1. Από την αιφνίδια, πρόωρη και αδόκητη απώλεια της Φ. Γενημματά κενώθηκε, πριν συμπληρωθεί η τετραετής διάρκεια της θητεία της, η θέση του επικεφαλής του συνασπισμού συνεργαζόμενων πολιτικών κομμάτων με την επωνυμία Κίνημα Αλλαγής. Έως την εκλογή του διαδόχου της χηρεύει, επίσης, η θέση του Προέδρου της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Για όσα ζητήματα εντοπίζονται στην καθημερινή λειτουργία του συνασπισμού, την εκλιπούσα μπορεί, προσωρινά και παρά τη σιωπή του καταστατικού (άρθρο 27), να «υποκαταστήσει» ο Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής, δηλαδή του ανώτερου συλλογικού πολιτικού οργάνου μεταξύ δύο συνεδρίων (άρθρο 25 παρ. 1 του καταστατικού). Πρόκειται για μια, κατ’ οικονομία, επιλογή που έχει ήδη γίνει δεκτή στην πράξη δίχως διαφωνίες.
Αντιθέτως, για την προεδρία της κοινοβουλευτικής ομάδας η συζήτηση παραμένει ακόμη ανοικτή, πιθανολογείται όμως ότι θα κλείσει στην προγραμματισμένη συνεδρίασή της τη Δευτέρα 1η Νοεμβρίου 2021.
Μετά την επιβαλλόμενη από το θλιβερό γεγονός ολιγοήμερη «σιωπή» όλων, η πολιτική επέστρεψε στη συνήθη καθημερινότητά της με διαρροές στον ημερήσιο έντυπο και τον ηλεκτρονικό Τύπο κύκλων των υποψηφίων στην προεδρική εκλογή. Κάποιοι θα δουν στον καθορισμό του Προέδρου της κοινοβουλευτικής ομάδας την ευκαιρία μιας πρώτης, όχι πολιτικά αναίμακτης, αναμέτρησης, αποβλέποντας απλώς στη δημιουργία εντυπώσεων. Εξάλλου, όψιμος διεκδικητής της προεδρίας του κόμματος θα εμφανιστεί έτοιμος να του ανατεθούν(!) και αυτά τα καθήκοντα. Τέλος, ορισμένοι φέρονται να συζητούν την ανάθεσή τους σε υποψήφιο υπό τον όρο της αποχώρησής του, δίχως καν να ερωτηθεί, από την εκλογική διαδικασία.
Τα διακινούμενα σενάρια στο παρασκήνιο εμπλουτίστηκαν, τέλος, με την πρόσφατη δήλωση του γραμματέα της κοινοβουλευτικής ομάδας του Κινήματος Αλλαγής ότι στην προγραμματισμένη συνεδρίασή της θα εισηγηθεί να ασκεί ο ίδιος «τα καθήκοντα του προέδρου της, λειτουργικά και θεσμικά», ενώ τα κοινοβουλευτικά (καθήκοντα) οι δύο ορισθέντες από την εκλιπούσα αναπληρωτές-εκπρόσωποί της. Πρόκειται για άποψη που αγνοεί τα στοιχειώδη και παραγνωρίζει τα αυτονόητα! Προφανώς, ο γραμματέας έχει από τη θέση του την ευθύνη λειτουργίας της κοινοβουλευτικής ομάδας, αρμοδιότητα που διόλου επηρεάζεται, καταρχήν, από την επώδυνη απώλεια της Προέδρου. Η εκπροσώπησή της στη Βουλή ανήκει όμως στον επικεφαλής της και, επικουρικά, σε εκείνους που έχει ορίσει να τον αναπληρώνουν και να τον εκπροσωπούν. Σε κάθε περίπτωση, η δράση όλων πρέπει να είναι θεσμική, δηλαδή να υπηρετεί και να εναρμονίζεται σε όσα προβλέπονται στο Σύνταγμα, στον Κανονισμό της Βουλής και το καταστατικό του συνασπισμού ή συνάγονται από τις διατάξεις τους.
2. Η Βουλή οργανώνεται και λειτουργεί με αναφορά στις κοινοβουλευτικές ομάδες. Γι’ αυτό, στον Κανονισμό της περιλαμβάνονται αναλυτικοί ορισμοί ως προς την έννοια και τη συγκρότηση (άρθρο 15), την ίδρυση και τις μεταβολές στη σύνθεση (άρθρο 16), την εκπροσώπησή τους (άρθρο 17), τα αναγνωριζόμενα λειτουργικά τους προνόμια (άρθρο 18) και, τέλος, τη μεταξύ τους σειρά (άρθρα 19 και 20). Ρυθμίσεις για την κοινοβουλευτική ομάδα απαντώνται, επίσης, στο καταστατικό κάθε πολιτικού κόμματος, αυτοτελούς ή συνασπισμού περισσότερων συνεργαζόμενων.
Η κοινοβουλευτική ομάδα του Κινήματος Αλλαγής αποτελείται από τους βουλευτές και τους ευρωβουλευτές του, υλοποιεί την πολιτική του στο πλαίσιο των κοινοβουλευτικών διαδικασιών, λειτουργεί βάσει του Κανονισμού της Βουλής και του Κανονισμού Λειτουργίας της, ενεργεί και αποφασίζει σύμφωνα με το καταστατικό και τις διαμορφωμένες από το Συνέδριο και την Κεντρική Πολιτική Επιτροπή κατευθυντήριες γραμμές (άρθρο 14 παρ. 1 του καταστατικού). Από τα μέλη της, κατά την ορθότερη άποψη μόνον τους βουλευτές, εκλέγονται ο γραμματέας και ο αναπληρωτής του, οι οποίοι απαρτίζουν, από κοινού με τους δύο κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους, το τετραμελές προεδρείο της (άρθρο 14 παρ. 2 του καταστατικού). Η οργάνωση και η λειτουργία της (κοινοβουλευτικής ομάδας) υπόκειται, επίσης, στις επιλογές του ομώνυμου Κανονισμού της (άρθρο 14 παρ. 7 του καταστατικού).
3. Ο Κανονισμός της Βουλής αποτελεί ιδιότυπο (sui generis) τυπικό νόμο και οι διατάξεις του εντοπίζονται, θεματικά, στα ζητήματα της οργάνωσης και της λειτουργίας της (άρθρο 65 παρ. 1 Συντ.). Εξάλλου, το καταστατικό και ο οικείος Κανονισμός θεσπίζονται στο πλαίσιο της καταστατικής αυτονομίας (άρθρο 29 παρ. 1 Συντ.), περιορίζονται δε αποκλειστικά στον καθορισμό του τρόπου που οργανώνεται και λειτουργεί η κοινοβουλευτική ομάδα στο εσωτερικό της. Η ρυθμιζόμενη στα δύο νομοθετήματα ύλη είναι σαφώς διακριτή και στην υποθετική περίπτωση που ήθελε διαπιστωθεί, κατ’ ακραία εξαίρεση, σύγκρουση του κανονιστικού τους περιεχομένου, υπερισχύει, συνεπεία της υπέρτερης τυπικής ισχύος του, ο Κανονισμός της Βουλής.
Επαναλαμβάνοντας τη γενική πρόβλεψή του (άρθρο 16 παρ. 2), στο καταστατικό του Κινήματος Αλλαγής προβλέπεται ότι ο επικεφαλής του, εφόσον είναι βουλευτής, προεδρεύει και της κοινοβουλευτικής ομάδας (άρθρο 28 παρ. 1 πρότ. 1). Τούτη είναι και η μοναδική κοινή ρύθμιση των δύο νομοθετημάτων. Ειδικοί ορισμοί για τη νομική θέση, για την εκπροσώπηση και τα προνόμια του Προέδρου της κοινοβουλευτικής ομάδας περιέχονται μόνο στον Κανονισμό της Βουλής. Ο επικεφαλής της την εκπροσωπεί (άρθρο 17 παρ. 1), ανάλογα με τον αριθμό των μελών της δηλώνει, ενυπογράφως στον Πρόεδρο της Βουλής, έως τρεις ή έως δύο εκπροσώπους του που τον αναπληρώνουν, όταν κωλύεται ή απουσιάζει (άρθρο 17 παρ. 2), ο ορισμός τους είναι πάντως ελεύθερα ανακλητός (άρθρο 17 παρ. 3), ενώ όταν ορίζονται περισσότεροι του ενός, η αναπλήρωση γίνεται από τον ένα, κατά τη σειρά ή το αντικείμενο του ορισμού τους (άρθρο 17 παρ. 4 ΚτΒ), δεν χωρεί αναπλήρωση στα προσωπικά θέματα και στον κοινοβουλευτικό έλεγχο, με την εξαίρεση των επερωτήσεων και των επίκαιρων επερωτήσεων (άρθρο 17 παρ. 5). Τέλος, στον Πρόεδρο της κοινοβουλευτικής ομάδας παραχωρείται ιδιαίτερο γραφείο (άρθρο 18 παρ. 1 ΚτΒ).
4. Η αναπλήρωση του Προέδρου κοινοβουλευτικής ομάδας έχει από τη φύση της προσωρινό χαρακτήρα και χωρεί, επιτρεπτά, αποκλειστικά σε δύο, ρητά καθορισμένες στον Κανονισμό της Βουλής, περιπτώσεις. Όταν κωλύεται, για οποιονδήποτε λόγο, να ασκήσει τα καθήκοντά του και όταν απουσιάζει, κατά κανόνα στο εξωτερικό. Τότε και μόνον τότε αναπληρώνεται, νομίμως, από τον ορισθέντα αναπληρωτή-εκπρόσωπό του. Και στις δύο νομοθετημένες περιπτώσεις, ο θητεύων Πρόεδρος βρίσκεται στη ζωή, αλλά λόγοι, προσωπικοί ή αντικειμενικοί, δεν του επιτρέπουν να ανταποκριθεί στις κοινοβουλευτικές του υποχρεώσεις. Αντιθέτως, όποιος εκλείψει, δηλαδή αποβιώσει, δεν αναπληρώνεται. Επειδή είναι, ταυτόχρονα, και επικεφαλής του πολιτικού κόμματος, επιβάλλεται το συντομότερο να πληρωθεί η κενωθείσα θέση σύμφωνα με τις καθορισμένες στο καταστατικό διαδικασίες. Ο εκλεγείς νέος Πρόεδρος θα προεδρεύει και της κοινοβουλευτικής ομάδας.
Στο καταστατικό του Κινήματος Αλλαγής οργανώνεται η εκλογή του Προέδρου του, όταν συμπληρωθεί η τετραετής θητεία του (άρθρο 28, σε συνδυασμό με τα άρθρα 22 παρ. 1 πρότ. 4 και 23 παρ. 2). Για την ταυτότητα του νομικού και του πραγματικού λόγου, οι παραπάνω ορισμοί διέπουν, επίσης, την εκλογή, εάν ανακύψει τέτοια ανάγκη συνεπεία έκλειψης ή παραίτησης. Εν προκειμένω, δεν λαμβάνεται, ορθά, οποιαδήποτε καταστατική μέριμνα για την, εν γένει, αναπλήρωση του εκλιπόντος ή του παραιτηθέντος. Άλλωστε, αυτοί δεν αναπληρώνονται. Σε ό,τι αφορά τα κοινοβουλευτικά καθήκοντα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο Κανονισμός της Βουλής επιτρέπει την αναπλήρωση του, θητεύοντος και εν ζωή, Προέδρου της κοινοβουλευτικής ομάδας, εάν κωλύεται ή απουσιάζει. Δηλαδή, όταν υφίσταται και μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του, όχι όμως και όταν εκλείψει.
5. Οι ορισθέντες αναπληρωτές-εκπρόσωποι αναπλήρωναν επιτρεπτά την Πρόεδρο της κοινοβουλευτικής ομάδας του Κινήματος Αλλαγής για όσο χρόνο αυτή βρισκόταν στη ζωή. Ωστόσο, με την έκλειψή της τερματίστηκε τυπικά και η δυνατότητα αναπλήρωσή της. Όποιος αναδειχθεί Πρόεδρος του συνασπισμού στην επικείμενη αναμέτρηση της 5ης και, κατά πάσα βεβαιότητα, της 12ης Δεκεμβρίου 2021 θα είναι, εφόσον διατηρεί και τη βουλευτική ιδιότητα, νέος επικεφαλής της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Έως τότε, δηλαδή για απομένον χρονικό διάστημα λίγο μεγαλύτερο του μηνός, η, εν γένει, παρουσία του συνασπισμού στη Βουλή και, ιδίως, η εκπροσώπησή του στις συζητήσεις σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών επιβάλλουν να αναδειχθεί, το συντομότερο, μεταβατικός Πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας για το σύνολο των δικαιωμάτων ή των υποχρεώσεων που του αναγνωρίζονται από τον Κανονισμό της Βουλής.
Όποιος επιθυμεί να διεκδικήσει την κενωθείσα θέση, πρέπει, άνευ ετέρου, να είναι βουλευτής. Βέβαια, την ιδιότητα διαθέτει και ο ήδη εκλεγείς από τα μέλη της γραμματέας της κοινοβουλευτικής ομάδας. Ωστόσο, η αιρετή θέση του δεν αρκεί από μόνη της για να τον καταστήσει μεταβατικό Πρόεδρό της. Εκείνος που θα αναλάβει την ευθύνη, οφείλει, λόγω της συνταγματικής του θέσης και καθηκόντων του από τον Κανονισμό της Βουλής, να απολαμβάνει νωπή και άμεση νομιμοποίηση. Και τούτη μπορεί να του την προσφέρει μόνον η κοινοβουλευτική ομάδα. Πρέπει, γι’ αυτό, τα μέλη της να εκλέξουν εκείνον που θα προεδρεύει έως την ανάδειξη του νέου επικεφαλής του Κινήματος Αλλαγής. Το ίδιο ισχύει, τούτη τη φορά όμως ρυθμίζεται ειδικά στο Σύνταγμα, κατά την ανάδειξη του πρωθυπουργού και υπό τις δύο εκδοχές, την απόλυτα και τη σχετικά πλειοψηφική, της δεδηλωμένης. Πράγματι, εάν το κόμμα δεν έχει, για οποιοδήποτε λόγο, αρχηγό ή εκπρόσωπο, προφανώς θητεύοντος και όχι εκλιπόντος, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας χορηγεί την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ή, αντιστοίχως, τη διερευνητική εντολή σε όποιον προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα (άρθρο 37 παρ. 4 πρότ. 1 Συντ.).
Στην προγραμματισμένη συνεδρίασή της το απόγευμα της Δευτέρας 1ης Νοεμβρίου 2021 η κοινοβουλευτική ομάδα του Κινήματος Αλλαγής πρέπει να εκλέξει τον Πρόεδρό της για να ασκήσει, μεταβατικά, τα καθήκοντα της θέσης. Υποψηφιότητα μπορεί να υποβάλει κάθε μέλος της, θα τα αναλάβει όμως όποιος οριστεί, συναινετικά, ή επικρατήσει, σε ένα ή σε περισσότερους γύρους, συγκεντρώνοντας την απόλυτη πλειοψηφία των εγκύρων ψήφων. Ο εκλεκτός της θα ασκήσει το σύνολο των δικαιωμάτων και θα εκπληρώσει το σύνολο των υποχρεώσεων της θέσης, όπως προβλέπονται στο Σύνταγμα και τον Κανονισμό της Βουλής. Θα μπορεί, μεταξύ άλλων, να ορίσει και τους δύο αναπληρωτές-εκπροσώπους του έως την ολοκλήρωση της, εν εξελίξει, εκλογικής διαδικασίας. Οποιαδήποτε άλλη επιλογή για την ανάδειξη του μεταβατικού Προέδρου και ανεξαρτήτως του προβαλλόμενου λόγου για τη δικαιολόγησή της, πάσχει νομιμότητας και προσκρούει ευθέως στη θεσμική, συνταγματικά και καταστατικά, τάξη.
(Ο Θανάσης Ξηρός είναι ΔΝ-Δικηγόρος)