Από τις 27 Απριλίου, μέχρι την 1η Μαΐου διεξάγεται ο Διεθνής Ποδηλατικός Γύρος της Ελλάδας. Στις πέντε ημέρες που θα διαρκέσει ο αγώνας, 139 αθλητές ενταγμένοι σε είκοσι ομάδες θα διανύσουν 847 χιλιόμετρα, περνώντας από μερικές από τις πιο όμορφες περιοχές της χώρας μας. Από το Ηράκλειο και τα Χανιά, την Αθήνα και την Ιτέα, τη Λίμνη Πλαστήρα, μέχρι τα Γιάννενα, όπου θα τερματίσουν.
Στη χώρα μας ο αθλητισμός προβάλλεται μονοθεματικά. Μας ενδιαφέρει σχεδόν αποκλειστικά το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. Έτσι, όμως, χάνουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε αθλήματα όπως η ποδηλασία, που είναι ένα μοναδικό άθλημα, με σημαντικές ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές αναφορές.
Πολλές από αυτές αναφέρονται και στη χώρα μας. Για παράδειγμα, λίγοι γνωρίζουν τον πρώτο Έλληνα Ολυμπιονίκη της ποδηλασίας. Στους Αγώνες του 1896 ο Αριστείδης Κωνσταντινίδης, τερμάτισε πρώτος στο ποδηλατοδρόμιο του Φαλήρου, εκεί που τώρα βρίσκεται το τωρινό γήπεδο «Γεώργιος Καραϊσκάκης», ύστερα από 86 χιλιόμετρα, κατακτώντας το χρυσό ολυμπιακό μετάλλιο.
Εκατό χρόνια αργότερα, το 1996, οι διοργανωτές του ποδηλατικού γύρου της Ιταλίας (Giro d’ Italia), αποφάσισαν να κάνουν τα πρώτα τρία ετάπ στην Ελλάδα. Στο πρώτο από αυτά, ξεκίνησαν από την Αθήνα, πέρασαν την παραλιακή του Σουνίου και μετά από 170 χιλιόμετρα κατέληξαν κάτω από την Ακρόπολη. Οι ποδηλάτες συνάντησαν αρκετές δυσκολίες, καθώς ο αέρας και το ολισθηρό οδόστρωμα της παραλιακή, προκάλεσαν αρκετές πτώσεις και μικροτραυματισμούς. Εκείνο όμως, που περισσότερο απ’ όλα χαρακτήρισε το περιπετειώδες πρώτο ετάπ ήταν ότι κάποια στιγμή αντίθετα προς την κατεύθυνση των αθλητών εμφανίστηκε ένα ΙΧ (!), που προφανώς, ξέφυγε από τις απαγορευτικές σημάνσεις. Το πιο κωμικοτραγικό όλων, ήταν ότι λίγα λεπτά πριν το φινάλε του ετάπ, διοργανωτές, θεατές και τηλεθεατές είδαν μία μπουλντόζα να περνάει τη γραμμή του τερματισμού!
Στην Ευρώπη, η σχέση με το ποδήλατο είναι εντελώς διαφορετική από την Ελλάδα… Ο κόσμος παρακολουθεί τους μεγάλους ποδηλατικούς αγώνες, με το ίδιο ενδιαφέρον που βλέπει το ποδόσφαιρο. Οι δύο μεγαλύτερες αθλητικές εφημερίδες της Ευρώπης, η γαλλική Equipe και η Gazzetta dello Sport ξεκίνησαν ως εφημερίδες με κύριο θέμα την ποδηλασία. Στη Γαλλία, ο ποδηλάτης που προπορεύεται στη γενική βαθμολογία του Tour φοράει την κίτρινη φανέλα. Το κίτρινο είναι το χρώμα των σελίδων της Equipe. Στην Ιταλία, αντίστοιχα, ο πρώτος φοράει τη ροζ φανέλα, που είναι το παραδοσιακό χρώμα της Gazzetta. Αυτές οι δύο εφημερίδες δεν προβάλλουν απλά αυτούς τους αγώνες, αλλά είναι διοργανωτές. Στο παλμαρέ των αθλητών, εκτός από τις νίκες, συγκαταλέγεται και πόσες φορές φόρεσαν την κίτρινη ή τη ροζ φανέλα, καθώς αποτελεί σημαντικό επίτευγμα και ύψιστη τιμή.
Σε χώρες με μεγάλη παράδοση στην ποδηλασία, το πέρασμα ενός αγώνα από τις πόλεις ή τα χωριά είναι αφορμή για να στηθεί ένα μεγάλο πανηγύρι. Οι κάτοικοι ανοίγουν τα σπίτια τους για να χαιρετήσουν τους αθλητές, οι οποίοι είναι τοπικοί ήρωες. Άλλωστε, πολλοί από αυτούς κατάγονται αγροτικές, πεδινές ή ορεινές περιοχές, όπου το ποδήλατο, εκτός από τρόπο ζωής, συνιστά και μέσο επαγγελματικής αποκατάστασης.
Γι’ αυτό, η ποδηλασία είναι ένα από τα αθλήματα με έντονα ταξικά χαρακτηριστικά. Ακόμα και εκείνοι που καταφέρνουν να ξεφύγουν από τη μοίρα του απλού μέλους μίας ομάδας και να γίνουν πρωταγωνιστές, κερδίζοντας στις μεγάλες ποδηλατικές κούρσες δεν ξεχνούν ούτε την κοινωνική καταγωγή τους, ούτε τη συνεισφορά των αθλητών της ομάδας όπου ανήκουν.
Αυτό συμβαίνει γιατί, για να κερδίσει κάποιος έναν αγώνα (είτε είναι μίας μέρας είτε πολλών ημερών), η βοήθεια των συναθλητών είναι καθοριστική. Κανένας ποδηλάτης δεν μπορεί να είναι το ίδιο καλός στις διάφορες απαιτήσεις του αγώνα. Άλλες διαδρομές είναι πεδινές και απαιτούν μεγάλη ταχύτητα και ικανότητα στον τερματισμό. Άλλες είναι ορεινές και απαιτούν μεγαλύτερη αντοχή και δύναμη στις γάμπες. Τέλος υπάρχουν τα ετάπ της ατομικής χρονομέτρησης, όπου διακρίνονται οι αθλητές που καταφέρνουν να διατηρήσουν καλύτερα το ρυθμό της πεταλιάς. Τα τεχνικά επιτελεία κατανέμουν τους ρόλους στους αθλητές της ομάδας ανάλογα με τα χαρακτηριστικά κάθε αθλητή και διαμορφώνουν ανάλογα τη στρατηγική τους.
Κατά τη διάρκεια του αγώνα, καθένας κινείται για να εξυπηρετήσει τον κοινό στόχο: δηλαδή, την ανάδειξη στη θέση του νικητή, του πιο ικανού, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της διαδρομής. Έτσι, η ποδηλασία δεν είναι ατομικό άθλημα, αλλά κατ’ εξοχήν ομαδικό. Γι΄ αυτό και τα χρηματικά έπαθλα μοιράζονται σε όλη την ομάδα και δεν τα παίρνει ο πρώτος.
Οι μεγάλες ποδηλατικές διοργανώσεις που διαρκούν πολλές ημέρες είναι, κατά σειρά σημασίας, ο Γύρος της Γαλλίας (Tour de France), της Ιταλίας (Giro d’ Italia) και της Ισπανίας (La Vuelta). Διαρκούν τρεις εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των οποίων οι αθλητές συνολικά διανύουν περίπου 4.000 χιλιόμετρα. Κάθε χρονιά χαράσσονται διαφορετικές διαδρομές. Ωστόσο, μερικά περάσματα είναι πιο θεαματικά και γι’ αυτό πιο συνηθισμένα. Στους Δολομίτες, τα Απέννινα, τα Πυρηναία, αλλά κυρίως στις Άλπεις, όπου ο βαθμός δυσκολίας λόγω των υψομετρικών διαφορών και των κλήσεων είναι μεγάλος, έχουν γραφτεί μερικές από τις πιο μεγάλες σελίδες στην Ιστορία του αθλήματος. Αρκεί μία νίκη σε ένα τέτοιο ετάπ, για να κατατάξει το νικητή μεταξύ των ηρωικών μορφών του αθλήματος. Ή, ακόμα περισσότερο: να γίνει εθνικός ήρωας.
Ο Έντι Μερξ έχει κερδίσει πέντε φορές το Tour de France και άλλες τόσες τον Giro d’ Italia. Στην καριέρα του από το 1966 έως το 1978 κατέκτησε 525 νίκες. Στη χώρα του, το Βέλγιο θεωρείται Εθνικός Ήρωας.
Στη Γαλλία, κάποιος μπορεί να συναντήσει μνημεία αφιερωμένα στον Ζακ Ανκετίλ, ποδηλάτη, που διέπρεψε τη δεκαετία του ’60.
Στην Ιταλία, οι ποδηλατικοί μύθοι του Φάουστο Κόπι και του Τζίνο Μπάρταλι υπερβαίνουν τον Πάολο Ρόσι ή τον Ρομπέρτο Μπάτζιο. Ο Κόπι από το 1939 έως το 1960 ο Κόπι κέρδισε πέντε φορές το Giro d’ Italia και δύο φορές το Tour de France. Κάθε χρονιά, το σημείο της διαδρομής του Giro d’ Italia, που έχει το μεγαλύτερο υψόμετρο (και επομένως το πιο δύσκολο πέρασμα για όλους τους αθλητές) ονομάζεται «Cima Coppi» (δηλαδή, «Κορυφή Κόπι»), προς τιμήν του επονομαζόμενου «Campionissimo» (δηλαδή, «Υπερπρωταθλητή»).
Ο Μπάρταλι, κατά πέντε χρόνια μεγαλύτερος του Κόπι είχε κερδίσει τρία Tour και τρία Giro. Ωστόσο, η πιο σημαντική νίκη του ήταν εκείνη στο Γύρο της Γαλλίας το 1948, καθώς λέγεται ότι ήταν καθοριστική για να αποτρέψει τον Εμφύλιο Πόλεμο στην Ιταλία. Λίγες μέρες μετά την απόπειρα δολοφονίας κατά του Γενικού Γραμματέα του Ιταλικού ΚΚ, Παλμίρο Τολιάτι, η διχασμένη Ιταλία ήταν έτοιμη να συρθεί σε εμφύλιο σπαραγμό. Η είδηση ότι ο Μπάρταλι κέρδισε το Τοur κατεύνασε τα πάθη και απέτρεψε τον Εμφύλιο. Ακόμα και αν πρόκειται για αστικό μύθο, το περιστατικό αυτό είναι ικανό να δείξει την αγάπη των Ιταλών για την ποδηλασία και την ισχυρή συμβολική αξία που έχει ο αθλητισμός.
Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι οι δύο σπουδαίοι αθλητές δίχασαν την ιταλική κοινωνία. Ο Κόπι ήταν «bon viveur», εξωστρεφής, έβγαινε στα σόου της τηλεόρασης και υποστηριζόταν περισσότερο από τους αριστερούς. Ο Μπάρταλι ήταν καθολικός, συντηρητικός. Αποτέλεσε το είδωλο των Χριστιανοδημοκρατών. Στη χώρα του Πεπόνε και του Δον Καμίλο, οι δύο σπουδαίοι αθλητές ήταν μία ακόμα αφορμή για… καβγά.
Και όμως… Στη διχασμένη μεταπολεμική ιταλική κοινωνία, μία φωτογραφία των δύο αθλητών, όπου ο ένας δίνει νερό στον άλλον, κατά τη διάρκεια του αγώνα, έγινε το σύμβολο μίας χώρας που προσπαθούσε να ενωθεί για να επουλώσει τις πληγές της. Κι ας τσακώνονταν μετά, γιατί δε συμφωνούσαν αν το νερό το δίνει ο Μπάρταλι στον Κόπι ή ο Κόπι στον Μπάρταλι.
Αργότερα, τη δεκαετία του ’70, για τον «Τζινόνε» (δηλαδή τον «Μεγάλο Τζίνο») αποκαλύφθηκε ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου, με το πρόσχημα ότι προπονείται, έκανε μεγάλες αποστάσεις με το ποδήλατο, μεταφέροντας πλαστά έγγραφα, για να βοηθήσει Εβραίους, να ξεφύγουν από το ολοκαύτωμα. Για αυτή τη δραστηριότητά του ανακηρύχθηκε «Ενάρετος των Εθνών».
Δε θα ήξερε κανείς από πού να αρχίσει και πού να τελειώσει, αναφερόμενος σε αυτό το υπέροχο άθλημα. Και μόνο τα τεχνικά χαρακτηριστικά του, η ομαδικότητά του, τα γνωρίσματα των αθλητών, αρκούν για να αναδείξουν την ομορφιά του. Οι ιστορικές αναφορές, τα επικά κατορθώματα των αθλητών, αλλά και πολλές τραγωδίες είναι αναρίθμητα.
Αλλά και χωρίς όλα αυτά, θα μπορούσε (και ίσως θα έπρεπε) να δείξουμε λίγη μεγαλύτερη προσοχή στους ποδηλάτες του Διεθνούς Ποδηλατικού Γύρου της Ελλάδας. Έτσι, γιατί μπορεί κάποιος φίλος να μας μυήσει στα μυστικά και την ομορφιά του ποδηλάτου. Να μας δείξει τα χρώματα της γιορτής που μεταφέρεται από πόλη σε πόλη ανάμεσα στα μαγευτικά τοπία από όπου περνάει.
Ή, ακόμα πιο απλά, θα άξιζε της προσοχής μας, γιατί αθλητές που θα λάβουν μέρος, θα έχουν τον ίδιο ενθουσιασμό και την ίδια λάμψη στα μάτια, με ένα παιδί που μόλις καταφέρνει να κάνει ποδήλατο, χωρίς τις βοηθητικές ρόδες. Και όλοι εμείς τη συγκίνηση του πατέρα που το βλέπει.
(στο φίλο μου Gianni di Paolo)
(Ο Κώστας Καρβουναρίδης είναι Δικηγόρος – Διεθνές Μάστερ Αθλητικού Δικαίου και Μάνατζμεντ / Διεθνές Κέντρο Αθλητικών Σπουδών – CIES –FIFA)