Την Παρασκευή 8.10.2022 στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ, 136 χώρες συμφώνησαν να προβούν στην πιο σαρωτική, των τελευταίων 100 ετών, αναθεώρηση των παγκόσμιων κανόνων για τη φορολόγηση των εταιρικών κερδών. Η Κοινή Δήλωση για Συμφωνία, που επιτεύχθηκε έπειτα από εργασίες και διαπραγματεύσεις δέκα ετών και μετά τη δημόσια στήριξη από τον Αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, φιλοδοξεί να αποτελέσει το παγκόσμιο εργαλείο για την αποτροπή της μεταφοράς της φορολογικής έδρας των πολυεθνικών εταιριών σε χώρες με πολύ χαμηλούς ή και μηδενικούς συντελεστές φορολόγησης. Επίσης, η Συμφωνία του ΟΟΣΑ αποτελεί την πρώτη συλλογική προσπάθεια για τη φορολόγηση της ψηφιακής επιχειρηματικότητας που εμπορεύεται πνευματικά δικαιώματα και δραστηριοποιείται παγκόσμια.
Στην ανακοίνωσή του για την επίτευξη της Συμφωνίας, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΟΣΑ Ματίας Κόρμαν δήλωσε: «… Η σημερινή συμφωνία θα κάνει τις διεθνείς φορολογικές ρυθμίσεις δικαιότερες και (σ.σ.: αυτές) θα λειτουργήσουν καλύτερα… Αυτή είναι μια μεγάλη νίκη για μια αποτελεσματική και ισορροπημένη πολυμέρεια…». Στο ίδιο πνεύμα, ο Γάλλος Υπουργός Οικονομικών Μπρουνό Λεμέρ τόνισε ότι η Συμφωνία ανοίγει το δρόμο για μια πραγματική δημοσιονομική επανάσταση.
Οι πιο πάνω δηλώσεις αποτυπώνουν περιληπτικά το ρυθμιστικό πλαίσιο της νέας Συμφωνίας. Αυτό προβλέπει πρώτον, έναν ελάχιστο συντελεστή (15%) φορολόγησης των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών και δεύτερον, τη δυνατότητα των κρατών, που στην επικράτειας τους γίνεται ψηφιακή κατανάλωση χωρίς να υπάρχει φυσική παρουσία των πολυεθνικών, να φορολογήσουν μέρος των κερδών αυτών των πολυεθνικών εταιρειών. Η εκτίμηση του ΟΟΣΑ είναι ότι το αποτέλεσμα της εφαρμογής της Συμφωνίας θα είναι η αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 150 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ήδη από το πρώτο έτος εφαρμογής, δηλαδή από το 2022. Σήμερα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ, η φοροαποφυγή των πολυεθνικών εταιρειών ανέρχεται σε 100-250 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ποσό ίσο με το 4-10% των παγκόσμιων εσόδων από τη φορολογία των εταιρικών κερδών.
Η αρχιτεκτονική της Συμφωνίας διαμορφώθηκε στη συνάντηση των Υπουργών Οικονομικών και των Διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών των χωρώνG20 στις 9-10.7.2021 στη Βενετία ενώ, η πολιτική συμφωνία επήλθε στις 13.10.2021 στη συνεδρίαση της Ουάσιγκτον. Αναλυτικά, το ρυθμιστικό πλαίσιο της Συμφωνίας διαρθρώνεται σε δύο πυλώνες φορολογικών κανόνων. Ο πρώτος πυλώνας προβλέπει την ανακατανομή των φορολογικών δικαιωμάτων μεταξύ των χωρών, και συγκεκριμένα: το 25% των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών φορολογείται πλέον στα κράτη που γίνεται η ψηφιακή κατανάλωση των υπηρεσιών τους και το 75% των κερδών φορολογείται στο κράτος που η πολυεθνική εταιρεία έχει την έδρα και τη φυσική της παρουσία. Η διαφορά που επέρχεται σε σχέση με τους σημερινούς κανόνες είναι ότι παύει πλέον η φορολόγηση του συνόλου των κερδών στο κράτος που έχει η κάθε πολυεθνική εταιρία την έδρα ή τη φυσική της παρουσία. Δηλαδή, με τους νέους κανόνες γίνεται ανακατανομή των φορολογικών εσόδων σε όφελος της χώρας κατανάλωσης.
Σχηματική απεικόνιση του πρώτου πυλώνα:
Πηγή: Two-Pillar Solution to Address the Tax Challenges Arising from the Digitalisation of the Economy, OECD 2021
Ο δεύτερος πυλώνας εισάγει ένα παγκόσμιο ελάχιστο φορολογικό συντελεστή 15% Global Minimum Tax με βάση τον οποίο φορολογούνται τα κέρδη των πολυεθνικών που έχουν ετήσια έσοδα άνω των 750 εκατομμύρια ευρώ, όποια και αν είναι η χώρα στην οποία έχουν την καταστατική τους έδρα – κάτι που αναμένεται να μειώσει το φορολογικό ανταγωνισμό μεταξύ των χωρών προκειμένου να προσελκύσουν επενδύσεις.
Σχηματική απεικόνιση του δεύτερου πυλώνα:
Πηγή: Two-Pillar Solution to Address the Tax Challenges Arising from the Digitalisation of the Economy, OECD 2021
Συνοδευτικά της Συμφωνίας, οι 136 χώρες του OECD/G20 InclusiveFramework δεσμεύτηκαν για την άρση των υφιστάμενων ψηφιακών φόρων από πλευράς των χωρών που τον έχουν εισάγει, καθώς και η μη λήψη στο μέλλον τέτοιων μέτρων . Ψηφιακούς φόρους έχουν εισάγει οι χώρες Αυστρία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ισπανία, επιβαρύνοντας κυρίως τους τέσσερεις αμερικανικούς ψηφιακούς κολοσσούς Facebook, Apple, Amazon, Google. Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεσμεύτηκαν να τερματίσουν τις εμπορικές κυρώσεις (π.χ. υψηλοί δασμοί κατά την εισαγωγή τυπικών γαλλικών προϊόντων) που έχουν λάβει εναντίων των χωρών που έχουν εισάγει τον ψηφιακό φόρο.
Οι 136 χώρες συμφώνησαν επίσης και σε ένα φιλόδοξο χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή της Συμφωνίας. Το χρονοδιάγραμμα προβλέπει για τον πρώτο πυλώνα, την υπογραφή πολυμερούς σύμβασης το 2022 και έναρξη ισχύος της, το 2023. Για το δεύτερο πυλώνα, προβλέπεται η προετοιμασία από τον ΟΟΣΑ, το 2021, ενός προτύπου νομοθετικών διατάξεων, που οι χώρες θα κληθούν να ενσωματώσουν στις διμερείς συμβάσεις αποφυγής φορολογίας το 2022.Δηλαδή, οι 136 χώρες θα πρέπει να αλλάξουν την εθνική τους νομοθεσία και να τροποποιήσουν τις διεθνείς συμβάσεις που έχουν υπογράψει προκειμένου να υλοποιηθεί το μεταρρυθμιστικό πλαίσιο της Συμφωνίας.
Απεικόνιση του χρονοδιαγράμματος:
Πηγή: Two-Pillar Solution to Address the Tax Challenges Arising from the Digitalisation of the Economy, OECD 2021
Εξίσου ενδιαφέρον είναι να σημειωθεί η μεγάλη συμμετοχή των αναπτυσσόμενων χωρών στο σύνολο των 136 χωρών καθώς και η εποικοδομητική συμμετοχή τους στον χρόνο των διαπραγματεύσεων, κάτι πρωτόγνωρο στη διεθνή φορολογική ιστορία. Αυτό εξηγείται από το ότι ο δεύτερος πυλώνας αναμένεται να μειώσει το φορολογικό ανταγωνισμό στον οποίο επιδίδονται οι χώρες αυτές προκειμένου να προσελκύσουν επενδύσεις.
Σχηματική απεικόνιση της γεωγραφικής κατανομής των συμμετεχουσών χωρών:
Πηγή: Two-Pillar Solution to Address the Tax Challenges Arising from the Digitalisation of the Economy, OECD 2021
Εν κατακλείδι, η Συμφωνία είναι γεγονός στα φορολογικά πράγματα. Όμως, η τελική επιτυχία θα εξαρτηθεί πρώτον από την εφαρμογή της από τις ισχυρές οικονομίες και δεύτερον, από το κατά πόσο θα φρενάρει την κούρσα μείωσης των φορολογικών συντελεστών. Στα καθ’ ημάς, αναμένεται με ενδιαφέρον η νομοθετική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εφαρμογή της Συμφωνίας από τα κράτη-μέλη. Φυσικά, η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία θα επηρεάσει την εθνική μας φορολογική νομοθεσία και ενδεχόμενα θέσει ζητήματα επιμέρους αλλαγών στις διατάξεις (π.χ. φορολογικούς συντελεστές εισοδήματος από πνευματικά δικαιώματα) των περί 50 συμβάσεων αποφυγής διπλής φορολογίας που η χώρα μας εφαρμόζει.
Ήδη , το Φορολογικό Παρατηρητήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU Tax Observatory) δημοσιοποίησε Έκθεση στην οποία εκτιμά ότι η υιοθέτηση του παγκόσμιου ελάχιστου φορολογικού συντελεστή 15% θα αυξήσει τα έσοδα από τη φορολόγηση των εταιρικών κερδών στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. κατά 24% συνολικά. Στην ίδια Έκθεση, το Φορολογικό Παρατηρητήριο προβλέπει αύξηση εσόδων και για την Ελλάδα.
Απεικόνιση του εκτιμώμενης αύξησης για κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε. σύμφωνα με στοιχεία country-by-country report ΟΟΣΑ 2016 και 2017:
Πηγή: EU Tax Observatory, Revenue effects of the global minimum tax: country-by-country estimates (Mona Barake, Paul-Emmanuel Chouc, Theresa Neef, Gabriel Zucman), October 2021 (p.8)
Εκτός από την αύξηση των δημοσίων εσόδων, εξίσου σημαντική είναι και η αναμενόμενη άμβλυνση του φορολογικού ανταγωνισμού που αναπτύσσουν τα κράτη-μέλη, ανταγωνισμός που σταδιακά οδηγεί στη μείωση των φορολογικών εσόδων. Οι ευρωπαϊκές χώρες στην προσπάθεια τους να προσελκύσουν πλούσιους ιδιώτες και πολυεθνικές εταιρείες εφαρμόζουν ελκυστικά φορολογικά σχήματα. Τα σχήματα για πλούσιους ιδιώτες αυξήθηκαν από 5 σε 26 (1995-2020), χρησιμοποιούνται από 200.000 δικαιούχους ενώ η εκτιμώμενη απώλεια φόρων είναι 4,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Το 2019, 1.348 φορολογικές συμφωνίες κρατών με πολυεθνικές εταιρείες ήταν σε ισχύ. Πολλές από αυτές προβλέπουν φορολογικό συντελεστή για το εισόδημα από κινητές αξίες μικρότερο από 15%.
Σχήματα φορολογικού ανταγωνισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση:
Infographic EUTAXOBSERVATORY
Σε αυτό το φορολογικό περιβάλλον, η αναγγελία από τον Ευρωπαίο Επίτροπο Πάολο Τζεντιλόνι για την προετοιμασία σχεδίου ενωσιακής οδηγίας για την εφαρμογή της Συμφωνίας στην Ε.Ε. είναι δηλωτική της αλλαγής πλεύσης στην αρένα του φορολογικού ανταγωνισμού.
(Θεοδώρα Λαζαρέτου, τ. Διευθύντρια της Φορολογικής & Τελωνειακής Ακαδημίας ΑΑΔΕ, Δρ. Νομικής ΕΚΠΑ, DEA de Droit, Universite LYON III, Cert. Boston University, Cert. Leiden University, Cert. IMF/VGAPx, TADAT (IMF) trained assessor)
