«Η ιστορία είναι η μνήμη των κρατών», έχει γράψει ο Χένρι Κίσινγκερ στο πρώτο του βιβλίο «Ένας Αποκατεστημένος Κόσμος» (A World Restored). Παρόλο που κάποιος μπορεί να ασκήσει κριτική σε αυτή την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα αφού σε αυτό το βιβλίο αφηγήθηκε την ιστορία της Ευρώπης του δέκατου ένατου αιώνα από τη σκοπιά των ηγετών της Αυστρίας και της Αγγλίας, εντούτοις το προαναφερθέν απόφθεγμα δεν παύει να αποτελεί μια σημαντική αλήθεια. Χωρίς την διαφύλαξη και τη μετάδοση της ιστορίας τους τα κράτη είναι καταδικασμένα να οδηγηθούν σε ιστορικά αδιέξοδα. Γι’ αυτό και όλα τα σύγχρονα δυτικά κράτη έχουν τους οργανισμούς των κρατικών αρχείων τους, που εκεί φυλάσσονται ως κόρη οφθαλμού τα τεκμήρια που αποτελούν το νήμα της ιστορίας τους.
Τι γίνεται όμως στη χώρα μας ή καλύτερα στο κράτος μας; Δυστυχώς, αυτό που αντίκρισαν τα μάτια μας την περασμένη Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου 2022 μπορεί να χαρακτηριστεί επιεικώς απαράδεκτο. Σε μια προγραμματισμένη επίσκεψή μας στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) βρεθήκαμε μπροστά σε τριτοκοσμικές εικόνες που δεν ταιριάζουν σε δυτική χώρα. Η εγκατάλειψη στους τομείς της υγιεινής και της προστασίας ήταν σε υπερθετικό βαθμό. Δεν μπορούσαμε πραγματικά να πιστέψουμε ότι αυτά που είδαμε και ακούσαμε από τους υπαλλήλους είναι η ισχύουσα πραγματικότητα σε έναν δημόσιο φορέα που φιλοξενεί Έλληνες και ξένους επιστήμονες. Και δυστυχώς, λόγω εμπειρίας, μας ήρθε αμέσως η εικόνα από τα Archives Nationales στο Παρίσι και στον τρόπο που αντιμετωπίζονται τέτοιοι οι φορείς.
Κατ’ αρχάς, μπαίνοντας στο μοντέρνο κτίριο στο Ψυχικό –δωρεά του ευεργέτη Πρόδρομου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη, ο οποίος έχοντας κατανοήσει την ιστορική σημασία της διάσωσης των επίσημων εγγράφων του Έθνους, που ήταν στιβαγμένα στα υπόγεια του μεγάρου της Ακαδημίας Αθηνών, έκανε το 1976 δωρεά 40.000.000δρχ. Το έργο θεμελιώθηκε το 1982 από το Υπουργείο Πολιτισμού και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2003- διαπιστώσαμε μετά από ένα περίπου χρόνο που είχαμε να βρεθούμε στον χώρο ότι το ασανσέρ συνεχίζει να μην λειτουργεί.
Και αμέσως τέθηκε το ερώτημα, πως ένας άνθρωπος με προσωρινό ή μόνιμο κινητικό πρόβλημα, εργαζόμενος ή επισκέπτης, θα έχει πρόσβαση στον όροφο που είναι και η αίθουσα ανάγνωσης των εγγράφων. Δεύτερο τεκμήριο εγκατάλειψης οι τουαλέτες. Όταν χρειάστηκε να τις επισκεφτούμε γίναμε αυτόπτες μάρτυρες μπροστά σε ένα θέαμα που μας άφησε τις πιο αλγεινές εντυπώσεις. Διαφανείς σακούλες με χρησιμοποιημένα χαρτιά υγείας πριν την είσοδο των τουαλετών, ενώ μέσα δεν υπήρχαν τα απαραίτητα αναλώσιμα, όπως σαπούνι κοκ, ενώ οι συνθήκες υγιεινής δεν περνούσαν τη βάση.
Με όλο το θάρρος και τον σεβασμό απευθυνθήκαμε στους υπαλλήλους, που ειρήσθω εν παρόδω ήταν άψογοι και επαγγελματίες στην εξυπηρέτηση για την έρευνά μας, αναφέροντάς τους το πρόβλημα. Η απάντηση ήταν δεν υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό καθαρίστριες για το χώρο και ότι παρά τις οχλήσεις δεν εγκρίνονται αναλώσιμα για την υγιεινή. Μόνο για τις ανάγκες του αναγνωστηρίου και αυτό γιατί δικηγόροι που επισκέπτονται για τεκμηρίωση τα ΓΑΚ, το έκαναν θέμα. Συνεχίζοντας τις ερωτήσεις μας, μας ανέφεραν ότι δεν υπάρχει φύλαξη και πυροπροστασία -μιλάμε για ένα χώρο όπου υπάρχουν σημαντικά έγγραφα και αντικείμενα- και στο ερώτημά μας για το ασανσέρ μας απάντησαν ότι δεν προβλέπεται η συντήρηση ανελκυστήρων. Όσο η συζήτηση προχωρούσε καταλαβαίναμε την απόγνωση αυτών των ανθρώπων, καθώς και τη ντροπή που ένιωθαν απαντώντας στις ερωτήσεις μας.
Ερευνώντας διαδικτυακά το θέμα (ρεπορτάζ στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Τα Νέα της 6ης Ιουλίου 2021 και αναφορά της βουλευτή Δράμας του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ κας Χαράς Κεφαλίδου στη Βουλή τον Ιούλιο του 2021) και σύμφωνα με την ερμηνεία των μαρτυριών των υπαλλήλων, καταλάβαμε ότι σε αυτή τη δεινή κατάσταση έχουν περιέλθει τα ΓΑΚ όταν από το 2019 σταμάτησαν να είναι αυτόνομος φορέας και εξαρτώνται από τις κεντρικές οικονομικές υπηρεσίες του υπουργείου Παιδείας, στο οποίο ανήκουν. Επιπλέον, εκτός από τις επιτόπου διαπιστώσεις μας, φαίνεται ότι υπάρχουν ανάλογα προβλήματα και στα κατά τόπους παραρτήματα των ΓΑΚ, κάτι που μεταφέρουμε με την επιφύλαξη της τεκμηρίωσης.
Ευχόμαστε η φωνή μας να φτάσει μέχρι το Μαρούσι και την υπουργό Παιδείας κα Νίκη Κεραμέως που θέλουμε να πιστεύουμε ότι δεν γνωρίζει αυτή τη σύγχρονη αλγεινή και καθόλου υπερβολική στην παρουσίαση εικόνα – είχε απαντήσει το 2021 στην κα Κεφαλίδου. Ευελπιστούμε δε να μην ξαναδούμε υπαλλήλους να αφήνουν το πόστο τους και τη δουλειά τους για να κάνουν την επίσης σημαντική δουλειά του καθαρισμού των τουαλετών, επειδή οι άνθρωποι αισθάνθηκαν ντροπή απέναντι σε κάποιον τυχαίο επισκέπτη για την κατάσταση που επικρατεί στον χώρο δουλειάς τους και δεν ευθύνονται οι ίδιοι.
Κι όλα αυτά από ένα ρεπορτάζ που μας προέκυψε «από το πουθενά», ίσως γιατί εσφαλμένα θεωρούμε κάποια πράγματα ιερά και αυτονόητα…
(Ο Δημήτρης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος και ιστορικός)