Δεν μπορέσαμε να αποφύγουμε τον πειρασμό να δανειστούμε τον τίτλο μας από το εξαιρετικό βιβλίο της ιστορικού και πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνας Κουλούρη, «Φουστανέλες και Χλαμύδες, Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα 1821-1930», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, γιατί περιγράφει με τον πιο ευσύνοπτο και περιεκτικό τρόπο όσα διαμείβονται τα τελευταία χρόνια στους εορτασμούς των εθνικών επετείων και όχι μόνο. Φουστανελάδες, «Αμαλίες», κολοκοτρωναίικες περικεφαλαίες, φυσεκλίκια, παρ’ ολίγον και ιππικό που προετοιμαζόταν να παρελάσει μπροστά από την εξέδρα των επισήμων στην πλατεία Συντάγματος, αλλά λόγω «κραξίματος» κόπηκε πριν από τον «τελικό», συνέθεσαν και φέτος, όπως και τις προηγούμενες χρονιές, ένα φαινόμενο μιας δήθεν ομοιογενούς ιστορικής μνήμης.
Κι εκεί που είσαι στη Μακεδονία, να ξάφνου μπροστά σου ένας «Μανιάτης» με το μαύρο του τσεμπέρι ή στην Κρήτη ένας περίπου «Κρητικός» με ολίγη από Ύδρα και Ψαρά. Μια σύγχρονη «Βαβυλωνία» εθνικής αμφίεσης, σαν αυτή στο έργο του Δημήτρη Βυζάντιου, που όμως έχει διαρρεύσει από τα στενά όρια του Ναυπλίου και της Παλαιάς Ελλάδας και έχει απλωθεί σε όλη την επικράτεια, ακόμη και έξω απ’ αυτήν. Μια ενδυματολογική «παλιγγενεσία» που στην προσπάθειά της να αποτελέσει «τόπο μνήμης», όπως θα έλεγε και η κα Κουλούρη, καταλήγει σε μια μεταμφιεστική ασυναρτησία. Μια κιτς στις περισσότερες περιπτώσεις αναπαράσταση του παρελθόντος που μαρτυρά πρωτίστως την έλλειψη γνώσης και ενδιαφέροντος για την ιστορία αλλά και την ανάγκη ταύτισης με κάτι υπερβατικό, όπως είναι ο ένδοξος Ξεσηκωμός του 1821. Ένα «ένδυμα ψυχής», χωρίς όμως την αποστασιοποίηση του εκθέματος, που προσφέρει η εξαιρετική ομώνυμη έκθεση στο Μουσείο της Ακρόπολης (συνεχίζεται έως τις 2 Απριλίου).
Γιατί σε καιρούς χαλεπούς, όπως οι δικοί μας, χωρίς τις αντηρίδες της στιβαρής κοινωνικής συνοχής που εδράζεται σε ένα κοινό όραμα για το μέλλον, έρχονται οι διάφορες εκφάνσεις της πατριδοκαπηλίας να προσφέρουν ψυχολογικό και κοινωνικοποιητικό στήριγμα. Και η ευθύνη ανήκει κυρίως στους πολιτικούς και πνευματικούς ταγούς που με τη συμπεριφορά και τη ρητορική τους (δεν) γαλουχούν τους πολίτες. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πώς κάποιοι από αυτούς ξεσήκωσαν με αφορμή τη Συμφωνία των Πρεσπών «αγανακτισμένους» πολίτες να ξεχυθούν στους δρόμους, ως νέοι μακεδονομάχοι ή ως σύγχρονοι «οπλίτες» της «μακεδονικής φάλαγγας» του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Άνθρωποι που ζουν ανάμεσά μας και που αν τους ρωτήσεις λ.χ. ποιος μας επιτέθηκε την 28η Οκτωβρίου και με ποιους πολεμήσαμε στην Αλβανία μπορεί να σου απαντήσουν, και όχι μόνο αυτοί, με τους Γερμανούς ή με τους Τούρκους! Μια κατάσταση αδαούς πατριωτισμού που καταντά εθνικιστικό παραλήρημα.
Ανεξαρτήτως, λοιπόν, της προσέγγισης που έχουμε για τις παρελάσεις και τις μνημονικές αναπαραστάσεις, στο τραπέζι του δημόσιου διαλόγου οφείλουμε ως ενεργοί πολίτες να θέσουμε δύο ζητήματα: αυτό της σχέσης μας με το ιστορικό παρελθόν και αυτό της λαϊκίστικης εργαλειοποίησής του, φαινόμενο που είδαμε κατά κόρον τη δεκαετία της κρίσης και έχει ως αποτέλεσμα έως και σήμερα τους καθημερινούς διχασμούς στη δημόσια σφαίρα. Πώς δηλαδή μαθαίνουμε την ιστορία και πότε χρειάζεται να την επικαλούμαστε. Και για να επανέλθουμε στην Χριστίνα Κουλούρη «(…)για εκείνους που την ενδύονται για τελετουργικούς σκοπούς, η φουστανέλα ανακαλεί μια ενσώματη ανάμνηση του παρελθόντος, συγκροτεί μια εφήμερη μεταμφίεση με τα ρούχα της Κλειώς». Μόνο που δυστυχώς μπορεί να μην γνωρίζουμε ποιας τέχνης μούσα είναι η Κλειώ, ή αν είναι καν μούσα. Κι ένας λόγος να τα σκεφτούμε όλα αυτά παραπάνω τώρα που πλησιάζουν εκλογές…
(Ο Διονύσης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος και ιστορικός)
