαρές επιπτώσεις στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, καθώς εκατοντάδες τερματικά απενεργοποιήθηκαν, οι επικοινωνίες στο εσωτερικό του ουκρανικού στρατού κατέρρευσαν και τα drones «τυφλώθηκαν» αδυνατώντας να πραγματοποιήσουν επιθέσεις σε στόχους, σε περιοχές όπως η Χερσώνα και το Ντονέντσκ.
Αποκάλυψη βόμβα μετά το νέο μπλακ άουτ του Starlink
Η αποκάλυψη έρχεται ένα 24ωρο μετά το μπλακ άουτ που σημειώθηκε στο δορυφορικό σύστημα Starlink της SpaceX του Έλον Μασκ, το οποίο χρησιμοποιείται από τον ουκρανικό στρατό για επικοινωνίες στο πεδίο των μαχών, αλλά και για επιχειρήσεις drones.
Συγκεκριμένα το δίκτυο κατέρρευσε για περίπου δυόμιση ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας της Πέμπτης, όπως ανακοίνωσε ανώτερος διοικητής του ουκρανικού στρατού. Το μπλα άουτ αποδόθηκε σε μια εσωτερική βλάβη λογισμικού, που σύμφωνα με όσα ανακοίνωσε η SpaceX προκάλεσε τη διακοπή του δορυφορικού δικτύου και σε άλλες περιοχές του κόσμου, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες χρήστες εκτός σύνδεσης.
Το Starlink, το οποίο έχει περισσότερους από 6 εκατομμύρια χρήστες σε περίπου 140 χώρες και εδάφη, παραδέχτηκε την παγκόσμια διακοπή, μέσω του επίσημου λογαριασμού στο X, δηλώνοντας ότι «εφαρμόζει άμεσα ενέργειες για λύση» του προβλήματος.
Το κρίσιμο ερώτημα για τις κυβερνήσεις παραμένει: Ποιος ελέγχει πραγματικά τα κρίσιμα δίκτυα; Αυτό επισήμανε και ο Ρόμπερτ Μπρόβντι, διοικητής των δυνάμεων μη επανδρωμένων αεροσκαφών της Ουκρανίας, αφότου γνωστοποιήθηκε πως το δίκτυο έχει επανέλθει. «Το περιστατικό», τόνισε, «αναδεικνύει τον κίνδυνο εξάρτησης από τα συστήματα» και ζήτησε «να διαφοροποιηθούν οι μέθοδοι επικοινωνίας και συνδεσιμότητας».
Ουκρανός διοικητής μη επανδρωμένων αεροσκαφών, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας, δήλωσε στο Reuters ότι η μονάδα του ανέστειλε ορισμένες πολεμικές επιχειρήσεις λόγω της διακοπής.
Ο Ολεξάντρ Ντμίτριεφ, ο ιδρυτής του OCHI, ενός συστήματος που συγκεντρώνει τα κυκλώματα μετάδοσης από χιλιάδες πληρώματα των μη επανδρωμένων αεροσκαφών κατά μήκος της πρώτης γραμμής του μετώπου, τόνισε στο Reuters ότι η διακοπή έδειξε ότι η εξάρτηση από υπηρεσίες cloud για τη διοίκηση μονάδων και την αναμετάδοση της αναγνώρισης με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο πεδίο της μάχης αποτελεί «τεράστιο κίνδυνο». «Εάν η επαφή με το διαδίκτυο χαθεί… η ικανότητα να πραγματοποιήσεις πολεμικές επιχειρήσεις χάνεται πρακτικά» είπε ο ίδιος, ζητώντας μια στροφή προς τοπικά συστήματα επικοινωνίας που δεν εξαρτώνται από το διαδίκτυο.
Πτώση του Starlink με εντολή Μασκ
Αυτό που προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία στους Ουκρανούς είναι η νέα αποκάλυψη του Reuters, ο Έλον Μασκ είχε δώσει εντολή τον Σεπτέμβρη του 2022 να διακοπεί η κάλυψη του Starlinκ σε ορισμένες κρίσιμες περιοχές της Ουκρανίας, κατά τη διάρκεια της ουκρανικής αντεπίθεσης που είχε ως στόχο την ανακατάληψη κατεχόμενων εδαφών από τη Ρωσία.
Η εντολή του Μασκ, που δόθηκε σε ανώτερο μηχανικό της SpaceX, προκάλεσε μπλακ άουτ επικοινωνιών, επηρεάζοντας τις επιχειρήσεις ουκρανικών drones, τον εντοπισμό στόχων για το πυροβολικό και τον συντονισμό στα μέτωπα. Ουκρανοί στρατιωτικοί και σύμβουλοι δήλωσαν στο Reuters ότι εκείνο το μπλακ άουτ είχε ματαιώσει τις προσπάθειες περικύκλωσης των ρωσικών δυνάμεων στην πόλη Μπερισλάβ. «Η περικύκλωση σταμάτησε εντελώς. Απέτυχε», τόνισε ένας από τους αξιωματούχος.
Τα drones έχασαν το σήμα, οι μονάδες πυροβολικού δεν είχαν δεδομένα στόχευσης και τα στρατεύματα στην πρώτη γραμμή δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν. Ο Τάρας Τιμότσκο, ειδικός σε θέματα σημάτων του ουκρανικού στρατού που υπηρετούσε στην περιοχή της Χερσώνας εκείνη την εποχή, δήλωσε πως «όποιους χρησιμοποιούσε το Starlink για την επιτήρηση της πρώτης γραμμής, ήταν απλώς τυφλός». Τελικά, η Ουκρανία κατάφερε να ανακτήσει τον έλεγχο του Μπερισλάβ και της πόλης της Χερσώνας λίγο καιρό αργότερα.
Οι «φόβοι» του Μασκ και η «χρυσή» συμφωνία για την SpaceX
Τρεις πηγές που έχουν γνώση για την εντολή που έδωσε ο Μασκ, μιλώντας στο Reuters σημείωσαν πως αυτό συνέβη για δύο λόγους. Από τη μια ο ιδιοκτήτης της SpaceX φοβήθηκε πιθανό χτύπημα σε υποδομές του Starlink, καθώς η Ρωσία είχε προειδοποιήσει πως η χρήση «φαινομενικά μη στρατιωτικών υποδομών στο διάστημα για στρατιωτικούς σκοπούς» θα σημαίνει πως «αυτές θα μπορούσαν να γίνουν νόμιμος στόχος για αντίποινα». Και από την άλλη ο φοβήθηκε πως ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα υλοποιούσε την απειλή του ότι θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα αν απειληθεί η εδαφική ακεραιότητα της Ρωσίας.
Η ακριβής χρονική στιγμή της εντολής δεν είναι ξεκάθαρη, όμως η διακοπή ξεκίνησε περίπου στις 30 Σεπτεμβρίου 2022, λίγες ημέρες μετά την απειλή του Ρώσου Προέδρου και ενώ στο μέτωπο οι ουκρανικές δυνάμεις είχαν ξεκινήσει μια προέλαση στις κατειλημμένες περιοχές.
Πληροφορίες του Reuters από τρεις πρώην κυβερνητικούς αξιωματούχους των ΗΠΑ αναφέρουν πως ο Μασκ είχε εκείνη την περίοδο πολλές παρασκηνιακές συνομιλίες με ανώτερα στελέχη της κυβέρνησης του Τζο Μπάιντεν, εκφράζοντας τις ανησυχίες του, οι οποίες εντάθηκαν όταν του είπαν πως ο Πούτιν θα μπορούσε να υλοποιήσει τις απειλές του.
Το μπλακ άουτ είχε προκαλέσει έντονη ανησυχία σε Κίεβο και Ουάσινγκτον που είχαν εργαστεί για να διασφαλίσουν την πρόσβαση του ουκρανικού στρατού στο Starlink μετά την εισβολή του 2022. Λίγες ημέρες αργότερα, μετά από ένα δημοσίευμα των μέσων ενημέρωσης σχετικά με διακοπή λειτουργίας του Starlink, ο Μασκ έγραψε στο Twitter πως «ό,τι συμβαίνει στο πεδίο της μάχης είναι απόρρητο». Ακολούθως το Κίεβο προσπάθησε να προσεγγίσει τον Μασκ για να εξασφαλίσει πως δεν πρόκειται να άρει την υποστήριξή του προς την Ουκρανία.
Στα μέσα του 2023, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ υπέγραψε την τρέχουσα συμφωνία με την SpaceX για την κάλυψη του Starlink στην Ουκρανία. Οι όροι της σύμβασης δεν αποκαλύφθηκαν, αλλά η Quilty Space, μια ερευνητική εταιρεία με έδρα τη Φλόριντα, έκανε λόγο για συμφωνία 537 εκατομμυρίων δολαρίων με την SpaceX για την παροχή δορυφορικών επικοινωνιών στην Ουκρανία.
Το Starlink «ραχοκοκαλιά» του ουκρανικού στρατού
Έγγραφα που εξέτασε το Reuters δείχνουν ότι η SpaceX είχε ξεκινήσει τις συζητήσεις με την κυβέρνηση των ΗΠΑ για παροχή του Starlink στην Ουκρανία και πριν από την έναρξη του πολέμου. Ωστόσο η ανάπτυξη ξεκίνησε αφού τα ρωσικά στρατεύματα πέρασαν τα σύνορα στις 24 Φεβρουαρίου 2022.
Δύο ημέρες αργότερα, ο Μιχαήλ Φεντόροφ, αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ουκρανίας, ζήτησε δημόσια τη βοήθεια του Μασκ. «Σας ζητάμε να παρέχετε στην Ουκρανία σταθμούς Starlink», έγραψε στο τότε Twitter. Λίγες ώρες αργότερα ήρθε η επίσης δημόσια απάντηση του Μασκ. «Η υπηρεσία Starlink είναι πλέον ενεργή στην Ουκρανία», έγραψε. «Περισσότεροι τερματικοί σταθμοί καθ’ οδόν».
Πλέον το Starlink έχει καταστεί κρίσιμο για τις ουκρανικές επιχειρήσεις, από την πλοήγηση drones μέχρι την ασφαλή επικοινωνία. Με πάνω από 50.000 τερματικά στην Ουκρανία – τα μισά εκ των οποίων παρείχε η Πολωνία – το σύστημα επιτρέπει τη διατήρηση της συνδεσιμότητας σε τεράστιες περιοχές.
Πλέον, το Starlink είναι το μεγαλύτερο δορυφορικό δίκτυο στον κόσμο, με περισσότερους από 7.900 δορυφόρους, και αναμένεται να αποφέρει σχεδόν 10 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα φέτος, δηλαδή το 60% του εισοδήματος της SpaceX. Ωστόσο, ολόκληρο το σύστημα παραμένει υπό τον απόλυτο ιδιωτικό έλεγχο του Έλον Μασκ, χωρίς διεθνή μηχανισμό εποπτείας για χρήση σε πολεμικές συγκρούσεις.
Ο ίδιος ο Μασκ έχει παραδεχθεί την καθοριστική σημασία του Starlink στην άμυνα της Ουκρανίας. «Το Starlink μου είναι η ραχοκοκαλιά του ουκρανικού στρατού. Αν το απενεργοποιούσα, όλη η πρώτη γραμμή τους θα κατέρρεε», είχε δηλώσει στο παρελθόν, διαβεβαιώνοντας ωστόσο πως δεν πρόκειται να το κάνει.
Η εκτόξευση της SpaceX
Η SpaceX – και μέσω του Starlink – παρέχει πλέον κρίσιμες υπηρεσίες σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, οι οποίες έχουν συμβόλαια περίπου 22 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την εταιρεία του Μασκ. Η υπηρεσία δορυφορικού διαδικτύου του Έλον Μασκ έχει αναπτυχθεί ραγδαία από τότε που ξεκίνησε το 2020. Η Starlink αναφέρει ότι πλέον έχει εκατομμύρια πελάτες και είναι διαθέσιμη σε περισσότερες από 140 χώρες, περιοχές και αγορές.
Καθώς οι χώρες βασίζονται ολοένα και περισσότερο σε εταιρείες τεχνολογίας για τα πάντα, από την κυβερνοάμυνα έως την αποθήκευση δεδομένων, το ζήτημα της εξάρτησης από έναν ή λίγους κυρίαρχους παρόχους υπηρεσιών δεν ισχύει μόνο για την Ουκρανία, αλλά και για άλλα κράτη.
«Οι κυβερνήσεις πρέπει να σκεφτούν τι σημαίνει αυτό», δήλωσε ο Μάρκους Γουίλετ, πρώην αναπληρωτής επικεφαλής της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών Government Communications Headquarters και νυν ανώτερος σύμβουλος στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, ενός think tank με έδρα το Λονδίνο.
