Με 100.000 και πλέον στρατό στα σύνορα με την Ουκρανία σε διάταξη εισβολής αλλά και αποστολή στρατευμάτων στο Καζακστάν, η χώρα που οι Δυτικοί χαρακτήριζαν ως «παρακμάζουσα δύναμη» δείχνει ξανά τα δόντια της.
Οι διπλωματικές συνομιλίες της Ρωσίας με τις ΗΠΑ ( 10 Ιανουαρίου) και το ΝΑΤΟ (12 Ιανουαρίου αλλά και με εκπροσώπους ορισμένων χωρών της ΕΕ στις 13 στόχευαν κατά βάση στην αποκλιμάκωση της έντασης στα σύνορα της Ουκρανίας και αποκατάσταση διαύλων επικοινωνίας με τη Μόσχα. Κατέδειξαν περίτρανα την αλλαγή της στρατηγικής της Μόσχας αλλά και την υποτίμηση του Βλάντιμιρ Πούτιν από τους Δυτικούς. Αν μη τι άλλο, ο Πούτιν δείχνει να έχει διαβάσει καλά τη Ρωσική ιστορία. Και δεν έχει σκοπό να επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος.
Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Δύση σε μια στιγμή απόλυτης υπεροχής θεώρησε ότι η Ρωσία θα μπορούσε, εξασθενημένη πια, να περιοριστεί και ελεγχθεί. Η επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη αλλά κυρίως στις Βαλτικές χώρες, οι οποίες αποτελούσαν τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης ήταν μια κίνηση απόδειξης της υπεροχής αυτής. «Θα νιώσετε την ανάσα μας, απλά γιατί μπορούμε να το κάνουμε».
Οι Δυτικοί δοκίμασαν τις αντοχές της Ρωσίας, χωρίς καμία προσπάθεια να απαντηθούν οι θεμιτές ρωσικές ανησυχίες για την ασφάλεια της χώρας από νατοϊκές δυνάμεις που κατά βάση επιχείρησαν να την περικυκλώσουν. Η συμμαχία επιχείρησε να προσεγγίσει ακόμη περισσότερο στην Ρωσική Ομοσπονδία με την υποψηφιότητα της Ουκρανίας και Γεωργίας το 2008 για ένταξη στο ΝΑΤΟ, που τελικά αποσοβήθηκε.
Λίγους μήνες μετά, τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στις περιοχές της Αμπχαζίας καιΝότια Οσετίαςτης Γεωργίας σε αυτό που χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη εισβολή στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα μαθήματα του 2008 ο Πούτιν τα επανέλαβε και στην Ανατολική Ουκρανία αλλά και στην περίπτωση της Κριμαίας. Ειδικά η τελευταία απέδειξε ότι η Ρωσία είναι μια αναθεωρητική δύναμη και ότι η τελική πράξη του Ελσίνκι του 1975, η πλέον πετυχημένη διπλωματική διαπραγμάτευση τα τελευταία 50 χρόνια στον τομέα της Ευρωπαϊκής ασφάλειας, αποτελούσε πλέον παρελθόν.
Η διαφορά ανάμεσα στο 1975 και σήμερα είναι ότι τότε οι Σοβιετικοί επιθυμούσαν να διασφαλίσουν το status quo. Ο Πούτιν όμως σήμερα εκτιμά ότι το status quo λειτουργεί εις βάρος των ρωσικών συμφερόντων. Κατά συνέπεια, θα επωφεληθεί από κάθε ρωγμή του διατλαντικού δεσμού και κυρίως από τη στροφή των ΗΠΑ στην Ασία για να βελτιώσει και να εξασφαλίσει τη θέση του. Αυτό που πρέπει πάντως να γίνει σαφές είναι ότι η Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας όπως την γνωρίζαμε είναι πλέον παρελθόν.
Και η ΕΕ σε όλα αυτά; Απούσα. Δυστυχώς τα μεγάλα λόγια για στρατηγική αυτονομία της Ένωσης ηχούν κούφια και οι εγγενείς αδυναμίες της κοινής ευρωπαϊκής ασφάλειας και άμυνας είναι πιο προφανείς από ποτέ. Η δε πολιτική Ανατολικής Γειτονίας που προωθούσε τις σχέσεις της Ένωσης με τις πρώην χώρες της ΕΣΣΔ απέτυχε παταγωδώς:
Χαρακτηριστικό είναι ότι στις συνομιλίες της Γενεύης μετείχαν κάποια κράτη της ΕΕ αλλά όχι η ίδια η Ένωση, δεδομένου ότι αποκλείστηκε από τις ίδιες τις ΗΠΑ!
Στις συζητήσεις της Γενεύης η Ρωσία πήγε με τρία βασικά αιτήματα:
– Η επέκταση/διεύρυνση του ΝΑΤΟ να σταματήσει (όχι μόνο προς Ουκρανία και Γεωργία)
– Να μην εγκαθίστανται νατοϊκά στρατεύματα στις περιοχές που δεν ήταν στο ΝΑΤΟ πριν το 1997, ουσιαστικά δηλαδή σε όλη την Ανατολική Ευρώπη
– Να παύσει κάθε μορφή στρατιωτικής συνεργασίας των ΗΠΑ ή του ΝΑΤΟ με όλες τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
Όπως ήταν αναμενόμενο οι συνομιλίες οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο. Ο Πούτιν αρνείται η Δύση να εισέλθει σε αυτό που θεωρείται ‘ζωτικός χώρος’ ή ‘ζώνη επιρροής’ της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Και πλέον η Δύση δεν έχει να κάνει με ένα αδύναμο ηγέτη τύπου Γιέλτσιν αλλά με έναν ισχυρό αυταρχικό ηγέτη που θα κάνει ότι χρειαστεί για να παραμείνει η χώρα του σημαντικός γεωπολιτικός παίκτης.
Η εκτίμηση της Δύσης ήταν συνολικά λάθος. Ουσιαστικά βρέθηκε έκπληκτη μπροστά σε ένα ρωσικό τελεσίγραφο, με το οποίο ο Πούτιν ζητά μια αναθεώρηση των συμφωνηθέντων για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και νέες εγγυήσεις, με σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις να απειλούν με σύγκρουση.
Μπορεί η Δύση να παρουσιάσει ένα ενωμένο μέτωπο; Έχει σαφείς στόχους; Μπορεί να αναθεωρήσει μια αντίληψη για της Ρωσία ως «παρηκμασμένη και αδύναμη»; Μπορεί η ΕΕ να βγει από το λήθαργο;
Όλα αυτά είναι αμφίβολα και η κατάσταση, παρά τις διπλωματικές προσπάθειες παραμένει εξαιρετικά επικίνδυνη.
Η Μαριλένα Κοππά είναι Αναπλ. Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μέλος ΔΣ του ΙΔΙΣ
