Η περιοχή του Σαχέλ στην Αφρική περιλαμβάνει δώδεκα κράτη σε μια λωρίδα εδάφους που διαχωρίζει την έρημο Σαχάρα από τις νότιες περιοχές της ηπείρου. Από τη Σενεγάλη στον Ατλαντικό μέχρι το Ντζιμπουτί στη ανατολική ακτή. Είναι μια ημι-άνυδρη ζώνη με ελάχιστες βροχές που συνήθως πέφτουν μια φορά το χρόνο και με θερμοκρασίες που διαρκώς αυξάνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής. Η επέκταση της ερήμου, οι ελάχιστες καλλιέργειες, η εντατικοποίηση άρδευσης των λίγων αποθεμάτων νερού, τα πενιχρά μέσα καλλιέργειας, οι πολεμικές διαμάχες, ανάγκασαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού να μετακινηθεί νοτιότερα ή να ζητήσει καταφύγιο, τροφή και προστασία στους τζιχαντιστές και στα παρακλάδια της Αλ-Κάιντα. Στη ζώνη του Σαχέλ ζουν πενήντα (50) εκατομμύρια άνθρωποι, τα τριάντα (30) εξ αυτών έχουν πρόβλημα διατροφής. Τα έξι (6) κινδυνεύουν από πείνα. Το 65% του πληθυσμού είναι κάτω από 25 ετών. Η διάρκεια ζωής των ανθρώπων στη περιοχή δεν ξεπερνά τα 47 έτη όταν στη βόρεια Αφρική είναι 70 και στις δυτικές χώρες 80.
Η φτώχεια-οι μετακινήσεις-ο πόλεμος
Το κέντρο αυτής της περιοχής είναι στο Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Νίγηρα. Τα σύνορα σε όλες αυτές τις περιοχές είναι πορώδη και οι πληθυσμοί εύκολα μετακινούνται από τη μια χώρα στην άλλη. Η κρίση σε μια περιοχή προκαλεί ντόμινο μετακινήσεων σε γειτονικές χώρες. Η κατάρρευση της Λιβύης του Καντάφι τροφοδότησε τους νομαδικούς πληθυσμούς της Σαχάρας (Τουαρέγκ) με όπλα και θρησκευτικό φανατισμό λόγω της εγκατάλειψης. Η παραδοσιακή τους ενασχόληση ήταν η μεταφορά κάνναβης και λαθραίων. Τώρα μεταφέρουν με τα καραβάνια τους από τη Λιβύη όπλα στο Μάλι.
Η ξηρασία στο Μάλι και η οικονομική κρίση στον Νίγηρα, μαζί με τις ένοπλες συγκρούσεις, προκάλεσαν μετακινήσεις πληθυσμών νοτιότερα στη Νιγηρία, στη Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στο Καμερούν και στην Ακτή Ελεφαντοστού. Τον τελευταίο χρόνο μετακινήθηκαν 300.000 από το βόρειο Μάλι και 1,1 εκατ. από τη Μπουρκίνα Φάσο, νοτιότερα. Οι φτωχοί μουσουλμανικοί πληθυσμοί της βόρειας Νιγηρίας δέχτηκαν τους φτωχούς πρόσφυγες του Σαχέλ. Η τζιχαντιστική Μπόκο Χαράμ, γνωστή από τις απαγωγές παιδιών στη Νιγηρία, βρήκε και άλλους υποστηριχτές. Οι μετακινήσεις επιδείνωσαν τη φτώχεια και αύξησαν την αποσταθεροποίηση. Φυσικά τα μεταλλεύματα χρυσού, σιδήρου και ουρανίου στο Μάλι, στο Τσαντ, στο Νίγηρα ακόμη και πετρελαίου, είναι προσβολή για τη φτώχεια της περιοχής και πρόκληση για την αποικιοκρατία.
Η γαλλική επέμβαση
Το 2011-12 οι τζιχαντιστές κατέλαβαν μεγάλες πόλεις στο Μάλι και άρχισαν να επεκτείνονται εδαφικά και στις γύρω περιοχές. Ήταν η εποχή της αντίστοιχης επέκτασης των τζιχαντιστών στο Αφγανιστάν και στη Συρία. Το 2013 ξεκίνησε η γαλλική επιχείρηση Serval. Ανακαταλήφθηκαν οι πόλεις και περιορίσθηκαν οι τζιχαντιστές γεωγραφικά στα βορειότερα χωριά και τις απόμερες περιοχές. Η επιχείρηση αυτή συνεχίστηκε με την ονομασία Barkhane μέχρι σήμερα. Στη γαλλική δύναμη συμμετέχουν βρετανοί, δανοί, σουηδοί και εσθονοί με τμήματα υποστήριξης αλλά και μάχιμους. Όμως η απειλή ανασυντάχθηκε και άρχισαν οι τζιχαντιστές να διεισδύουν πλέον όχι μετωπικά αλλά με μικρές ομάδες νοτιότερα. Οι μετακινήσεις των φτωχών έγιναν μαζί με τους τζιχαντιστές. Από το Μάλι και τον Νίγηρα, η απειλή επεκτάθηκε στο τριεθνές σύνορο γύρω από τη λίμνη Τσάντ, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στη Μπουρκίνα Φάσο και συνδέθηκε με την αντίστοιχη της Νιγηρίας. Εδώ οι Γάλλοι άρχισαν να έχουν πρόβλημα. Παρά την εμπειρία τους με τη γαλλόφωνη περιοχή, η σύνδεση φτώχειας, ισλαμικού φανατισμού και ένοπλων προσβολών, αποτέλεσε επικίνδυνο μίγμα. Ούτε οι σκληροτράχηλοι και αδίστακτοι στρατιώτες της Λεγεώνας των Ξένων ούτε οι αδύναμες τοπικές κυβερνήσεις μπόρεσαν να μειώσουν την απειλή.
Αποχώρηση όπως Αφγανιστάν ή συμμαχική εμπλοκή;
Τον περασμένο Ιούνιο ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν συγκάλεσε σύσκεψη των πέντε ηγετών των χωρών της περιοχής (G5 Sahel) και ανακοίνωσε ότι θα μειώσει τη γαλλική στρατιωτική δύναμη από 5.000 που είναι τώρα στο 50%, καταργώντας στρατιωτικές βάσεις κύρια στο βόρειο Μάλι, μέχρι την άνοιξη του 2022. Σε αντιστάθμισμα θα ιδρυθεί πολυεθνική δύναμη με κορμό τους Γάλλους και εδώ είναι η πιθανή ελληνική συμμετοχή. Η κυβέρνηση του Μάλι αντέδρασε και πρόσφατα ήρθαν πληροφορίες ότι υπέγραψε συμφωνία με τη ρωσική μισθοφορική εταιρεία Wagner που ήδη έχει εμπλακεί στη Συρία και τη Λιβύη, για να καλύψει το κενό μετά την αποχώρηση των Γάλλων. Το τι σημαίνει η εμφάνιση των Ρώσων μισθοφόρων στην κατεξοχήν γαλλόφωνη Αφρική, μένει να το δούμε. Ήδη οι Γάλλοι απειλούν την κυβέρνηση του Μάλι ότι θα απομονωθεί. Όμως δυο απόπειρες πραξικοπημάτων σε ένα χρόνο στο Μάλι, ο θάνατος του πρωθυπουργού του Τσάντ στη διάρκεια μάχης και οι 52 Γάλλοι νεκροί από το 2013 μέχρι σήμερα δεν είναι καλά νέα για το Παρίσι. Οι προοπτικές για ειρήνευση στην περιοχή δεν είναι καλές. Τα Ηνωμένα Έθνη την παρουσιάζουν σαν χαρακτηριστική περίπτωση αύξησης των συγκρούσεων λόγω επιδείνωσης του κλίματος.
Η πιθανή ελληνική συμμετοχή
Η πρόσφατη ελληνο-γαλλική αμυντική συμφωνία προβλέπει την συνεργασία στο Σαχέλ. Η συμμετοχή σε επιχειρήσεις ή έστω υποστηρικτικές αποστολές σε μια άγνωστη για τους Έλληνες στρατιωτικούς περιοχή εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους. Ακόμη και αν αφαιρέσουμε τις πολιτικές αντιρρήσεις, το όφελος έναντι μιας αμφίβολης γαλλικής προστασίας της εθνικής κυριαρχίας θα είναι μηδαμινό. Οι στρατιωτικοί μας γνωρίζουν το ηπειρωτικό και νησιωτικό περιβάλλον του ελληνικού χώρου ενώ δεν γνωρίζουν καθόλου το αφρικανικό περιβάλλον ούτε έχουν τα εφόδια και μέσα που χρειάζονται. Τώρα που αποσύρονται οι Γάλλοι από την περιοχή και οι Αμερικανοί από την περιοχή του Κόλπου εμείς θα πάμε με τους Patriot στη Σαουδική Αραβία και στο ασταθές περιβάλλον του Σαχέλ; Δεν πρέπει οι στρατιωτικοί μας να είναι στη ‘’γυάλα’’ αλλά πρέπει να προσέχουμε κατά προτεραιότητα τα δικά μας χώματα και ύδατα και να μην πηγαίνουμε εκεί που αποχωρούν οι άλλοι.
Ο Ν. Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.