«Καμπανάκι» στις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, ότι κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωπες με σοβαρές ελλείψεις εργατικού δυναμικού τις επόμενες δεκαετίες, εάν δεν προσελκύσουν περισσότερους ανθρώπους από το εξωτερικό, έκρουσαν κορυφαίοι Κεντρικοί Τραπεζίτες.
Την ώρα που σε Ευρώπη και Αμερική λαμβάνονται μέτρα περιορισμού των μεταναστευτικών ροών, οι ηγεσίες κορυφαίων Κεντρικών Τραπεζών επισημαίνουν τις συνέπειες στην ανάπτυξη και στην αγορά.
Όπως τόνισαν από το βήμα του ετήσιου συνεδρίου στο Τζάκσον Χόουλ των ΗΠΑ και όπως μεταδίδουν οι Financial Times, η συνέπεια θα είναι φρένο στην ανάπτυξη και εκτόξευση τιμών, δηλαδή απώλειες δισεκατομμυρίων.
Σήμα κινδύνου από την Λαγκάρντ για την Ευρωζώνη
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, προειδοποίησε ότι χωρίς εισροή εργαζομένων από το εξωτερικό, η Ευρωζώνη θα έχει περίπου 3,4 εκατομμύρια λιγότερους ανθρώπους σε ηλικία εργασίας έως το 2040.
Όπως σημείωσε, η απασχόληση στην Ευρωζώνη αυξήθηκε κατά 4,1% μεταξύ του τέλους του 2021 και τα μέσα του 2025, σχεδόν ισοσταθμίζοντας τα κέρδη του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος.
«Αν και αντιπροσώπευαν μόνο το 9% περίπου του συνολικού εργατικού δυναμικού το 2022, οι ξένοι εργαζόμενοι συνέβαλαν κατά το ήμισυ στην ανάπτυξή του τα τελευταία τρία χρόνια. Οι συνθήκες στην αγορά εργασίας θα μπορούσαν να είναι πιο αυστηρές και η παραγωγή χαμηλότερη», ανέφερε η Λαγκάρντ, για να τονίζει τον καθοριστικό ρόλο των εργαζομένων από το εξωτερικό.
Ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Άντριου Μπέιλι, έκανε λόγο για «οξεία» πρόκληση που αντιμετωπίζει η Βρετανία, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και της χαμηλής παραγωγικότητας.
Υπογράμμισε ότι έως το 2040 το 40% του πληθυσμού θα είναι άνω των 64 ετών, ενώ ιδιαίτερα ανησυχητική χαρακτήρισε την αύξηση των πολιτών που έχουν τεθεί εκτός αγοράς εργασίας λόγω μακροχρόνιας ασθένειας, με την ψυχική υγεία να αναδεικνύεται στον συχνότερο λόγο.
Προβλήματα και στην Ιαπωνία, η οποία «γερνά» επικίνδυνα
Οι δημογραφικές τάσεις είναι άκρως αρνητικές στην πλειονότητα των ανεπτυγμένων χωρών και όχι μόνο στην Ευρώπη.
Χαρακτηριστικά είναι όσα ανέφερε ο διοικητής της Τράπεζας της Ιαπωνίας, Καζούο Ουέντα, ο οποίος τόνισε πως η ταχύτατη γήρανση του πληθυσμού έχει καταστήσει τις ελλείψεις εργατικών χεριών μία από τις πιο πιεστικές προκλήσεις της χώρας του.
Παρότι οι ξένοι εργαζόμενοι αποτελούν μόλις το 3% του εργατικού δυναμικού, ήταν υπεύθυνοι για το ήμισυ της πρόσφατης αύξησής του.
Οι κίνδυνοι για την ανάπτυξη και οι ανατιμήσεις
Όπως προειδοποιούν οι Κεντρικοί Τραπεζίτες, η γήρανση του πληθυσμού δεν μειώνει μόνο το εργατικό δυναμικό και την ανάπτυξη, αλλά αυξάνει και τον κίνδυνο πληθωρισμού, καθώς οι ελλείψεις σε εργατικά χέρια δίνουν στους εργαζόμενους τη δυνατότητα να απαιτούν υψηλότερους μισθούς.
Παρά τις πολιτικές πιέσεις και τη δυσφορία της κοινής γνώμης απέναντι στη μετανάστευση, το συμπέρασμα από το Τζάκσον Χόουλ ήταν ξεκάθαρο: χωρίς ξένους εργαζομένους, οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν ούτε την ανάπτυξη ούτε τη σταθερότητα.
Γερνάει ο πληθυσμός στην Ελλάδα
Στο πλαίσιο αυτό, ανησυχητικά είναι τα αποτελέσματα μελέτης από το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η οποία προβλέπει πως τις επόμενες τρεις δεκαετίες η Ελλάδα θα συνεχίσει να χάνει πληθυσμό, ενώ το δημογραφικό πρόβλημα θα ενταθεί. Το ισοζύγιο γεννήσεων και θανάτων αναμένεται να παραμείνει σταθερά αρνητικό.
Ειδικότερα, η σχετική έρευνα με τίτλο «Δημογραφικό και υπογεννητικότητα στην Ελλάδα σήμερα: Δημογραφικές αδράνειες και κοινωνικές προκλήσεις» και η οποία συντάχθηκε από την Ιφιγένεια Κοκκάλη, επίκουρη καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστηρίου, σημειώνει: «Οι λόγοι που ευθύνονται για αυτήν την κατάρρευση δεν εντοπίζονται μόνο εντός του πεδίου της δημογραφίας, αλλά αφορούν συνολικότερα στις κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες».
Κατάρρευση γεννήσεων – Ιστορικό χαμηλό το 2023
Το 2023 καταγράφηκαν μόλις 72,3 χιλιάδες γεννήσεις, σχεδόν οι μισές από τον ετήσιο μέσο όρο της περιόδου 1951-1970. Η Ελλάδα έχει πλέον έναν από τους χαμηλότερους δείκτες γονιμότητας στην Ε.Ε., με τη διαγενεακή γονιμότητα να κυμαίνεται στα 1,3-1,4 παιδιά ανά γυναίκα, πολύ κάτω από το όριο αναπαραγωγής (2,07).
Σύμφωνα με την ανάλυση, μεταξύ του 2011 και του 2024, η χώρα έχασε σχεδόν μισό εκατομμύριο κατοίκους, λόγω των αρνητικών φυσικών ισοζυγίων, αλλά και των αρνητικών μεταναστευτικών ροών. Η Ελλάδα είναι σήμερα μια από τις πιο «γερασμένες» χώρες της Ευρώπης, με το 23% των κατοίκων να είναι άνω των 65 ετών. Το 2023 οι ηλικιωμένοι ήταν κατά 1 εκατομμύριο περισσότεροι από τα παιδιά ηλικίας 0-14 ετών.
Παράλληλα, αυξάνονται τα ποσοστά ατεκνίας, καθώς για τις γενιές που γεννήθηκαν γύρω στο 1980, περίπου 1 στα 5 άτομα παραμένει χωρίς παιδιά.
Η κρίσιμη καμπή του 2011 στο δημογραφικό
Από την πλευρά της, η Ιφιγένεια Κοκκάλη τονίζει ότι «η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας ξεκίνησε από το 2011, και όχι νωρίτερα, λόγω ακριβώς της μαζικής εισόδου αλλοδαπών μεταξύ 1991 και 2010, που είχε ως αποτέλεσμα ένα θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο κατά 795.000 άτομα».
«Η μαζική είσοδος νέων κυρίως ατόμων σε αναζήτηση εργασίας συνέτεινε, εκτός των άλλων, στην επιβράδυνση της γήρανσης του πληθυσμού της Ελλάδας, στην αύξηση της γεννητικότητάς του και στην τόνωση της δημογραφικής δυναμικότητάς του», αναφέρει η ίδια, εξηγώντας ότι η αύξηση του πληθυσμού μεταξύ 1991-2011 οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην παρουσία αλλοδαπών.
Μετά το 2011, όμως, η οικονομική κρίση αντιστρέφει τις ροές, με την ίδια να τονίζει: «Κατά τη δεκαετία 2011-2021, οι έξοδοι συνεχίστηκαν και αφορούν, αφενός, στους οικονομικούς μετανάστες που, έχοντας εγκατασταθεί στη χώρα κατά τις δυο προηγούμενες δεκαετίες, τώρα επιστρέφουν στις χώρες τους – αφετέρου αφορούν στους νέους Έλληνες και νέες Ελληνίδες (25-34 ετών αλλά και 35- 45 ετών), οι οποίοι αποδημούν».
Οι κοινωνικοί λόγοι πίσω από την κρίση
Η μελέτη υπογραμμίζει ότι το δημογραφικό δεν συνδέεται μόνο με αριθμούς γεννήσεων και θανάτων, αλλά και με ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα.
«Στην ήδη βεβαρημένη πληθυσμιακή δομή της χώρας, θα μπορούσαμε να πούμε σχηματικά ότι το πλαίσιο ζωής στην Ελλάδα, σήμερα, φαίνεται πως είτε ωθεί τους νέους ανθρώπους στη φυγή είτε στην ατεκνία», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Οι βασικές αιτίες φυγής, όπως καταγράφονται, είναι η δυσκολία εύρεσης εργασίας που αντιστοιχεί στο επίπεδο σπουδών, με προοπτικές ανέλιξης και αξιοπρεπείς απολαβές, η έλλειψη αξιοκρατίας και χρόνιες παθογένειες του συστήματος, αλλά και οι ευρύτεροι όροι κοινωνικής ζωής, που κάνουν ελκυστικότερη τη μετανάστευση σε ανοιχτές, ασφαλείς και ανεκτικές κοινωνίες.
Στεγαστικό και δημιουργία οικογένειας
Η ανάλυση στέκεται ιδιαίτερα στο ζήτημα της στέγασης, που έχει αναδειχθεί σε κρίσιμο εμπόδιο για τα νέα ζευγάρια
Ακόμα, η Ιφιγένεια Κοκκάλη σημειώνει: «Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι η συμβίωση των νέων ζευγαριών αυξάνει τις πιθανότητες έλευσης του πρώτου παιδιού και επιταχύνει τη δημιουργία οικογένειας. Σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στην Ελλάδα αυξάνεται η ηλικία αποχώρησης από την οικογενειακή εστία, η μέση ηλικία στον γάμο και η αντίστοιχη στην απόκτηση των παιδιών. Αυτό, σωρευτικά, και σε συνδυασμό με άλλες αρνητικές παραμέτρους, έχει επιπτώσεις όχι μόνον στη δημιουργία οικογένειας και στην ηλικία τεκνοποίησης, αλλά και στον αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν οι νεότερες γενεές».
