Υπάρχει θέμα δημοκρατίας στον «δυτικό κόσμο»; Πριν από κάποια χρόνια αν έθετες το ερώτημα, αμέσως θα σε κοιτούσαν περίεργα και θα αναρωτιόνταν; «Καλά από που μας ήρθε αυτός»; Ήρθαν όμως οι τελευταίες εξελίξεις (με κορυφαία την εισβολή των ακροδεξιών στο Καπιτώλιο) και επανέφεραν το ερώτημα, με λίγο διαφορετική διατύπωση: Αυτή είναι η δημοκρατία που θέλουμε και δικαιούμαστε;
Ας θυμηθούμε ορισμένα γεγονότα: Οι βάσεις της δημοκρατίας τέθηκαν το 508-507 π.Χ. από τον Αθηναίο Κλεισθένη του Αλκμεωνίδου. Στη Βουλή των 500 οι βουλευτές εκλέγονταν με κλήρο, επομένως όλοι οι πολίτες είχαν πιθανότητα να γίνουν κάποτε βουλευτές. Λίγα χρόνια αργότερα (ενώ «λειτουργούσαν» οι δημοκρατικοί θεσμοί), το 403 πχ, ο Σωκράτης οδηγήθηκε σε δίκη και στον θάνατο εξαιτίας της καταγγελίας τριών συμπολιτών του με τρεις κατηγορίες: Δεν αναγνωρίζει τους θεούς της πόλης και εισάγει «καινά δαιμόνια» (δηλαδή νέους θεούς) μετατρέπει τον αδύναμο λόγο σε ισχυρό (όπως οι Σοφιστές) και διαφθείρει τους νέους. Με λίγα λόγια ο Σωκράτης χωρίς να χρεωθεί κάποια πράξη, τιμωρήθηκε για τις απόψεις του…
Ας έρθουμε στο σήμερα. Θεωρητικά όλοι μπορούν να γίνουν βουλευτές. Στην πράξη όμως σαφώς και δεν ισχύει για όλους ή έστω κάποιοι έχουν «ένα προβάδισμα» είτε λόγω καταγωγής, είτε λόγω οικονομικής κατάστασης, είτε λόγω κάθε είδους «γνωριμιών και αλληλοεξυπηρετήσεων», κοινώς διαπλοκής… Σήμερα επίσης όποιοι δεν αναγνωρίζουν «τους θεούς της πόλης» (εδώ ο καθένας ας υποθέσει τι είναι οι σημερινοί «θεοί»), όποιοι εισάγουν «καινά δαιμόνια» επίσης κινδυνεύουν να θεωρηθούν «αντικοινωνικά στοιχεία» ή οτιδήποτε άλλο. Επίσης η εκφορά ενός λόγου που αμφισβητεί τα δεδομένα, ιδιαίτερα ο λόγος που απευθύνεται στη νεολαία, έχει ενοχοποιηθεί. Να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι στον λόγο που καλεί σε τρομοκρατικές ενέργειες ή στη διαπόμπευση προσώπων (πχ υπόθεση με τον πρύτανη της ΑΣΟΕΕ), αλλά στον λόγο που αμφισβητεί το κατεστημένο.
Θα τεθεί το ερώτημα: Και δεν πρέπει να υπάρχουν μηχανισμοί που να ελέγχουν τον ακραίο λόγο, όπως για παράδειγμα τον ρατσιστικό και φασιστικό λόγο; Σαφώς και ναι, αλλά αυτό είναι δουλειά της οργανωμένης πολιτείας, ακόμα και αυτής της σημερινής πολιτείας η οποία «κουβαλά» αγκυλώσεις και στρεβλώσεις στα όρια της δημοκρατίας. Δυστυχώς όμως ζούμε ένα νέο φαινόμενο: Κριτές του λόγου σε παγκόσμιο επίπεδο καταλήγουν να είναι λίγες πολυεθνικές οι οποίες ελέγχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατέχουν τεχνικές χειραγώγησης της κοινής γνώμης και λειτουργούν σχεδόν ανεξέλεγκτα.
Η περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ είναι χαρακτηριστική: Έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ αποκτώντας πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων Αμερικανών πολιτών και αξιοποιώντας τεχνικές χειραγώγησης και τη σχέση του με το facebook. Είναι γνωστό ότι ο τότε διευθύνων σύμβουλος της βρετανικής Cambridge Analytica (συνεργάτης του facebook), φέρεται να ισχυρίζεται, σε ένα βίντεο που τραβήχτηκε κρυφά, ότι η εταιρεία του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία του Ντόναλντ Τραμπ, για τις προεδρικές εκλογές του 2016. Το βρετανικό τηλεοπτικό δίκτυο Channel 4 «παγίδευσε» τον Αλεξάντερ Νιξ και τον ηχογράφησε να δηλώνει ότι είχε συναντηθεί «πολλές φορές» με τον τότε υποψήφιο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και ότι η εταιρεία διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στους τελευταίους μήνες της προεκλογικής εκστρατείας. «Κάναμε όλη την έρευνα. Καταγράψαμε όλα τα δεδομένα. Κάναμε όλες τις αναλύσεις. Κάναμε όλες τις στοχεύσεις. Τρέξαμε όλη την ψηφιακή εκστρατεία και η βάση δεδομένων μας ενημέρωνε τη στρατηγική τους», είπε ο κ.Νιξ…
Επίσης η πτώση του Ντόναλντ Τραμπ συνοδεύτηκε από ακραία επικοινωνιακά γεγονότα: Ο κ. Τραμπ (τότε ακόμα πρόεδρος των ΗΠΑ αποφάσισε να μιλήσει «ζωντανά» μπροστά στις κάμερες, για πρώτη φορά μετά την βραδιά τον προεδρικών εκλογών, αλλά μερικά από τα μεγαλύτερα τηλεοπτικά δίκτυα διέκοψαν την απευθείας μετάδοση επειδή έκριναν ότι ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ «σκοπίμως παραπληροφορούσε τους τηλεθεατές»… Σήμερα γνωρίζουμε επίσης ότι facebook, Instagram, twitter, youtube κλπ, έκλεισαν τους λογαριασμούς του (τέως) πλανητάρχη. Αν ζούσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θα αναρωτιόνταν πάλι «ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο»;
Για να έχουμε την πλήρη εικόνα, πρέπει να θυμηθούμε ότι ορισμένα ΜΜΕ έπραξαν στο ακέραιο το καθήκον τους. Για περισσότερο από έναν χρόνο, Observer και New York Times ερευνούσαν την εταιρεία ανάλυσης δεδομένων Cambridge Analytica για τον ύποπτο ρόλο της στην εκστρατεία υπέρ του Brexit και στις αμερικανικές εκλογές που οδήγησαν στην εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Επίσης στις ΗΠΑ η αρµόδια Οµοσπονδιακή Επιτροπή Εµπορίου των ΗΠΑ (Federal Trade Commission), επέβαλε στο Facebook πρόστιμο-ρεκόρ ύψους 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων σχετικά με την υπόθεση της Cambridge Analytica και τις πρακτικές που ακολούθησε η εταιρεία, αφήνοντας απροστάτευτα τα προσωπικά δεδομένα δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών της.
Αν ορισμένοι πολυεκατομμυριούχοι-ιδιοκτήτες αυτών των ψηφιακών κολοσσών μπορούν να ελέγχουν το μυαλό μας (δείτε το «social dilemma» στο Netflix), μπορούν να καθορίζουν αποτελέσματα εκλογών, ελέγχουν την παγκόσμια οικονομία και αδιαφορούν για το τι θα πουν εθνικά κράτη ή ενώσεις κρατών (η Ευρωπαϊκή Ένωση συμπεριλαμβάνεται σε αυτές), τότε μήπως πράγματι υπάρχει ζήτημα δημοκρατίας;
Επίσης αν τιμωρούνται όσοι επιδιώκουν να αποκαλύψουν την αλήθεια ή μέρος της αλήθειας (οι περιπτώσεις Σνόουντεν και Ασάνζ είναι χαρακτηριστικές) τότε εμείς οι απλοί πολίτες από που θα μπορέσουμε να σχηματίσουμε άποψη για να μπορέσουμε να ασκήσουμε ανεπηρέαστοι τα δημοκρατικά μας δικαιώματα;
Σκεπτόμενοι αυτές τις εξελίξεις καταλαβαίνουμε ότι η «λίστα Πέτσα» είναι πλημμέλημα (τηρουμένων των αναλογιών). Όμως αν η πληροφόρηση αμφισβητηθεί στην καρδιά της, αν τα ΜΜΕ απαξιωθούν, αν όλοι διαβάζουμε μια είδηση στα κοινωνικά δίκτυα και το πρώτο που σκεφτόμαστε είναι αν είναι fake news, αν οι θεσμοί δημοκρατίας και οι εκλεγμένοι μας εκπρόσωποι σιγά-σιγά κατρακυλήσουν στην συνείδηση μας, μήπως κάνουμε ένα βήμα προς ένα νέο εκφασισμό της κοινωνίας;
Όσοι θεωρούν ότι βασικό τους μέλημα είναι να απαξιώσουν τον πολιτικό τους αντίπαλο, όσοι απλά επιδιώκουν την εύνοια των ιδιοκτητών της πληροφόρησης, όσοι «βολεύονται» με λιγότερη και αμφίβολη πληροφόρηση, είναι συνυπεύθυνοι για ότι μπορεί να ακολουθήσει.
Ευτυχώς βρισκόμαστε σε μια ήπειρο και μια ένωση κρατών η οποία, παρά τις εμφανέστατες αδυναμίες της, είναι ακόμη η δημοκρατικότερη στον πλανήτη. Το ερώτημα είναι αν οι πολίτες και οι ηγεσίες τους έχουν τα απαιτούμενα αντανακλαστικά για να αντιδράσουν; Η «υπόθεση- δημοκρατία» μας αφορά όλους. Πολίτες (πάνω απ’όλα), θεσμούς και δημοσιογράφους. Η δημοκρατία που απολαμβάνουμε έχει ακόμα πολλά βήματα να κάνει προκειμένου να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μας. Ένα από τα πρώτα πιστεύω ότι είναι να δημιουργηθούν θεσμοί εξασφάλισης της ελεύθερης πρόσβασης σε μια (όσο γίνεται…) αντικειμενική και πλουραλιστική πληροφόρηση. Οι θεσμικοί φορείς (πχ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για εμάς) οφείλουν να θεσμοθετήσουν ανεξάρτητα όργανα τα οποία θα διασφαλίζουν την ελευθερία στη διακίνηση απόψεων, ενώ θα προβλέπουν δικλείδες ασφαλείας για τον περιορισμό του ακραίου λόγου (αναφέρομαι στον επικίνδυνο για τη κοινωνία λόγο, όπως ο ρατσιστικός και ο φασιστικός), αλλά και θα ελέγχουν τους κολοσσούς της τεχνολογίας. Η δημοκρατία είναι ένας θεσμός-εν κινήσει, οπότε πάντα πρέπει όλοι να έχουμε το νου μας…
(Ο Γιάννης Κορωναίος είναι δημοσιογράφος)
