Μου πρότεινε πρόσφατα ένας φίλος που εμπιστεύομαι την βιβλιοκριτική του ικανότητα να διαβάσω το βιβλίο του μεγάλου ευρωπαίου διανοητή, που έφυγε από τη ζωή το 2020, Τζορτζ Στάινερ, «Η Ιδέα της Ευρώπης», που κυκλοφορεί από της εκδόσεις ΔΩΜΑ, και αφορά τη 10η διάλεξη που είχε δώσει ο συγγραφέας, στο Ινστιτούτο Nexus στην Ολλανδία. Το κείμενο μαζί με τις σημειώσεις δεν ξεπερνά τις 60 σελίδες, ωστόσο, αυτό είναι το μεγάλο του πλεονέκτημα, αφού με έναν εξαιρετικά αφαιρετικό τρόπο, που βρίθει θεωρίας και παραδειγμάτων, ο Στάινερ θέτει κρίσιμους προβληματισμούς για το μέλλον της Ευρώπης.
Η ανάγνωση του κειμένου συνέπεσε και με την υπενθύμιση μέσω της αρθρογραφίας ότι το ευρώ ως κυκλοφορών νόμισμα έκλεισε 20 χρόνια ζωής και θυμήθηκα τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη να πανηγυρίζει μπροστά σε ένα ATMκαι ότι στον γάμο του αδερφού μου αντί για δώρα φακέλους με χρήματα, οι προσκεκλημένοι έδιναν πλαστικά σακουλάκια με κέρματα ευρώ, που για να συμπληρωθεί το δέον για την περίσταση ποσό, έχει χαραχθεί στη μνήμη μου, αφού εγώ τα μάζευα, ότι ήταν αρκετά βαριά.
Την ευφορία εκείνων των καιρών, που όπως λέει ο απλός λαός, «δέναμε τα σκυλιά με τα λουκάνικα», διαδέχτηκε η σκληρή οικονομική κρίση, που κατέδειξε τόσο την ευαλωτότητα των αδύναμων κρίκων του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, όσο και την έλλειψη κοινού προσανατολισμού, σε μεγάλα ζητήματα όπως η κλιματική κρίση, το μεταναστευτικό ζήτημα και εδώ και δύο χρόνια η πανδημία.
Παρά την πάγια θέση του γράφοντος υπέρ του ενιαίου νομίσματος και της ενίσχυσης της ενοποιητικής διαδικασίας, δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε μπροστά στα μεγάλα διακυβεύματα που αφορούν τη μεγάλη μας ευρωπαϊκή οικογένεια. Η «γερμανική διάσταση» της ΕΕ που κυριάρχησε την τελευταία εικοσαετία και τώρα φαίνεται να υποχωρεί μετά από την αποχώρηση της ‘Άνγκελα Μέρκελ, δεν κόμισε τελικά παρά ελάχιστες γλαύκας προόδου ενδυνάμωσης της ένωσης. Απλώς επιβεβαίωσε τις ισορροπίες ισχύος που εναλλάσσονται ανάλογα με τα συγκυρία και που μια απρόβλεπτη εξέλιξη, όπως η ψήφος των Βρετανών υπέρ του Brexit μπορεί να διακινδυνεύσει τα πάντα.
Αντιθέτως, αντί η Ευρώπη να αναζητήσει τα ανταγωνιστικά της πλεονεκτήματα, κλείνεται αργά και σταθερά στο καβούκι της με την αιτιολογία της αντοχής απέναντι στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Και όχι μόνον αυτό, αλλά αντί να μειώσει το έλλειμα δημοκρατίας στο πλαίσιο των θεσμών, δημιούργησε μια στρέβλωση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που υιοθετούν φανερά ή με λανθάνοντα τρόπο τα κράτη-μέλη, στρέβλωση που εύστοχα ο Στάινερ ονομάζει «κοινοβουλευτική γραφειοκρατία». Μια κατάσταση δηλαδή που, κατά την άποψή μας. το όραμα περιορίζεται στη διαχείριση, με αυτοματισμούς που στις περισσότερες περιπτώσεις μετατρέπονται σε εργαλεία ανάσχεσης κοινωνικών και αναδιανεμητικών πολιτικών.
Επομένως, τι μένει; Θα ξαναγυρίσουμε στα ισχυρά έθνη-κράτη και στους επιθετικούς εθνικούς εγωισμούς;
Αυτό, αν δεν συμβαίνει ήδη, θα ήταν ό,τι χειρότερο για το μέλλον της Ευρώπης. Από τη στιγμή που στο οικονομικό επίπεδο γίγαντες όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα είναι δύσκολα ανταγωνίσιμοι, η μεγαλύτερη επένδυση πρέπει να γίνει στο ανθρώπινο κεφάλαιο που θα στηρίξει την κοινωνική προσαρμογή του και την ευημερία του στις διαχρονικές και θεμελιώδεις αξίες της Ευρώπης που έχουν επίκεντρο τον άνθρωπο. Αυτό βέβαια δεν μπορεί να συμβεί όταν υπάρχει ένα ευρωπαϊκό braindrain, κυρίως προς τις ΗΠΑ, που στερεί από την Ευρώπη τα καλύτερα μυαλά της, που δελεάζονται από την επιφανειακή ευημερία ενός μέσου πλούτου και μιας«κίβδηλης» ζωή. Για να αλλάξει όμως αυτό και πολλά άλλα προς το καλύτερο, για εμάς τους Ευρωπαίους, θα πρέπει όπως λέει κι ο Στάινερ στο τέλος της διάλεξης του,«να επιστρέψουμε στην πίστη ότι τον “ανεξέταστο βίο” όντως δεν έχει αξία να τον ζήσουμε»…
Ο Δημήτρης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος –ιστορικός
