Μετά από μήνες πολύ πυκνής προεκλογικής περιόδου, οι τουρκικές εκλογές κατέληξαν στη νίκη του Ερντογάν και του συνασπισμού που ηγείται το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), έναντι της αντιπολιτευόμενης «Εθνικής Συμμαχίας» του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, τόσο για το κοινοβούλιο όσο και για τον προεδρικό θώκο. Για περισσότερες από δύο δεκαετίες, ο Ερντογάν κέρδισε όλες τις εκλογές στις οποίες ήταν υποψήφιος. Αλλά οι εκλογές του Μαΐου του 2023 ήταν ένα σημείο καμπής για την τουρκική δημοκρατία.
Γεγονός είναι ότι πολλοί ψηφοφόροι στην Τουρκία υποστήριξαν τον Ερντογάν, παρά το γεγονός ότι γνώριζαν ότι η διαφθορά είχε αυξηθεί σε αστρονομικά επίπεδα και ότι η αδυναμία στην οικονομική διαχείριση οδηγούσε τη χώρα σε τριψήφιο πληθωρισμό και σοβαρά προβλήματα. Ακόμη και στην σεισμόπληκτη περιοχή, όπου η κυβερνητική διαφθορά είχε σοβαρό αντίκτυπο στην απώλεια περιουσίας και ζωής, ο Ερντογάν έλαβε την υποστήριξη των πολιτών.
Επιπλέον, ο Ερντογάν και το AKP χρησιμοποιούν τους πόρους του κράτους για να διατηρήσουν τον τρομερό νεποτισμό που έχουν δημιουργήσει και να ενισχύσουν κρίσιμες εκλογικές περιφέρειες. Αυξήσεις στον κατώτατο μισθό και στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, φθηνά δάνεια από τις κρατικές τράπεζες σε θυγατρικές επιχειρήσεις, πιέσεις στις επιχειρήσεις να διασφαλίσουν ότι η απασχόληση δεν θα μειωθεί ακόμη και σε μέρες στενότητας, ενίσχυσαν την αφοσίωση των ψηφοφόρων. Ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Ερντογάν έλαβε τέτοια υποστήριξη στις επαρχίες που επλήγησαν από τον σεισμό ήταν ότι διένειμε μετρητά, αύξησε την απασχόληση στον δημόσιο τομέα και υποσχέθηκε νέα στέγαση στους σεισμόπληκτους.
Αποτυχία των αντιπολιτευόμενων δυνάμεων
Από την άλλη, το αποτέλεσμα θεωρείται μερική επιτυχία και για την αντιπολίτευση. Υπήρχαν θετικά σημάδια. Στις δημοτικές εκλογές του 2019, η αντιπολίτευση είχε μεγάλη επιτυχία στις μεγάλες πόλεις. Πολλοί πίστεψαν ότι αυτή η επιτυχία θα μπορούσε να συνεχιστεί και σε αυτές τις εκλογές. Η αντιπολίτευση κατάφερε να συσπειρωθεί, παρά τα πολλά προβλήματα. Το αντιπολιτευόμενο μπλοκ κατάφερε να θίξει μερικά ζητήματα ταμπού της Τουρκίας, όπως το κουρδικό ζήτημα, η ταυτότητα των Αλεβιτών, η ένωση κοσμικών κεμαλιστών και ισλαμιστών κατά της διαφθοράς κλπ, και αυτό ήταν ένα πολλά υποσχόμενο βήμα για την επούλωση των βαθιών διχασμών στην τουρκική κοινωνία. Η επιτυχία έγκειται επίσης στη συγκέντρωση έξι πολιτικών κομμάτων από διαφορετικές αφετηρίες, συν τους Κούρδους και την Αριστερά, γύρω από ένα πρόγραμμα δημοκρατίας, δικαιοσύνης και οικονομικής ανάκαμψης. Ωστόσο, αποδείχθηκε μια επιτυχία που ήρθε πολύ αργά για τη δημιουργία μιας ισχυρής εναλλακτικής λύσης ενάντια στο καθεστώς του Ερντογάν, το οποίο εδραίωσε ένα εθνικιστικό, συντηρητικό, αυταρχικό πολιτικό μπλοκ με εμμονή στην ασφάλεια.
Στα 22 χρόνια διακυβέρνησης του Ερντογάν, οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης και των προοδευτικών παρέμειναν βαθιά διχασμένες, ενώ οι δεξιοί λαϊκιστές δεν έλεγχαν απλώς την πολιτική σφαίρα, αλλά διείσδυσαν βαθύτερα στην κοινωνία. Το πιο σημαντικό: ο Ερντογάν μετέτρεψε την Τουρκία σε ένα κομματικό κράτος, όπου το κόμμα του εκπροσωπεί το κράτος. Η αντιπολίτευση, που κρατήθηκε μακριά από οποιαδήποτε επίσημη εξουσία για δεκαετίες, είχε καταστεί ανήμπορη για τόσο σοβαρές επεμβάσεις στα μάτια των ανθρώπων. Ακόμη και μεταξύ των υποστηρικτών της αντιπολίτευσης, υπήρχε σοβαρή ανησυχία για το αν θα μπορούσαν να διοικήσουν τη χώρα, δεδομένου ότι η δομή του τουρκικού κράτους είχε αλλοιωθεί από πάνω προς τα κάτω και είχε εξαρτηθεί από τον Ερντογάν και το κόμμα του.
Επομένως, η ενωμένη αντιπολίτευση θεωρήθηκε απλώς ως ένα μπλοκ κατά του Ερντογάν και οι εκλογές μετατράπηκαν σε δημοψήφισμα για το αν το καθεστώς Ερντογάν έπρεπε να παραμείνει ή να φύγει. Αυτό έκανε τις εναλλακτικές πολιτικές της αντιπολίτευσης, που αντιμετωπίζουν τα πιο επείγοντα προβλήματα της Τουρκίας, όπως η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η οικονομία, να διαλυθούν σε αυτή τη διχοτόμηση και να μην ληφθούν σοβαρά υπόψη από τους περισσότερους ψηφοφόρους. Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να καταφύγουν στη συνέχιση του υπάρχοντος καθεστώτος, αν και όχι πολύ ικανοποιημένοι.
Η εποχή της «μετα-αλήθειας»
Από την άλλη, δεν μπορεί να ειπωθεί ότι οι εκλογές είναι ελεύθερες και δίκαιες. Η τηλεόραση και τα έντυπα μέσα ενημέρωσης είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου υπό τον έλεγχο του Ερντογάν και των συμμάχων του. Ο πρώην αρχηγός του κόμματος της κουρδικής μειονότητας (HDP), Σελαχατίν Ντεμιρτάς, βρίσκεται στη φυλακή εδώ και επτά χρόνια και η κρατική γραφειοκρατία δεν είναι πλέον ανεξάρτητη.
Έχουμε δει ότι με τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου ο όγκος των ψεύτικων ειδήσεων υπερβαίνει πλέον την αλήθεια, η αλήθεια δεν έχει πλέον νόημα! Το παράγωγο αυτής της περιόδου είναι να «δημιουργούμε» γεγονότα που θα μας φανούν χρήσιμα. Το κρυφό θέμα που το κάνει ξεχωριστό σήμερα είναι τα τεχνολογικά εργαλεία. Όποιος έχει τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης μπορεί να επιβάλει μια «λειτουργία αντίληψης».
Το μπλοκ του AKP ξεκίνησε μια τεράστια αρνητική εκστρατεία, τροφοδοτώντας συχνά μηνύματα από την κουρδική διασπορά. Οι αντανακλάσεις αυτής της καμπάνιας, στην οποία ξοδεύτηκαν εκατομμύρια λίρες, ήταν αισθητές, ειδικά σε ψηφιακά δίκτυα, όπως το Facebook. Συγκεκριμένα, το ΑΚΡ και ο Ερντογάν συνέδεσαν την αντιπολιτευόμενη «Εθνική Συμμαχία» με το PKK και την τρομοκρατία. Κάποια στιγμή έδειξαν ακόμη και βίντεο-μοντάζ του PKK να υποστηρίζει την αντιπολίτευση και όταν ρωτήθηκε για αυτό ο ίδιος ο Ερντογάν, ομολόγησε ότι τα βίντεο φτιάχτηκαν από «έξυπνους» νέους, αλλά συνέχισαν να τα χρησιμοποιούν στις συγκεντρώσεις.
Τι ακολουθεί;
Ο Ερντογάν είναι πολύ ταλαντούχος στο να διατηρεί την εκλογική του βάση ενωμένη και προσανατολισμένη διαρκώς στο στόχο. Στην επινίκια ομιλία του, έδειξε ήδη ως στόχο τις αυτοδιοικητικές εκλογές (Μάρτιος 2024) και ανέφερε ξεκάθαρα ότι στόχος είναι η ανάκτηση του Δήμου Κωνσταντινούπολης. Είναι προφανές ότι η κυβέρνηση θα κάνει ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, για να ξανακερδίσει τους μητροπολιτικούς δήμους που έχασε το AKP στις προηγούμενες εκλογές.
Το γεγονός ότι ο πρώην επικεφαλής της Τουρκικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (MIT) και «μαύρο κουτί» του Ερντογάν, Χακάν Φιντάν, ορίστηκε νέος Υπουργός Εξωτερικών, δείχνει ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας που βασίζεται στην ασφάλεια θα συνεχιστεί. Τα άλλα μέλη του υπουργικού συμβουλίου καθώς και η σύνθεση του κοινοβουλίου σηματοδοτούν ότι η εθνικιστική-συντηρητική ατζέντα μπορεί ακόμη και να σκληρύνει.
Ωστόσο, ο καθοριστικός παράγοντας βραχυπρόθεσμα θα είναι η διαχείριση της πολύ εύθραυστης τουρκικής οικονομίας. Ο νέος υπουργός Οικονομίας, Μεχμέτ Σιμσέκ, σηματοδοτεί μια πιθανή επιστροφή σε πιο ορθόδοξη και λογική οικονομική διαχείριση. Η τουρκική λίρα βυθίζεται σε χαμηλό επίπεδο-ρεκόρ μετά την επανεκλογή του Ερντογάν, δείχνοντας τη δυσπιστία των διεθνών αγορών. Με περιορισμένα συναλλαγματικά αποθέματα και βραχυπρόθεσμη αποπληρωμή χρέους άνω των 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ (μέσα σε ένα έτος ή λιγότερο) και μαζικά αρνητικά πραγματικά επιτόκια, η πίεση στην τουρκική οικονομία είναι βαριά. Η μόνη διέξοδος σε αυτό το σενάριο θα μπορούσε να είναι η ικανότητα της Τουρκικής Κεντρικής Τράπεζας να εξασφαλίσει swaps με χώρες της Μέσης Ανατολής και την Κίνα. Ωστόσο, το κατά πόσον αυτό θα είναι αρκετό για να σώσει την οικονομία από τα βαθιά διαρθρωτικά της προβλήματα, είναι ακόμα πολύ συζητήσιμο.
(Η Πινάρ Τσακίρογλου είναι Δρ οικονομικών, οικονομική σύμβουλος)
