Οι επαναλαμβανόμενες παραβιάσεις του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ από τη Ρωσία τις τελευταίες εβδομάδες εγείρουν ένα δύσκολο ερώτημα για τη συμμαχία: εάν θα απαντήσει με την κατάρριψη ρωσικών αεροσκαφών.
Την Παρασκευή, τρία ρωσικά MiG-31 παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Εσθονίας για 12 λεπτά πριν αναχαιτιστούν από μαχητικά του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων ιταλικά F-35 που συμμετέχουν στην ενισχυμένη αποστολή επιτήρησης του εναέριου χώρου στη Βαλτική. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ρωσικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη εισήλθαν στην επικράτεια της Πολωνίας και τουλάχιστον τρία καταρρίφθηκαν μετά την αντίδραση πολωνικών F-16 και ολλανδικών F-35.
«Η Ρωσία δεν πρέπει να έχει καμία αμφιβολία: το ΝΑΤΟ και οι σύμμαχοι θα χρησιμοποιήσουν, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, όλα τα αναγκαία στρατιωτικά και μη στρατιωτικά μέσα για να αμυνθούμε», ανέφεραν οι πρέσβεις του ΝΑΤΟ σε δήλωση που δόθηκε στη δημοσιότητα την Τρίτη σύμφωνα με το Politico.
Η Μόσχα επιμένει ότι δεν έχει κάνει τίποτα λάθος.
Αρκετές χώρες του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων η Πολωνία και η Σουηδία, προειδοποιούν πλέον ότι είναι έτοιμες να καταρρίψουν ρωσικά αεροσκάφη που εισέρχονται στον εναέριό τους χώρο.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Charly Salonius-Pasternak, διευθύνοντα σύμβουλο του think tank Nordic West Office με έδρα το Ελσίνκι, υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στη Μόσχα και το ΝΑΤΟ. «Η Ρωσία έχει δηλώσει ότι θεωρεί πως βρίσκεται σε στρατιωτική σύγκρουση με εμάς και τη Δύση. Εμείς δεν το βλέπουμε έτσι και γι’ αυτόν τον λόγο οι κανόνες εμπλοκής μας είναι διαφορετικοί», ανέφερε.
Ακολουθεί τι πρέπει να γνωρίζετε για την αντίδραση του ΝΑΤΟ μέχρι τώρα.
Ποιοι είναι οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ;
Οι κανόνες εμπλοκής της συμμαχίας είναι απόρρητοι.
«Καθορίζουν τις παραμέτρους για το τι μπορεί να κάνει ο στρατός σε οποιαδήποτε δεδομένη κατάσταση, κάτι που σημαίνει ότι διαφέρουν πολύ ανάλογα με την αποστολή ή την επιχείρηση», εξήγησε η Oana Lungescu, πρώην εκπρόσωπος Τύπου του ΝΑΤΟ, η οποία είναι σήμερα διακεκριμένη συνεργάτιδα του think tank Royal United Services Institute στο Λονδίνο.
Οι κανόνες εμπλοκής πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές της συμμαχίας, πρόσθεσε. «Για το ΝΑΤΟ, η βασική πολιτική κατεύθυνση είναι ότι πρόκειται για μια αμυντική συμμαχία, της οποίας ο στόχος είναι να αποτρέπει την επιθετικότητα και να προλαμβάνει οποιαδήποτε σύγκρουση και, αν αυτό αποτύχει, να αμυνθεί και να την νικήσει».
Οι κανόνες εγκρίνονται από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC), στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ. Εφαρμόζονται από τον Ανώτατο Συμμαχικό Διοικητή Ευρώπης (SACEUR), που σήμερα είναι ο στρατηγός της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ Alexus Grynkewich, ο οποίος διοικεί επίσης τις αμερικανικές δυνάμεις στην Ευρώπη. Όπως κάθε πολιτική απόφαση εντός της συμμαχίας, έτσι και οι κανόνες εμπλοκής απαιτούν συναίνεση.
Τι ισχύει για τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις;
Οι κανόνες εμπλοκής του ΝΑΤΟ δεν εμποδίζουν τις εθνικές ένοπλες δυνάμεις να λαμβάνουν τις δικές τους αποφάσεις στο έδαφός τους, όταν βρίσκονται υπό εθνική διοίκηση.
Την Τρίτη, η Λιθουανία υιοθέτησε νέους κανόνες που επιτρέπουν στις ένοπλες δυνάμεις της να αντιδρούν σε παραβιάσεις του εναέριου χώρου «νωρίτερα και ταχύτερα». Η Ρουμανία, της οποίας ο εναέριος χώρος έχει παραβιαστεί πολλές φορές τους τελευταίους μήνες από ρωσικά drones, συγκαλεί την Πέμπτη το Ανώτατο Συμβούλιο Άμυνας για να καθορίσει τους κανόνες εμπλοκής σε περίπτωση νέων εισβολών από μη επανδρωμένα ή επανδρωμένα αεροσκάφη.
Ωστόσο, μπορεί να υπάρξουν κίνδυνοι αν μια μονομερής ενέργεια μιας χώρας οδηγήσει σε κλιμάκωση, όπως υπαινίχθηκε τη Δευτέρα ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ.
«Είμαστε έτοιμοι για οποιαδήποτε απόφαση στοχεύει στην καταστροφή αντικειμένων που μπορεί να μας απειλήσουν, όπως ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου, προσθέτοντας ότι πρέπει επίσης να επιτευχθεί κάποιο είδος συναίνεσης μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ.
«Πρέπει να είμαι 100% βέβαιος … ότι όλοι οι σύμμαχοί μας θα αντιμετωπίσουν αυτό το ζήτημα με ακριβώς τον ίδιο τρόπο όπως κι εμείς. Πρέπει να είμαι 100% βέβαιος ότι όταν η σύγκρουση εισέλθει σε τόσο οξεία φάση, δεν θα είμαστε μόνοι σε αυτό», συνέχισε ο πολωνός πρωθυπουργός. «Πρέπει να το σκεφτούμε δύο φορές πριν αποφασίσουμε ενέργειες που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια πολύ οξεία φάση της σύγκρουσης».
Αλλά αυτό το σενάριο δεν θα ίσχυε για την κατάσταση της Παρασκευής πάνω από την Εσθονία, επειδή οι χώρες της Βαλτικής δεν διαθέτουν δικό τους στόλο μαχητικών αεροσκαφών και βασίζονται στις αποστολές επιτήρησης του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ.
Σύμφωνα με έναν πρώην αξιωματούχο του ΝΑΤΟ, ακριβώς επειδή η Εσθονία δεν διαθέτει δικά της πολεμικά αεροσκάφη, η Ρωσία παραβίασε τον εναέριό της: «Αν η εισβολή είχε λάβει χώρα πάνω από τη Φινλανδία, οι Φινλανδοί θα μπορούσαν να αποφασίσουν να το καταρρίψουν. Στον βαλτικό εναέριο χώρο, είμαστε υποχρεωμένοι να ανεβάσουμε το ζήτημα στην ιεραρχία διοίκησης του ΝΑΤΟ».
Γιατί το ΝΑΤΟ δεν κατέρριψε τα ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι — τόσο πολιτικοί όσο και στρατιωτικοί — για τους οποίους τα μαχητικά του ΝΑΤΟ δεν κατέρριψαν τα ρωσικά MiG-31 την περασμένη εβδομάδα.
«Οι αποφάσεις σχετικά με το αν θα εμπλακούμε σε κατάρριψη αεροσκαφών … βασίζονται πάντα στις διαθέσιμες πληροφορίες για την απειλή που θέτει το αεροσκάφος», δήλωσε την Τρίτη ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, υποστηρίζοντας ότι «δεν εντοπίστηκε καμία άμεση απειλή» στην Εσθονία.
Την άποψη αυτή συμμερίστηκε και ο πρωθυπουργός της Εσθονίας, Κρίστεν Μίχαελ, ο οποίος είπε ότι «υπάρχουν σίγουρα διάφορες παράμετροι για τη χρήση βίας», αφήνοντας να εννοηθεί ότι το περιστατικό της Παρασκευής δεν δικαιολογούσε μια τέτοια ενέργεια, παρά τον προφανώς σκόπιμο χαρακτήρα του.
Η αντίδραση του ΝΑΤΟ ήταν σύμφωνη με τη διαδικασία, δήλωσε στα τοπικά μέσα ο πρώην αρχηγός της αεροπορίας της Εσθονίας, Jaak Tarien, προσθέτοντας ότι σε καιρό ειρήνης η χρήση βίας δεν εφαρμόζεται άμεσα, με την υπόθεση ότι οι παραβιάσεις θα μπορούσαν να είναι λάθος.
Σύμφωνα με τον Mykola Bielieskov, ουκρανό στρατιωτικό αναλυτή και ερευνητή στο Εθνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών της Ουκρανίας, τόσο ο κίνδυνος κλιμάκωσης όσο και η αβεβαιότητα σχετικά με τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ έπαιξαν ρόλο στον τρόπο που αντέδρασε το ΝΑΤΟ.
«Υπό όρους, κανείς δεν πρόκειται να ξεκινήσει τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο εξαιτίας αυτού», είπε. Οι ευρωπαϊκές χώρες «θεωρούν ότι το ΝΑΤΟ συγκρατείται από το γεγονός ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα για την αντίδραση και τη θέση των ΗΠΑ υπό την κυβέρνηση Τραμπ».
Αναζητούν οι χώρες του ΝΑΤΟ αλλαγές στους κανόνες εμπλοκής;
Δεν είναι σαφές εάν οι τρέχοντες κανόνες εμπλοκής επιτρέπουν στα μαχητικά του ΝΑΤΟ να καταρρίψουν ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη — και αν ναι, υπό ποιες συνθήκες.
Στο εσωτερικό της συμμαχίας, γενικά θεωρείται ότι οι αμυντικές δυνατότητες του ΝΑΤΟ είναι επαρκείς για την αποστολή.
«Θα γίνουν πολλές συζητήσεις» μετά την Εσθονία, είπε ένας διπλωμάτης του ΝΑΤΟ, που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος για να μιλήσει ελεύθερα, «αλλά δεν υπήρχε αίσθηση ότι ήμασταν πίσω από τις εξελίξεις».
Υπάρχει μια συνεχιζόμενη συζήτηση σχετικά με το αν οι κανόνες για τις αποστολές επιτήρησης του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ θα πρέπει να αυστηροποιηθούν. «Οι συζητήσεις θα συνεχιστούν στο ΝΑΤΟ σχετικά με τα κατάλληλα μέτρα και τις απαντήσεις. Είναι σημαντικό η Ρωσία να αλλάξει συμπεριφορά», δήλωσε ένας ανώτερος διπλωμάτης του ΝΑΤΟ.
Ανώτατοι αξιωματούχοι στην Εσθονία, τη Λιθουανία και την Τσεχία ζητούν μια πιο αποφασιστική αντίδραση την επόμενη φορά που η Ρωσία θα δοκιμάσει το ΝΑΤΟ, δηλαδή την κατάρριψη των πολεμικών αεροσκαφών της Μόσχας. «Πρέπει να απαντήσουμε κατάλληλα, συμπεριλαμβανομένης ενδεχομένως της κατάρριψης ρωσικών αεροσκαφών», δήλωσε ο Πρόεδρος της Τσεχίας, Petr Pavel.
Ο Αμερικανός πρόεδρος, ερωτηθείς στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ την Τρίτη εάν θεωρεί ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ μπορούν να καταρρίψουν εισβολείς ρωσικούς αεροσκάφους, απάντησε: «Ναι, το πιστεύω».
«Κατανοητό», ανταπάντησε ο Πολωνός Υπουργός Εξωτερικών, Radosław Sikorski.
Πώς θα μπορούσε το ΝΑΤΟ να αλλάξει τους κανόνες εμπλοκής;
Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αλλαγή των κανόνων εμπλοκής θα πρέπει να περάσει από το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC), όπου οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ θα λαμβάνουν αποφάσεις με βάση τη συναίνεση, βασιζόμενοι σε στρατιωτικές συμβουλές και συζητήσεις με τον SACEUR (Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής Ευρώπης) Grynkewich.
Ωστόσο, από τότε που ξεκίνησε ο πλήρους κλίμακας πόλεμος στην Ουκρανία, ο SACEUR έχει μεγαλύτερη εξουσία να κάνει προσαρμογές χωρίς να περάσουν από το NAC — για παράδειγμα, στέλνοντας περισσότερα πλοία ή αεροσκάφη σε μια συγκεκριμένη περιοχή.
«Τα σχέδια άμυνας του ΝΑΤΟ ενεργοποιήθηκαν στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Αυτά τα σχέδια … συνεχίζουν να προσαρμόζονται, κάτι που δίνει επίσης στον SACEUR σημαντική εξουσία σχετικά με το πώς χρησιμοποιεί μέσα και δυνάμεις», δήλωσε η Lungescu, η πρώην εκπρόσωπος Τύπου του ΝΑΤΟ.
Τι συνέβη την τελευταία φορά που μια χώρα του ΝΑΤΟ κατέρριψε ρωσικό αεροσκάφος;
Το 2015, η Τουρκία κατέρριψε ένα ρωσικό Sukhoi-24M κοντά στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας μετά από παραβίαση του εναέριου χώρου διάρκειας 17 δευτερολέπτων και κατόπιν αρκετών προειδοποιήσεων.
Σημαντικό είναι ότι αυτό δεν αποτελούσε μέρος αποστολής του ΝΑΤΟ — σε αντίθεση με το περιστατικό της Παρασκευής — αλλά έγινε υπό εθνική αρμοδιότητα. «Διέθεταν τη δική τους αεροπορία και πήραν την απόφαση σε εθνικό επίπεδο, ενημερώνοντας τους συμμάχους (με λεπτομέρειες) μόνο εκ των υστέρων. Αποδείχθηκε ότι ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό», ανέφερε ο ανώτερος διπλωμάτης του ΝΑΤΟ που προαναφέρθηκε.
Η Άγκυρα ενεργοποίησε το Άρθρο 4 του ΝΑΤΟ και έπαιξε το ηχητικό της προειδοποίησης στο NAC, το οποίο στη συνέχεια εξέδωσε δήλωση. Μετά από αυτό, η στρατιωτική συμμαχία βοήθησε την Τουρκία να παρακολουθεί τον εναέριό της χώρο με περισσότερα αεροσκάφη έγκαιρης προειδοποίησης AWACS.
Σύμφωνα με τον Tarien της Εσθονίας, το περιστατικό είχε συνέπειες: η Μόσχα επέβαλε εμπορικές κυρώσεις στην Άγκυρα και ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdoğan τελικά ζήτησε συγγνώμη.
Ωστόσο, τα ρωσικά αεροσκάφη σταμάτησαν να πετούν στον τουρκικό εναέριο χώρο.
