Τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (Γαλλία, Κίνα, Μ. Βρετανία, ΗΠΑ, Ρωσία), γνωστά σαν P5, ανακοίνωσαν την Δευτέρα (03 Ιαν. ’22) την αντίθεσή τους στη χρησιμοποίηση του πυρηνικού οπλοστασίου τους για επιθετικούς σκοπούς. Υποσχέθηκαν επίσης να συνεργαστούν για μείωση των πυρηνικών όπλων.
«Βεβαιώνουμε ότι ένας πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να είναι νικηφόρος και δεν πρέπει να γίνει… Καθώς η χρήση πυρηνικών θα έχει απροσδιόριστες επιπτώσεις, βεβαιώνουμε επίσης ότι τα πυρηνικά όπλα-όσο υπάρχουν- πρέπει να εξυπηρετούν αμυντικούς σκοπούς, αποτροπής επίθεσης και παρεμπόδιση πολέμου…Θα συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε σε διμερή και πολυμερή βάση για την μη διάδοση, αφοπλισμό και έλεγχο των εξοπλισμών… Και κανένα πυρηνικό όπλο δεν θα στοχεύει σε άλλη χώρα».
Πυρηνικά όπλα βέβαια έχουν συνολικά εννέα (9) χώρες. Εκτός των παραπάνω έχει η Ινδία, το Πακιστάν, το Ισραήλ και η Βόρεια Κορέα. Οι ΗΠΑ διαθέτουν 5.550 όπλα, η Ρωσία 6.255, η Κίνα 350, η Γαλλία 290, η Μ. Βρετανία 225, η Ινδία 156, το Πακιστάν 165, το Ισραήλ 90, η Β. Κορέα 40-50.
Η πρόσφατη ανακοίνωση ήρθε να επαναφέρει στο τραπέζι συζητήσεις για τα πυρηνικά που είχαν παγώσει εδώ και αρκετά χρόνια λόγω της άρνησης της κυβέρνησης Τραμπ. Δημιουργεί δε κατάλληλο κλίμα παραμονές επανέναρξης συζητήσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν που κι αυτό έχει προχωρήσει και βρίσκεται πολύ κοντά στην κατασκευή πυρηνικών όπλων.
Οι προτάσεις/αξιώσεις της Μόσχας για απομάκρυνση των αμερικανικών πυρηνικών από την Ευρώπη και μη επέκταση του ΝΑΤΟ, μπορεί να μην έγιναν δεκτές από την δυτική πλευρά, οι συζητήσεις όμως που θα γίνουν σε επίπεδο ΝΑΤΟ-Ρωσίας τις επόμενες μέρες θα διεξαχθούν μετά από την ένταση για την Ουκρανία, την τριμερή (ΗΠΑ-Μ. Βρετανία-Αυστραλία) συμφωνία για τα πυρηνικά υποβρύχια (AUKUS), την ένταση στην περιοχή της Ταϊβάν και τις κατηγορίες ότι η Κίνα αυξάνει το πυρηνικό της οπλοστάσιο και η τωρινή ανακοίνωση δημιουργεί κάποια ελπίδα για μείωση των κινδύνων, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι σύγχρονοι κίνδυνοι
Σύμφωνα με το Σουηδικό Ινστιτούτο Ερευνών SIPRI, οι εννέα χώρες διαθέτουν 13.080 πυρηνικά όπλα, εκ των οποίων 3.825 είναι επιχειρησιακά αναπτυγμένα και 2.000 φυλάσσονται σε κατάσταση υψηλής ετοιμότητας. Αν και ποσοτικά υπάρχει μείωση των οπλοστασίων, κύρια επειδή οι ΗΠΑ και η Ρωσία αποσύρουν τα παλαιά όπλα, υπάρχει τεχνολογική αναβάθμιση και μεγαλύτερη ανάπτυξη σε κινητούς εκτοξευτήρες στην ξηρά, σε πλοία και υποβρύχια. Αυτό δίνει τη δυνατότητα ευκολότερης προσέγγισης της άλλης χώρας, δύσκολου εντοπισμού και αποκεντρώνει την πρωτοβουλία σε επιχειρησιακούς διοικητές. Παρά τα μέτρα ασφαλείας, οι κίνδυνοι αυξάνονται.
Η εκτόξευση πυρηνικών όπλων από κινητούς εκτοξευτήρες στη ξηρά τύπου Iskander από τη Ρωσία δίνει τη δυνατότητα προσβολής στόχων εντός της Ευρώπης, σε μικρό χρόνο. Το ίδιο ισχύει για τα αμερικανικά-βρετανικά πλοία και υποβρύχια με πυρηνικά όπλα, που μπορούν να πλησιάσουν στόχους εντός της Ρωσίας από την Μαύρη Θάλασσα ή τον Αρκτικό κύκλο ή εντός της Κίνας από την Κινεζική θάλασσα και τον Ειρηνικό.
Τα υπερηχητικά όπλα που ανέπτυξε πρόσφατα η Κίνα και ακολουθούν οι ΗΠΑ, μειώνουν ακόμη παραπάνω τον χρόνο πτήσης και δεν μπορούν εύκολα να αναχαιτιστούν, όπως μπορεί να γίνει για τους διηπειρωτικούς πυραύλους. Για παράδειγμα, ένας διηπειρωτικός πύραυλος για να φτάσει από το ρωσικό στο αμερικανικό έδαφος ή αντίστροφα χρειάζεται 30΄ ενώ από πλοίο ή υποβρύχιο κοντά στις ακτές της κάθε χώρας ο χρόνος είναι γύρω στα 10΄. Αυτό σημαίνει ότι οι κίνδυνοι έχουν αυξηθεί υπέρμετρα.
Οι συμφωνίες για τα πυρηνικά
- Συμφωνία μη διάδοσης πυρηνικών όπλων (NPT-1968) σε άλλες χώρες πλην των πέντε μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Επιτρέπει την χρήση πυρηνικής ενέργειας μόνο για ειρηνικούς σκοπούς. Υπογράφτηκε από 190 χώρες. Ανανεώνεται κάθε 5 χρόνια. Τελευταία ανανέωση το 2015.
- Συμφωνία απαγόρευσης των πυρηνικών όπλων (Prohibition of Nuclear Weapons). Υπογράφτηκε το 2017 από 122 κράτη. Απαγορεύει τη χρήση, αποθήκευση, δοκιμή και μεταφορά μέσω χωρικών υδάτων άλλων χωρών.
- Συμφωνία μείωσης στρατηγικών όπλων, Strategic Arms Reduction Treaty-START I. Υπογράφτηκε το 1991 μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Έληξε το 2009. Οι συμφωνίες ΙΙ και ΙΙΙ προέβλεπαν σημαντική μείωση στρατηγικών όπλων αλλά τελικά δεν υπογράφτηκαν από ΗΠΑ-Ρωσία.
- Μια νέα συμφωνία START υπογράφτηκε το 2010 μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας. Προβλέπει τη μείωση των αναπτυγμένων πυρηνικών κεφαλών σε 1.500 αλλά υπάρχει «παράθυρο» για τα αποθηκευμένα όπλα.
- Η συμφωνία για τα όπλα μέσου βεληνεκούς (Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty-INF). Υπογράφτηκε το 1987 και αφορούσε τα πυρηνικά με βεληνεκές 500-5.500 χλμ. στην Ευρώπη (Pershing, Cruise, SS-20). Ο πρόεδρος Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ το 2019.
- Υπάρχουν άλλες συμφωνίες για απαγόρευση δοκιμών πυρηνικών όπλων στη θάλασσα, την ατμόσφαιρα, το διάστημα, εγκατάσταση σε γεωγραφικές ζώνες όπως η Κεντρική Ασία, Λατινική Αμερική, Καραϊβική, Νότιος Ειρηνικός, Αφρική, Ανταρκτική, στο βυθό της θάλασσας ενώ η Μογγολία αυτοανακηρύχθηκε ελεύθερη ζώνη από πυρηνικά.
Κάθε βήμα έστω και μικρό στη κατεύθυνση μείωσης της έντασης και των κινδύνων από πυρηνικό πλήγμα ή ατύχημα είναι καλοδεχούμενο. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με απλούς κινδύνους αλλά με απειλή για την ανθρωπότητα. Μπορεί τα καθημερινά προβλήματα να μην αφήνουν χρόνο για κατανόηση των παγκόσμιων κινδύνων όμως όλες οι αναλύσεις προβάλλουν κατά προτεραιότητα τους κινδύνους για τον πλανήτη από τα πυρηνικά όπλα μαζί με την κλιματική αλλαγή και τις πανδημίες.
Ο Ν. Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.