Εάν η καριέρα των πολιτικών εξαρτάται από την ικανότητά τους να επικοινωνούν με σαφήνεια με τις μάζες, τότε η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν φαίνεται να έχει ένα πρόβλημα, όπως σχολιάζει σε δημοσίευμά του το Politico.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το δημοσίευμα, όσοι βασίζονται στην ομάδα επικοινωνίας της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για να αντλήσουν πληροφορίες για τη δουλειά τους -δημοσιογράφοι, λομπίστες, ακόμη και προσωπικό της Κομισιόν- παραπονιούνται ότι η αποκάλυψη της αλήθειας δεν ήταν ποτέ πιο δύσκολη.
Από την έναρξη της δεύτερης θητείας της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τον Δεκέμβριο, το γραφείο της έχει επικριθεί για την έλλειψη πλήρους διαφάνειας ή για την παροχή συγκεχυμένων, αντιφατικών ή παραπλανητικών πληροφοριών, σύμφωνα με 12 αξιωματούχους της Κομισιόν, λομπίστες, ειδικούς της ΕΕ και δημοσιογράφους με τους οποίους μίλησε το Politico.
Η εν λόγω κριτική αντανακλά τις ευρύτερες αμφιβολίες, που εκφράζουν τόσο οι σύμμαχοι όσο και οι αντίπαλοί της, σχετικά με τον συγκεντρωτικό τρόπο ηγεσίας της, ο οποίος, όπως λένε, καθιστά τον θεσμό λιγότερο διαφανή. Αυτό συμβαίνει την ώρα που αντιμετωπίζει αυξημένη πίεση από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους ευρωβουλευτές -με δύο ψηφοφορίες για προτάσεις δυσπιστίας προγραμματισμένες για την επόμενη εβδομάδα- και με το κέντρο πολιτικής της ΕΕ να καταρρέει.
Η αξιοπιστία της Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν ως ηγέτιδας και η θέση της ΕΕ στη διεθνή σκηνή δοκιμάζονται συνεχώς. Οι αντιευρωπαϊκές δυνάμεις ενισχύονται και η οικονομική και πολιτική επιρροή της Ε.Ε μειώνεται. Αυτήν τη στιγμή η Κομισιόν χρειάζεται έναν ισχυρό επικοινωνιακό βραχίονα, και πολλοί από τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησε το Politico δήλωσαν ότι η υπάρχουσα δομή δεν είναι ικανοποιητική.
«Είμαστε το εκτελεστικό όργανο της Ευρώπης και διαθέτουμε μια υπηρεσία επικοινωνίας που δεν είναι αντάξια των πρωτευουσών όσον αφορά στα αποτελέσματα που παρέχει στον Τύπο», δήλωσε ένας ανώτερος αξιωματούχος της Κομισιόν, ο οποίος, όπως και άλλοι σε αυτό το δημοσίευμα, ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος για να μπορεί να μιλήσει ελεύθερα για τους συναδέλφους του και τις εσωτερικές δυναμικές εξουσίας στην Κομισιόν, καθώς δεν είναι εξουσιοδοτημένος να μιλήσει επίσημα στον Τύπο.
Αυτή η αδυναμία «οδηγεί σε αμφισβήτηση της Επιτροπής όσον αφορά τη διαφάνεια, επειδή οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους», πρόσθεσε ο αξιωματούχος.
Στο στόχαστρο βρίσκεται η «υπηρεσία εκπροσώπου Τύπου» της Κομισιόν -γνωστή στους δημοσιογράφους και τους αξιωματούχους ως SPP- η οποία διαχειρίζεται τις επίσημες επικοινωνίες του οργάνου με τα μέσα ενημέρωσης. Διαθέτει προσωπικό περίπου 80 ατόμων, συμπεριλαμβανομένων 12 εκπροσώπων Τύπου οι οποίοι -σε αντίθεση με σχεδόν όλους τους άλλους στον οργανισμό – έχουν την εξουσία να μιλούν επίσημα και να αναφέρονται ονομαστικά. Αναφέρεται απευθείας στη φον ντερ Λάιεν.
Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της SPP και των δημοσιογράφων έχει αρχίσει να επιδεινώνεται.
«Εδώ και μήνες διαμαρτυρόμαστε για το γεγονός ότι μας τροφοδοτούν με ’αποστειρωμένα’ δελτία τύπου και δεν μας παρέχουν τις πραγματικές πληροφορίες, τα νομικά έγγραφα, καθώς και για την καθυστέρηση της Επιτροπής στην παροχή πληροφοριών», δήλωσε στο ο Dafydd ab Iago, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Τύπου, η οποία εκπροσωπεί εκατοντάδες δημοσιογράφους που εργάζονται στις Βρυξέλλες, και ανταποκριτής της Argus Media στην ΕΕ.
Η SPP επέμεινε ότι παραμένει προσηλωμένη στην αποστολή της να επικοινωνεί με το κοινό μέσω του Τύπου σχετικά με το έργο του θεσμού.
Η υπηρεσία «λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψη τα σχόλια και τις κριτικές», δήλωσε η επικεφαλής εκπρόσωπος Πάουλα Πίνιο.
Η πτήση της Ριμπέρα
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά πρόσφατα παραδείγματα συγκεχυμένων μηνυμάτων αφορούσε την επικεφαλής ανταγωνισμού της Επιτροπής Τερέζα Ριμπέρα, η οποία, σε μια σημαντική στιγμή που σχετιζόταν άμεσα με τη δουλειά της τον περασμένο μήνα, δεν πραγματοποίησε συνέντευξη Τύπου για να ανακοινώσει ένα ιστορικό διάταγμα κατά της αμερικανικής εταιρείας τεχνολογίας Google.
Με τους δημοσιογράφους να απορούν για τον λόγο που μια σημαντική επίτροπος θα έχανε ένα τόσο σημαντικό δημοσιογραφικό γεγονός, η SPP τους είπε ότι η Ριμπέρα -η οποία έχει αναδειχθεί σε αγκάθι για τη φον ντερ Λάιεν λόγω των απόψεών της για τη Γάζα- έπαιρνε μια πρωινή πτήση. Αυτό αποδείχθηκε ανακριβές. Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με αυτό, η SPP είπε ότι ενήργησε με καλή πίστη και ότι, αν και αναφέρθηκε η πτήση, αυτή η αναφορά έγινε απλώς για να δώσει στους δημοσιογράφους ένα επιπλέον πλαίσιο και δεν είχε σκοπό να υπονοήσει ότι αυτός ήταν ένας λόγος για την μη πραγματοποίηση συνέντευξης Τύπου. Δεδομένου ότι η απόφαση για την Google ελήφθη αργά το απόγευμα την ίδια ημέρα, η Κομισιόν μπορούσε να πραγματοποιήσει μόνο μια ανεπίσημη ενημέρωση από αξιωματούχους, είπε ο εκπρόσωπος.
Επίσης τον Σεπτέμβριο, οι δημοσιογράφοι διαμαρτυρήθηκαν όταν οι εκπρόσωποι της Κομισιόν έδωσαν αντιφατικές απαντήσεις σχετικά με το αν η ηγεσία της ΕΕ πίστευε ότι η Ρωσία είχε παρεμβάλει το σύστημα πλοήγησης GPS σε ένα αεροπλάνο που μετέφερε τη φον ντερ Λάιεν.
Και σε ένα παράδειγμα των αντικρουόμενων οδηγιών που δόθηκαν στους δημοσιογράφους, η SPP τους προσκάλεσε τον περασμένο μήνα σε ένα διαδικτυακό σεμινάριο για την τεχνητή νοημοσύνη, εξηγώντας σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα ότι ήταν «ανεπίσημο», για να μεταδώσει στη συνέχεια ζωντανά την εκδήλωση και να δημοσιεύσει το διαδικτυακό σεμινάριο στο YouTube.
Τον Ιούνιο, η SPP δέχτηκε σφοδρή κριτική για την υπαναχώρησή της, αφού ανακοίνωσε ότι η Κομισιόν θα ακύρωνε ένα προτεινόμενο νομοσχέδιο για τον περιορισμό του greenwashing.
Στη συνέχεια, τον Ιούλιο, μετά την παρουσίαση του σχεδίου της Κομισιόν για τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, η Διεθνής Ένωση Τύπου την κατηγόρησε για «προσπάθεια εκμετάλλευσης και σύγχυσης, παρέχοντας περιεχόμενο δημοσίων σχέσεων χωρίς δυνατότητα επαλήθευσης». Η πρόταση ύψους 2 τρισεκατομμυρίων ευρώ δεν συνοδευόταν καν από «έναν βασικό πίνακα με αριθμητικά στοιχεία», ανέφερε η ένωση σε δήλωσή της. Η Επιτροπή αρνήθηκε την κατηγορία για έλλειψη διαφάνειας.
Νωρίτερα φέτος, δημοσιογράφοι που καλύπτουν την πολιτική της ΕΕ επέκριναν ευρέως την SPP για την απόκρυψη πληροφοριών σχετικά με την ασθένεια της φον ντερ Λάιεν. Την εποχή εκείνη, η Πίνιο ρωτήθηκε απευθείας αν η πρόεδρος βρισκόταν στο νοσοκομείο, αλλά απάντησε στους δημοσιογράφους ότι «δεν υπήρχαν νεότερα» ― παρά το γεγονός ότι είχε νοσηλευτεί την προηγούμενη μέρα. Η είδηση για τη νοσηλεία της έγινε γνωστή μια εβδομάδα αργότερα.
«Πράγματα που δεν μπορούν να κοινοποιηθούν αμέσως»
Η SPP απάντησε στις επικρίσεις. «Είναι φυσικό σε έναν θεσμό όπως η Κομισιόν… να υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούν να κοινοποιηθούν αμέσως», δήλωσε η Πίνιο.
Οι δημοσιογράφοι πρέπει να κατανοήσουν πόσο πολύ προσπαθούν οι εκπρόσωποι Τύπου για να τους παρέχουν πληροφορίες μόλις αυτές γίνουν διαθέσιμες, είπε. «Εάν υπάρχουν αλλαγές μέχρι την τελευταία στιγμή, τότε πρέπει να διασφαλίσουμε ότι αυτές οι αλλαγές θα αντικατοπτρίζονται με ακρίβεια σε όλο το υλικό Τύπου και αυτό μπορεί να πάρει χρόνο», είπε. «Και αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο όταν μιλάμε για αριθμούς».
Μεταξύ των επτά αξιωματούχων που έδωσαν συνέντευξη στο Politico για αυτό το δημοσίευμα και οι οποίοι έχουν άμεση γνώση του τρόπου λειτουργίας του συστήματος επικοινωνίας της ΕΕ, οι απόψεις διίσταντο ως προς το τι έχει πάει στραβά. Ένας από αυτούς είπε ότι οι εκπρόσωποι δεν επικοινωνούν με τον Τύπο απλώς και μόνο επειδή η ηγεσία της Κομισιόν δεν τους έχει δώσει τις πληροφορίες εξαρχής, ενώ δύο άλλοι επισήμαναν τη μείωση των πόρων ― πέρυσι, η φον ντερ Λάιεν μείωσε τον αριθμό των εκπροσώπων.
Άλλοι αξιωματούχοι ανέφεραν ότι το κύριο πρόβλημα είναι ότι η φον ντερ Λάιεν και η μικρή ομάδα που την περιβάλλει ελέγχουν αυστηρά τον τρόπο λειτουργίας της υπηρεσίας, δημιουργώντας εμπόδια και περιορίζοντας το πόσα μπορούν να πουν οι εκπρόσωποι Τύπου.
«Δεν είναι επειδή η SPP δεν διαθέτει τις πληροφορίες εσωτερικά, αλλά επειδή πρέπει να περιμένουν την έγκριση του γραφείου του προέδρου για οποιαδήποτε ανταλλαγή πληροφοριών», δήλωσε ο πρώτος ανώτερος αξιωματούχος της Κομισιόν που αναφέρεται σε αυτό το δημοσίευμα. «Και η ηγεσία τους είναι εντελώς απρόθυμη να αναλάβει ρίσκο».
Ένας δεύτερος ανώτερος αξιωματούχος της Κομισιόν επέμεινε ότι η φον ντερ Λάιεν δεν προσπαθούσε να αποκρύψει πληροφορίες ― αλλά αναγνώρισαν την απογοήτευση των δημοσιογράφων για την έλλειψη πρόσβασης μέσω της SPP.
Η Πίνιο, εν τω μεταξύ, δήλωσε ότι η δομή της Κομισιόν είναι ακριβώς αυτό που καθιστά την επικοινωνία σχετικά με τον θεσμό τόσο περίπλοκη. «Αν ήταν τόσο συγκεντρωτική όσο πολλοί ισχυρίζονται, τότε θα ήταν πολύ πιο εύκολο ― θα χρειαζόταν απλώς να συμβουλευτούμε το γραφείο της προέδρου σχετικά με τις προτεινόμενες γραμμές και κανέναν άλλο», είπε.
«Αυτό θα ήταν πολύ αποτελεσματικό, αλλά δεν λειτουργεί έτσι», πρόσθεσε. «Όλοι οι αρμόδιοι επίτροποι έχουν λόγο στους αντίστοιχους τομείς αρμοδιότητάς».
Αυτό που περιπλέκει την κατανόηση του θέματος από τον Τύπο είναι η άφιξη ενός πολιτικού διορισμένου για να συμβουλεύει τη φον ντερ Λάιεν σε θέματα επικοινωνίας, ο οποίος ανήκει στην ομάδα της προέδρου και όχι στην υπηρεσία του εκπροσώπου Τύπου. Η Αλεξάνδρα Χένμαν, πρώην αναπληρωματική εκπρόσωπος του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος — της πολιτικής οικογένειας της φον ντερ Λάιεν — ανέλαβε τον ρόλο αυτόν τον Ιούνιο, αντικαθιστώντας τον Γενς Φλόσντορφ (ο οποίος μετακόμισε στην SPP). Τρεις από τους αξιωματούχους της Κομισιόν που ερωτήθηκαν για αυτό το θέμα αρνήθηκαν ότι αυτό την έφερε σε σύγκρουση με την SPP — κάτι που έχουν αναφέρει άλλοι αξιωματούχοι και δημοσιογράφοι — περιγράφοντας τον ρόλο της και αυτόν του επικεφαλής εκπροσώπου ως συμπληρωματικούς.
Μια πιο «πολιτική» Κομισιόν
Η τρέχουσα δομή της υπηρεσίας εκπροσώπησης Τύπου έχει τις ρίζες της στην περίοδο της προεδρίας του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ στην Κομισιόν από το 2014 έως το 2019. Υπό την ηγεσία του, η υπηρεσία εκπροσώπησης τύπου τέθηκε υπό αυστηρότερο, ιεραρχικό έλεγχο και οι επίτροποι κλήθηκαν να μην παρεκκλίνουν από τη γραμμή του θεσμού. Διορίστηκε ένας σύμβουλος πολιτικής επικοινωνίας στο γραφείο κάθε επιτρόπου.
Την εποχή εκείνη, ο τότε επικεφαλής εκπρόσωπος Τύπου Μαργαρίτης Σχοινάς εφάρμοσε αρκετές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
«Ήταν σαφές ότι η Κομισιόν εξελισσόταν σε πολιτικό όργανο με θεμελιώδεις αλλαγές στα καθήκοντα που μας ζητούσαν να εκτελέσουμε», δήλωσε ο Σχοινάς, ο οποίος διετέλεσε επίσης αντιπρόεδρος της Κομισιόν κατά την πρώτη θητεία της φον ντερ Λάιεν. Το όργανο ήταν «πολύ πρόθυμο να παρουσιάσει μια ευρύτερη εικόνα του έργου μας».
Στην ουσία, η μεταρρύθμιση μετέτρεψε τη SPP σε επέκταση του γραφείου του προέδρου, δίνοντάς της πολύ μεγαλύτερο έλεγχο.
Η σχέση μεταξύ δημοσιογράφων και επαγγελματιών δημοσίων σχέσεων σε οποιονδήποτε οργανισμό είναι συχνά ασταθής, δεδομένου ότι βασίζεται στην αμοιβαία εξάρτηση, τις τριβές και τις προσωπικές αλληλεπιδράσεις. Και είναι αλήθεια ότι τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξαν περιστασιακές περιπτώσεις έντασης μεταξύ της Κομισιόν και των δημοσιογράφων που την κάλυπταν.
Ωστόσο, σύμφωνα με παρατηρητές, η τελευταία τάση είναι κάτι καινούργιο. «Αυτό το φαινόμενο της συγκέντρωσης της επικοινωνίας αντανακλά μια βαθύτερη συγκέντρωση της εξουσίας, η οποία σήμερα είναι πολύ πιο εύκολο να εντοπιστεί σε σύγκριση με πριν από 10 χρόνια», δήλωσε ο Αλμπέρτο Αλεμάνο, εμπειρογνώμονας σε θέματα δικαίου και πολιτικής της ΕΕ στο HEC του Παρισιού.
Ο κ. Σχοινάς υποστήριξε ότι μια πιο προεδρική Κομισιόν είναι απαραίτητη, εάν η ΕΕ επιθυμεί να γίνει πιο ευέλικτη και έτοιμη να δράσει.
«Είναι αναπόφευκτο το κέντρο βάρους να πέσει στο Μπερλεμόντ» ― την έδρα της Κομισιόν στις Βρυξέλλες, είπε. «Δεν βλέπω ποια θα ήταν η εναλλακτική λύση», κατέληξε.
